
Η Κύπρος είναι ένα νησιωτικό κράτος της ανατολικής Μεσογείου, κοντά στο Λίβανο και τη Συρία. Αποτελεί το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου και η ιστορία της είναι αρκετά ενδιαφέρουσα και πλούσια. Η πρώτη ανθρώπινη εγκατάσταση στην Κύπρο βρίσκεται στην Ακροκέραμο την νότια ακτή του νησιού από το 10.000 π.Χ., οι πρώτες ανθρώπινες κοινότητες χρονολογούνται το 8.200 π.Χ. Σταδιακά, κατά τα αρχαία χρόνια πέρασε από ασσυριακή σε αιγυπτιακή και περσική κατοχή, πριν κατακτηθεί από τον Μέγα Αλέξανδρο και κυβερνηθεί κατόπιν από τους Πτολεμαίους και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η συνέχεια της Κύπρου ήταν προκαθορισμένη: Βυζάντιο, Λατίνοι, Ενετοί, Οθωμανοί, βρετανική αποικία και τέλος ανεξάρτητο κράτος. Οι λαοί όμως που κατοικούν στο νησί αυτό είναι και το ιδιαίτερο εκείνο στοιχείο που καθορίζει την ιστορία και την πολιτισμική ταυτότητα του.
Στη σύγχρονη εποχή, η μεγαλύτερη εθνική ομάδα της Κύπρου είναι οι Έλληνες της Κύπρου ή Ελληνοκύπριοι. Η παρουσία ελληνικών πληθυσμών στο νησί ανάγεται στους μυκηναϊκούς χρόνους και συνεχίστηκε σε όλη την αρχαιότητα. Κατά τα βυζαντινά χρόνια, η ελληνική συνείδηση καλλιεργήθηκε περισσότερο ανάμεσα στους κατοίκους της Κύπρου. Όταν το νησί καταλήφθηκε από τους Λατίνους και τους Βενετούς, η ελληνική ταυτότητα δεν χάθηκε μεταξύ των Ελληνοκυπρίων, ούτε και η ορθόδοξη πίστη τους στην οποία είχαν προσηλυτιστεί κατά τα βυζαντινά χρόνια. Όταν το 1571, οι Οθωμανοί κατέλαβαν το νησί, η μοίρα της Κύπρου ακολούθησε λίγο πολύ τη μοίρα και των υπολοίπων οθωμανικών επαρχιών: η κεντρική διοίκηση ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκεντρωμένη και οι Ελληνοκύπριοι απολάμβαναν αυτονομία. Ένας συγκεκριμένος αριθμός Ελληνοκυπρίων αλλαξοπίστησε την περίοδο αυτή.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας και τη συγκρότηση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, οι Έλληνες της Κύπρου καλλιέργησαν συστηματικά την πολιτική ιδέα της ένωσης με τη μητέρα Ελλάδα, κάτι που γενικεύτηκε μετά το 1878 και την παραχώρηση της Κύπρου στη Βρετανική Αυτοκρατορία. Η Εκκλησία της Κύπρου ως οργάνωση έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διασπορά αυτής της ιδεολογίας. Οι Έλληνες της Κύπρου πολλές φορές διατυμπάνισαν την επιθυμία τους για ένωση με την Ελλάδα ειδικά από τη δεκαετία του ’30 κ.ε. Τη δεκαετία του ’50 η ΕΟΚΑ, μία παραστρατιωτική οργάνωση Ελληνοκυπρίων που έδρασε στο νησί, αποτέλεσε και τη βασική φωνή που επιζητούσε την ένωση. Το 1960, η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της και τότε στο νησί κατοικούσαν 442.363 Ελληνοκύπριοι, δηλαδή το 77,1% των κατοίκων του νησιού. Η εισβολή του 1974 μετέβαλε ριζικά τα πράγματα. Σήμερα, η ελληνοκυπριακή κοινότητα κατοικεί στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου, με σημαντική διασπορά της να εντοπίζεται στην Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η ελληνοκυπριακή κοινότητα είναι μία από τις δύο κύριες εθνικές οντότητες της Κύπρου, με τα δικά της ιδιαίτερα έθιμα και παραδόσεις και τη δική της γλωσσική ποικιλία, την κυπριακή διάλεκτο που σε μεγάλο βαθμό διαφέρει από την κοινή νεοελληνική. Η δεύτερη κύρια εθνική ομάδα της Κύπρου που η παρουσία της είναι κατοχυρωμένη στο σύνταγμα και έχει καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την ιστορία του νησιού, είναι οι Τούρκοι της Κύπρου ή αλλιώς Τουρκοκύπριοι. Οι απαρχές της τουρκικής παρουσίας στην Κύπρο ανάγονται στον 16ο αιώνα, όταν περίπου 30.000 μουσουλμάνοι εγκαταστάθηκαν στην κυπριακή επικράτεια, μιας και τους δόθηκε γη. Ο πληθυσμός τους αυξήθηκε στα επόμενα χρόνια. Όταν η Κύπρος παραχωρήθηκε στους Βρετανούς, περίπου το 95% των μουσουλμάνων του νησιού δήλωνε την τουρκική ως πρώτη γλώσσα. Το υπόλοιπο 5% δήλωνε την ελληνική, ποσοστό που τη δεκαετία του ’20 έπεσε στο 2%. Εκείνα τα χρόνια, η επιθυμία των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα, θορύβησε τους Τούρκους κατοίκους του νησιού.

Η δεκαετία του 1920 αποδείχτηκε πως ήταν κρίσιμη σχετικά με τις διαδικασίες της διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας, καθώς σταδιακά οι Τουρκοκύπριοι αποδέχτηκαν την ιδεολογία του τουρκικού εθνικισμού, λόγω της επίδρασης της κεμαλικής ιδεολογίας. Η Τουρκία εκείνη την εποχή ενθάρρυνε μαζικά τη μετανάστευσή τους προς την ενδοχώρα της. Ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ, αν και επίσημα στρεφόταν κατά των Άγγλων, εντούτοις δεν άφησε ανεπηρέαστους τους Τουρκοκύπριους καθώς αναφέρθηκαν διώξεις σε βάρος τους. Η αντίστοιχη ΕΟΚΑ των Τουρκοκυπρίων ήταν η ΤΜΤ, που ζητούσε όχι την ένωση με την Τουρκία αλλά τη διχοτόμηση του νησιού. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα συγκεντρώθηκε σε αμιγή γεωγραφική περιοχή υπό τον πλήρη έλεγχο των Τούρκων εθνικιστών. Όταν η Κύπρος έγινε ανεξάρτητη, οι Τουρκοκύπριοι συμμετείχαν αρχικώς στη νέα διοίκηση, ο Αττίλας όμως του ’74 άλλαξε μια για πάντα τα πράγματα όσον αφορά το μέλλον και των δύο κοινοτήτων.
Οι Τουρκοκύπριοι γενικά μιλάνε μία συγκεκριμένη διάλεκτο της τουρκικής, τα τουρκοκυπριακά. Αυτό παρατηρείται και αντίστοιχα με τα ελληνικά και τους Ελληνοκύπριους. Αν και περήφανοι για την κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εντούτοις διαφοροποιούνται σημαντικά από τους Τούρκους της Τουρκίας. Έτσι, η τουρκοκυπριακή ταυτότητα βασίζεται σε εθνικές ρίζες και δεσμούς με την κυρίως Τουρκία, αλλά και με τον κυπριακό χαρακτήρα με πολιτισμικές και γλωσσικές ομοιότητες με τους Ελληνοκύπριους. Οι Τουρκοκύπριοι είναι κυρίως σουνίτες μουσουλμάνοι αν και παρατηρείται γενικά μία απροθυμία συμμετοχής σε μουσουλμανικές τελετές. Οι θρησκευτικές πρακτικές θεωρούνται ιδιωτική υπόθεση και αρκετοί δεν είναι ενεργοί πιστοί.

Δεν είναι μόνο όμως οι Έλληνες και οι Τούρκοι οι εθνικές ομάδες που συμπληρώνουν το παζλ των λαών της Κύπρου. Η Κύπρος, ήδη από πολύ παλιά, έχει σημαντική αρμενική κοινότητα. Οι Αρμένιοι της Κύπρου είναι μια δομημένη κοινότητα με μακρά ιστορία και η παρουσία τους έχει εμπλουτίσει το νησί με αρκετούς τρόπους· αποτελούν αναγνωρισμένη μειονότητα με τη δική της γλώσσα, σχολεία, εκκλησίες, κοιμητήρια, μνημεία, μέσα ενημέρωσης, κοινωνικούς φορείς, έθιμα, παραδόσεις και πολιτιστική ζωή. Η πρώτη επιβεβαιωμένη παρουσία Αρμενίων στο νησί ανάγεται στο 578 μ.Χ. Η βυζαντινή εποχή έδωσε το πάτημα σε πολλούς Αρμένιους να εγκατασταθούν στο νησί. Κατά το Μεσαίωνα, οι Αρμένιοι της Κύπρου ασχολούνταν ενεργά με το εμπόριο, ενώ κάποιοι απ’ αυτούς σχημάτισαν στρατιωτικές φρουρές στην Κερύνεια (1322) και αλλού. Στα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κατοχής του νησιού, οι Αρμένιοι επειδή ήταν ορθόδοξοι δεν καταδιώκονταν, παρόλα αυτά ο πληθυσμός τους μειώθηκε σημαντικά. Στη βρετανική κατοχή του νησιού, οι Αρμενοκύπριοι είχαν γενικά καλή μεταχείριση.
Το 1935, η Αρμενική Μητρόπολη κατέγραψε 3.819 Αρμένιους στην Κύπρο. Η τελευταία ακριβής απογραφή του πληθυσμού της Κύπρου όσον αφορά την εθνική του κατανομή πραγματοποιήθηκε το 1960 και κατέγραψε 3.628 Αρμένιους στην Κύπρο. Σήμερα στην Κύπρο υπολογίζεται πως ζουν 3.500 Αρμένιοι, οι περισσότεροι στην πρωτεύουσα Λευκωσία και οι υπόλοιποι στη Λεμεσό, την Πάφο και κάποια χωριά, άρα κυρίως στις ελεύθερες περιοχές. Σχεδόν όλοι μιλάνε αρμενικά και πολλοί επίσης ελληνικά, είναι ορθόδοξοι αποστολικοί αν και υπάρχουν και καθολικοί. Παρά το σχετικά μικρό της μέγεθος, η αρμενοκυπριακή κοινότητα συμμετέχει ενεργά στην παναρμενική πολιτική ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, παρά το ότι αυτό έγινε πιο εδραιωμένο στα μέσα του 20ου αιώνα.

Η αρμενοκυπριακή κοινότητα παραδοσιακά έχει ενεργή και δομημένη κοινωνική ζωή. Διοργανώνονται διάφορες εκπαιδευτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, όπως έρανοι, εκθέσεις τέχνης/βιβλίου, παραστάσεις χορού/θεάτρου, χοροεσπερίδες, μεσημεριανά γεύματα, προβολές ταινιών, κατασκηνώσεις/εκδρομές στην Κύπρο και το εξωτερικό, καθώς και διαλέξεις και εκδηλώσεις μνήμης σχετικά με την Αρμενία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, την αρμενική διασπορά και την αρμενική γενοκτονία.
Μία μικρότερη πληθυσμιακή ομάδα της Κύπρου, είναι οι Μαρωνίτες, ένας λαός που θεωρείται θρησκευτική μειονότητα. Είναι η τρίτη μεγαλύτερη θρησκευτική πληθυσμιακή ομάδα μετά τους ορθόδοξους και τους μουσουλμάνους. Είναι καθολικοί και μάλιστα ανήκουν στο ανατολικό δόγμα της καθολικής εκκλησίας, που εδρεύει στην Αντιόχεια. Πιστεύεται ότι κατοίκησαν για πρώτη φορά στην Κύπρο στα τέλη του 7ου αιώνα όταν ο Ιουστινιανός Β´ μετακίνησε τους Μαρδαΐτες από τις ακριτικές περιοχές της Συρίας στην περιοχή της Αττάλειας, όπου η μικρή απόσταση με την Κύπρο ώθησε αρκετούς να μετακινηθούν και να κατοικήσουν στα βορειοδυτικά της νήσου. Νέο κύμα Μαρωνιτών κατέφθασε στην Κύπρο στα τέλη του 8ου αιώνα μετά τις αιματηρές διώξεις που δέχτηκαν σε Συρία και σε Λίβανο από τους Άραβες μουσουλμάνους κατακτητές.

Περίπου 50.000 Μαρωνίτες κατοικούσαν στην Κύπρο τον 13ο αιώνα, αριθμός αρκετά μεγάλος σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα. Κατοικούσαν σε συνολικά 60 χωριά, τα οποία μειώθηκαν σε 33 τον επόμενο αιώνα. Φαίνεται πως η οθωμανική κατοχή δεν ευνόησε τους Μαρωνίτες σε αντίθεση με τους Έλληνες και τους Τούρκους κατοίκους, μόνο 19 χωριά καταγράφηκαν τον 16ο αιώνα στα οποία κατοικούσαν Μαρωνίτες. Οι οθωμανικές απογραφές του 1841 έδωσαν ένα πολύ μικρό αριθμό Μαρωνιτών, μόλις 1.200 με 1.300. Στην πρώτη απογραφή που διενεργήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία (1960) καταγράφηκαν 2.752 Μαρωνίτες. Σήμερα, οι Μαρωνίτες αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα της Κύπρου μετά την ορθόδοξη κοινότητα και τα μέλη της ανέρχονται, σύμφωνα με τα επίσημα δημογραφικά στοιχεία του 2011, σε 5.000: 75% ζουν στη Λευκωσία, 15% στη Λεμεσό, 5% στη Λάρνακα και οι υπόλοιποι στο Μαρκί, τον Κοτσιάτη, την Πάφο και στα κατεχόμενα χωριά Κορμακίτης, Καρπασία και Ασώματος.
Εν κατακλείδι, διαπιστώνουμε πως η Κύπρος αν και σχετικά μικρό νησί, περικλείει ποικίλους λαούς στο εσωτερικό της, οι οποίοι έχουν αλληλεπιδράσει σημαντικά μεταξύ τους, διατηρώντας όμως η κάθε κοινότητα τα παραδοσιακά της ήθη και έθιμα. Οι καταστάσεις άλλαξαν λίγο – πολύ μετά το 1974, αλλά ακόμα και σήμερα ο κοσμοπολιτισμός της Κύπρου είναι έκδηλος.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Οι Μαρωνίτες της Κύπρου. Ανακτήθηκε από http://www.presidentialcommissioner.gov.cy/anthropos/anthropos.nsf/All/08BEEA3AC9279329C225842D0032A326/$file/%CE%9F%CE%B9%20%CE%9C%CE%B1%CF%81%CF%89%CE%BD%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%82%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%9A%CF%8D%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%85.pdf?OpenElement (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)
Chronology for Turkish Cypriots in Cyprus. (2004). Ανακτήθηκε από https://www.refworld.org/docid/469f387d1e.html (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)
Kanli, Y. (2018). Who are the Turkish Cypriots? Ανακτήθηκε από https://www.hurriyetdailynews.com/opinion/yusuf-kanli/who-are-the-turkish-cypriots-126374 (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)
Yeşilada, B. (2009). Islam and the Turkish Cypriots. Social Compass, 56(1), 49–59. Ανακτήθηκε από https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0037768608100341 (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)
Αγτζίδης, Β. (2003). Τουρκοκύπριοι: Μία ομάδα Ελληνόφωνων μουσουλμάνων. https://www.kathimerini.gr/politics/141185/toyrkokyprioi-mia-omada-ellinofonon-moysoylmanon/ (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)
Οι Αρμένιοι της Κύπρου. Ανακτήθηκε από http://www.mfa.gov.cy/mfa/highcom/highcom_pretoria.nsf/all/3AF861EE6C2042E0C2257A4D0037CD2B/$file/AR%CE%9C%CE%95NIAN%20GREEK%20FOR%20PRINT%20FINAL%20LOW.pdf?openelement (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)
Greek Cypriots – Introfuction, Location, Language, Folklore. Ανακτήθηκε από https://www.everyculture.com/wc/Costa-Rica-to-Georgia/Greek-Cypriots.html (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)
Ozan, C. (2018). Greeks are not the only citizens of Cyprus. Ανακτήθηκε από https://www.dailysabah.com/columns/ozan-ceyhun/2018/12/04/greeks-are-not-the-only-citizens-of-cyprus (τελευταία πρόσβαση 22.1.2021)