Τα μουσεία είναι κάτι περισσότερο από απλές συλλογές τεχνουργημάτων και έργων τέχνης: κατέχουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτιστική διαχείριση συμβάλλοντας στη συντήρηση, ενισχύοντας τη συμμετοχικότητα και προωθώντας την κοινωνική αλλαγή. Σε αυτό το άρθρο, εξετάζεται ο πολύπλευρος ρόλος των μουσείων στην πολιτιστική διαχείριση και αναδεικνύεται η σημασία τους ως καταλύτες για τη διατήρηση, την ερμηνεία και τον επαναπροσδιορισμό των πολιτιστικών αφηγημάτων.
Η πολιτιστική διαχείριση κατέχει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της δυναμικής των φορέων και των κοινοτήτων, προωθώντας ένα ζωντανό και χωρίς αποκλεισμούς περιβάλλον όπου ευδοκιμούν διαφορετικές προοπτικές. Παρακάτω παρουσιάζονται οι περιπτώσεις δύο μουσείων που συμβάλλουν με διαφορετικούς τρόπους στη διατήρηση και την προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το Μουσείο Guggenheim στο Μπιλμπάο – Μια πολιτιστική αναγέννηση
Το παράδειγμα του Μουσείου Guggenheim στο Μπιλμπάο της Ισπανίας δείχνει πώς ένα μουσείο μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την πολιτιστική διαχείριση, αναζωογονώντας μια πόλη, προωθώντας τη συμμετοχικότητα και οδηγώντας σε οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Καταδεικνύει τη μετασχηματιστική δύναμη των μουσείων στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, την προώθηση του πολιτιστικού διαλόγου και τη δημιουργία αίσθησης του τόπου σε μια κοινότητα. Το μουσείο άνοιξε το 1997 και αναζωογόνησε την πόλη του Μπιλμπάο, μετατρέποντάς την σε πολιτιστικό προορισμό και αρχιτεκτονικό θαύμα.
Ο εντυπωσιακός σχεδιασμός του Μουσείου Guggenheim του Μπιλμπάο από τον αρχιτέκτονα Frank Gehry έγινε ένα εμβληματικό σύμβολο της αναζωογόνησης της πόλης. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως η αποστολή του μουσείου ξεπερνούσε την προβολή της τέχνης, ενώ εξ αρχής στόχος ήταν να λειτουργήσει το μουσείο ως μέσο για την πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Πραγματικά, το μουσείο Guggenheim έχει προσελκύσει εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες από όλον τον κόσμο και έχει γίνει ένας από τους πιο δημοφιλείς πολιτιστικούς προορισμούς στην Ευρώπη.
Επιπλέον, το μουσείο έχει επηρεάσει την τοπική οικονομία μέσω της αύξησης της απασχόλησης. Η δημιουργία ενός μεγάλου πολιτιστικού έργου όπως το Guggenheim έχει αναγκάσει την πρόσληψη πολλών ανθρώπων για την κατασκευή, τη συντήρηση, τη λειτουργία και την υποστήριξη του μουσείου. Αυτό έχει δημιουργήσει θέσεις εργασίας και ευκαιρίες απασχόλησης για τους κάτοικους της περιοχής.
Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα που αποδεικνύει τον θετικό οικονομικό αντίκτυπο του μουσείου Guggenheim στο Μπιλμπάο είναι η φαινομενική μεταστροφή της πόλης από ένα βιομηχανικό κέντρο σε έναν πολιτιστικό προορισμό. Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται στη δυνατότητα ενός πολιτιστικού έργου να δημιουργήσει ένα θετικό κύμα ανάπτυξης σε μια περιοχή, μέσω της αύξησης του τουρισμού και της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Το μουσείο Guggenheim στο Μπιλμπάο έχει αποτελέσει πρωτοπόρο παράδειγμα και έχει επηρεάσει την αντίληψη για τη δημιουργία πολιτιστικών έργων ως μέσα οικονομικής ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο.
Οι θετικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη του Μπιλμπάο, που συνδέονται με το μουσείο Guggenheim, έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης και αναφοράς σε πολλά άρθρα και έρευνες, ενώ συχνά αναφέρονται στο φαινόμενο που η κατασκευή ενός πολιτιστικού έργου έχει θετικές επιδράσεις στην οικονομία και την ανάπτυξη μιας περιοχής, με τον όρο «Bilbao Effect» ή «Guggenheim Effect». Αυτές οι μελέτες αποδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο που παίζει το μουσείο ως κινητήρια δύναμη για την οικονομική ανάπτυξη μιας πόλης ή περιοχής.
Εθνικό Μουσείο Αφροαμερικανικής Ιστορίας και Πολιτισμού Smithsonian στην Ουάσινγκτον – Ενισχύοντας τις φωνές, εμπνέοντας την αλλαγή
Το Smithsonian National Museum of African American History and Culture (NMAAHC) στην Ουάσινγκτον αποτελεί ένα εξέχον παράδειγμα του ρόλου ενός μουσείου στην πολιτιστική διαχείριση, εστιάζοντας στην ιστορία, τα επιτεύγματα και τους αγώνες των Αφροαμερικανών.
Το NMAAHC αποτελεί απόδειξη της δύναμης της αφήγησης και της σημασίας της διατήρησης και της κοινοποίησης περιθωριοποιημένων αφηγήσεων. Οι εκθέσεις του μουσείου εξιστορούν τη πορεία των Αφροαμερικανών, αναδεικνύοντας τη συμβολή τους στην αμερικανική ιστορία, τον πολιτισμό και την κοινωνική πρόοδο.
Μια από τις αξιοσημείωτες εκθέσεις του μουσείου είναι η έκθεση “Defending Freedom, Defining Freedom: Era of Segregation 1876-1968”, η οποία παρέχει μια ολοκληρωμένη απεικόνιση της εποχής του Jim Crow και του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα. Παρουσιάζοντας αυτή την ιστορία, το NMAAHC εμπλέκει τους επισκέπτες σε κρίσιμες συζητήσεις σχετικά με τη φυλετική ανισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και τον συνεχιζόμενο αγώνα για ισότητα.
Το μουσείο προωθεί επίσης την εμπλοκή και τον διάλογο μέσω διαφόρων προγραμμάτων και πρωτοβουλιών. Προσφέρει εκπαιδευτικά εργαστήρια, συμπόσια και δημόσιες διαλέξεις που εμβαθύνουν στην πολυπλοκότητα της αφροαμερικανικής ιστορίας και των σύγχρονων θεμάτων. Οι προσπάθειες αυτές αποσκοπούν στην προώθηση της κατανόησης, της ενσυναίσθησης και της κατάρριψης του συστημικού ρατσισμού.
Ο αντίκτυπος του NMAAHC εκτείνεται πέρα από τη φυσική του τοποθεσία. Η διαδικτυακή παρουσία του και οι ψηφιακές πρωτοβουλίες του καθιστούν τους πόρους του προσβάσιμους σε ένα παγκόσμιο κοινό, προωθώντας την ευρύτερη ευαισθητοποίηση και κατανόηση της ιστορίας και του πολιτισμού των Αφροαμερικανών.
Το παράδειγμα του Εθνικού Μουσείου Αφροαμερικανικής Ιστορίας και Πολιτισμού Smithsonian δείχνει πώς τα μουσεία μπορούν να διαδραματίσουν μετασχηματιστικό ρόλο στην πολιτιστική διαχείριση, διεκδικώντας και ενισχύοντας τις φωνές που υποεκπροσωπούνται, προωθώντας το διάλογο και οδηγώντας στην κοινωνική αλλαγή. Αναδεικνύει τη δύναμη των μουσείων να εκπαιδεύουν, να εμπνέουν ενσυναίσθηση και να συμβάλλουν σε μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς.
Πόσο διαφέρει ο ρόλος του κάθε μουσείου στην πολιτιστική διαχείριση; – Μία σύγκριση των δράσεων του μουσείου Guggenheim Bilbao και του Smithsonian National Museum of African American History and Culture
Ο πολυδιάστατος ρόλος που κατέχουν τα μουσεία στην πολιτιστική διαχείριση και την προβολή του πολιτισμού είναι φανερός στις ποικίλες προσεγγίσεις των μουσείων όσον αφορά το περιεχόμενο τους και την προώθησή του. Το Guggenheim Μουσείο στο Μπιλμπάο έχει αναδειχθεί σε σύμβολο και αξιοθέατο της πόλης, επηρεάζοντας την τοπική κουλτούρα και τον τουρισμό. Προάγει τη σύγχρονη τέχνη και φιλοξενεί εκθέσεις και εκδηλώσεις που προσελκύουν τόσο τους κάτοικους της περιοχής αλλά και τους επισκέπτες από διάφορα μέρη του κόσμου. Με την αρχιτεκτονική του, σχεδιασμένη από τον Frank Gehry, το μουσείο αποτελεί αυτοδύναμο έργο τέχνης και συμβάλλει στον πολιτιστικό χαρακτήρα του τόπου.
Από την άλλη πλευρά, το Smithsonian National Museum of African American History and Culture αναδεικνύει την αφροαμερικανική κουλτούρα και ιστορία και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς των αφροαμερικανών. Μέσω των συλλογών του, των εκθέσεων και των προγραμμάτων εκπαίδευσης, προβάλλει τη σπουδαιότητα της αφροαμερικανικής κουλτούρας και ενισχύει την πολυπολιτισμικότητα.
Όσον αφορά την καλλιτεχνική κατεύθυνση του φορέα, το Guggenheim στο Μπιλμπάο επικεντρώνεται στη σύγχρονη τέχνη, εκθέτοντας έργα διεθνών καλλιτεχνών. Ο στόχος του είναι να προωθήσει και να εκθέσει καινοτόμες και πρωτοποριακές εκφράσεις τέχνης, ενώ το NMAAHC επικεντρώνεται συγκεκριμένα στην ιστορία και τον πολιτισμό των Αφροαμερικανών.
Τα μουσεία αυτά είναι γνωστό πως έχουν έχουν ενεργή συμμετοχή στην κοινότητα και την εκπαίδευση. Το Guggenheim στο Μπιλμπάο διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα, εργαστήρια και εκδηλώσεις που εμπλέκουν το κοινό και προωθούν την παιδεία στον τομέα της τέχνης. Το NMAAHC από την άλλη πλευρά, όπως προαναφέρθηκε, προσφέρει προγράμματα και εκδηλώσεις που ενισχύουν την κατανόηση και την εκτίμηση της αφροαμερικανικής κουλτούρας και ιστορίας.
Τελικά, το Guggenheim Bilbao έχει συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης Μπιλμπάο, με την αύξηση του τουρισμού και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον τομέα της τέχνης και του πολιτισμού, ενώ το NMAAHC έχει συμβάλει περισσότερο στην αύξηση της ευαισθητοποίησης και της συνείδησης για την ιστορία και τις εμπειρίες των Αφροαμερικανών στις Ηνωμένες Πολιτείες και πέραν αυτών.
Αυτές είναι μερικές από τις διαφορές μεταξύ των δύο μουσείων. Καθένα από αυτά έχει έναν μοναδικό ρόλο στην πολιτιστική διαχείριση και συμβάλλει με ξεχωριστό τρόπο στην προώθηση της τέχνης, της ιστορίας και του πολιτισμού. Ωστόσο, κοινό στοιχείο τους είναι η συμβολή στη διατήρηση, προβολή και ενίσχυση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του πολιτισμού γενικότερα μέσω των δράσεών, των εκθέσεων, των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και των πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Συνολικά, αυτή η σύγκριση αποδεικνύει ότι τα μουσεία Guggenheim στο Μπιλμπάο και το NMAAHC στην Ουάσινγκτον έχουν κοινά σημαντικό αντίκτυπο στην πολιτιστική διαχείριση των περιοχών τους παρά τον ολοκληρωτικά διαφορετικό τους χαρακτήρα. Μέσω των δραστηριοτήτων τους, συμβάλλουν στη διάδοση του πολιτισμού, την προβολή της τέχνης, την ευρύτερη ανάπτυξη της ατομικής κριτικής σκέψης και κατανόησης της τοπικής και διεθνούς κουλτούρας, την προώθηση της δημιουργικότητας, την οικονομική και τουριστική ανάπτυξη, αλλά και την εδραίωση της πολυπολιτισμικότητας. Μέσω αυτών των πολλαπλών ρόλων, τα μουσεία συνεισφέρουν στην πολιτιστική διαχείριση, προάγοντας την ανάπτυξη και την ευημερία των κοινωνιών που εξυπηρετούν. Ως φορείς της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι αναντικατάστατοι για τις κοινότητες και τις χώρες όπου βρίσκονται.
Τελικά, ως ζωτικοί παράγοντες πολιτιστικής διαχείρισης, με την υιοθέτηση καινοτόμων προσεγγίσεων, την προώθηση της συνεργασίας και την αξιοποίηση της τεχνολογίας, τα μουσεία μπορούν να συνεχίσουν να εξελίσσονται και να προσαρμόζονται στις ανάγκες των διαφορετικών δεκτών. Ας αναγνωρίσουμε τη μετασχηματιστική δύναμη των μουσείων στη διαμόρφωση του συλλογικού μας πολιτιστικού τοπίου.
Πηγές:
Ceballos, S. G. (2004). The role of the Guggenheim Museum in the development of urban entrepreneurial practices in Bilbao. International Journal of Iberian Studies, 16(3), 177–186. https://doi.org/10.1386/IJIS.16.3.177/1
Gruenewald, T. Progress versus Social Justice:Memory at the National Museum of African American History and Culture. The Journal of American Culture, 44(2), 116–129. https://doi.org/10.1111/JACC.13235
Hafner, Diane & Rigsby, Bruce & Allen, Lindy. (2007). Museums and Memory as Agents of Social Change. International Journal of the Humanities. 3. 10.18848/1447-9508/CGP/v05i06/42144.
Jones, S. (22 Oct 2022). Guggenheim effect: how the museum helped transform Bilbao. The Guardian. Ανακτήθηκε από: www.theguardian.com [Accessed: 02/06/2023]
Ortega Nuere, C. & Bayón, F. (2015). Cultural Mapping and Urban Regeneration: Analyzing Emergent Narratives about Bilbao. Culture and Local Governance / Culture et gouvernance locale, 5(1-2), 9–22. https://doi.org/10.18192/clg-cgl.v5i1-2.1455
Taking the Stage (exhibition). National Museum of African American History & Culture. [online]. Ανακτήθηκε από: nmaahc.si.edu/explore/exhibitions/taking-stage [Accessed: 02/06/2023]
The Matter of Time (exhibition). Guggenheim Bilbao. [online]. Ανακτήθηκε από: www.guggenheim-bilbao.eus/en/the-collection/works/the-matter-of-time [Accessed: 02/06/2023]
