«Η ευτυχία είναι πράγμα απλό και λιτοδίαιτο -ένα ποτήρι κρασί, ένα κάστανο, ένα φτωχικό μαγκαλάκι, η βουή της θάλασσας. Τίποτα άλλο». Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1943).
Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 18 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου του 1883. Υπήρξε σπουδαίος λογοτέχνης, δημοσιογράφος, μουσικός, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και φιλόσοφος. Διετέλεσε επίσης και πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. Στο Ηράκλειο έλαβε τη στοιχειώδη εκπαίδευση και έπειτα, το 1897 γράφτηκε στη Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τίμιου Σταυρού στη Νάξο, όπου διδάχθηκε τη γαλλική και την ιταλική γλώσσα. Το 1899 επέστρεψε στο Ηράκλειο και ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του.
Το 1902 ξεκίνησε σπουδές στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ το 1906 έλαβε το δίπλωμα του διδάκτορα της Νομικής με άριστα. Την ίδια χρονιά ο Καζαντζάκης πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα με το μυθιστόρημα Όφις και Κρίνο (με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή), για να ακολουθήσουν την ίδια χρονιά το δοκίμιο Η Αρρώστια του Αιώνος και έπειτα το θεατρικό έργο Ξημερώνει. Έγραψε το μυθιστόρημα Σπασμένες Ψυχές και ακολούθησαν δύο ακόμη θεατρικά έργα, Κωμωδία, τραγωδία μονόπρακτη και Η Θυσία, το οποίο δημοσιεύθηκε αργότερα με τον τίτλο Ο Πρωτομάστορας και υποβλήθηκε το 1910 στον Λασσάνειο Δραματικό Αγώνα, κερδίζοντας το πρώτο βραβείο, ενώ διασκευάστηκε και σε λιμπρέτο από τον Μανώλη Καλομοίρη ο οποίος το μελοποίησε σε όπερα.
Παράλληλα ο συγγραφέας αρθρογραφούσε σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά υπό τα ψευδώνυμα Ακρίτας, Κάρμα Νιρβαμή και Πέτρος Ψηλορείτης. Το 1907 ξεκίνησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Σημαντική επίδραση στον Καζαντζάκη είχαν οι διαλέξεις του Ανρί Μπρεργκσόν, τις οποίες παρακολουθούσε, ενώ το 1912 έγραψε το δοκίμιό H. Bergson. Το 1909 επέστρεψε στην Ελλάδα και εξέδωσε στο Ηράκλειο τη διατριβή του επί υφηγεσία O Φρειδερίκος Νίτσε εν τη Φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολιτείας. Μετά από δύο χρόνια παντρεύτηκε τη Γαλάτεια Αλεξίου. To 1910, μέσω του Εκπαιδευτικού Ομίλου, συνδέθηκε φιλικά, με τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό. Το 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος διόρισε τον Καζαντζάκη Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Περιθάλψεως με αποστολή τον επαναπατρισμό Ελλήνων από την περιοχή του Καυκάσου. Οι εμπειρίες που αποκόμισε αξιοποιήθηκαν αργότερα στο μυθιστόρημά του Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται.
«Μαζεύω τα σύνεργά μου: όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση, αφή, μυαλό, βράδιασε πια, τελεύει το μεροκάματο, γυρίζω σαν τον τυφλοπόντικα σπίτι μου, στο χώμα. Όχι γιατί κουράστηκα να δουλεύω, δεν κουράστηκα, μα ο ήλιος βασίλεψε».
Ο «πολυμήχανος» και πολυγράφος Καζαντζάκης το 1924 ξεκίνησε να γράφει την Οδύσσεια, το έπος της ζωής του, την Οδύσσεια, έκτασης 33.333 17σύλλαβοι στίχοι χωρισμένοι σε 24 ραψωδίες και περίπου 7.500 αθησαύριστες λέξεις, οι οποίες δεν υπάρχουν σε κανένα λεξικό της Ελληνικής γλώσσας. Αρχές του 1925 έγραψε τις ραψωδίες Α έως και Ζ. Και το 1927 ολοκλήρωσε την α΄ γραφή (ραψωδίες Η έως και Ω). Ακολούθησαν άλλες έξι γραφές: η β΄ γραφή το 1929-1930, η γ΄ το 1931, η δ΄ το 1933, η ε΄ το 1935, η στ΄ το 1937 και η τελική ζ΄ το 1938. Συνολικές ώρες εργασίας περίπου 15.000. Η πρώτη έκδοση της Οδύσσειας πραγματοποιήθηκε το 1938 και αφιερώθηκε στην Αμερικανίδα Τζο Μακλέοντ (Joe MacLeod), χορηγό της έκδοσης.
Η εκτύπωση της δεύτερης έκδοσης άρχισε τον Οκτώβριο του 1955, με φιλολογική και τυπογραφική επιμέλεια του Εμμανουήλ Χ. Κάσδαγλη, και ολοκληρώθηκε τον Νοέμβρη του 1957, μετά τον θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη. Οδύσσεια, με δύο σίγμα, αυτή τη φορά ο τίτλος και δίχως την αφιέρωση της πρώτης έκδοσης. Η ιδιόγραφη περίληψη της Οδύσσειας από τον δημιουργό της στάλθηκε στον Παντελή Πρεβελάκη το Δεκέμβριο 1938.
Ο πολυταξιδεμένος Καζαντζάκης, ερχόταν σε επαφή με έργα, όπως εκείνα του Σίγκμουντ Φρόυντ, ενώ έλαβε συνεντεύξεις από τον Πρίμο ντε Ριβέρα και τον Μπενίτο Μουσολίνι. Επίσης, εργάστηκε ως ανταποκριτής των εφημερίδων Ακρόπολις, Ελεύθερος Λόγος, Ελεύθερος Τύπος, Η Καθημερινή κ.ά.
Το 1928 δικάστηκε για τις αριστερές του ιδέες, μία δίκη που αναβλήθηκε και δεν έγινε ποτέ, όπως και η δίκη του 1930 για αθεϊσμό, λόγω του έργου του Ασκητική. Εκείνη την περίοδο ο Καζαντζάκης, ξαναβρέθηκε στη Ρωσία, όπου γράφει ένα κινηματογραφικό σενάριο για το ρωσικό κινηματογράφο με θέμα από τη Ελληνική Επανάσταση του 1821, Το Κόκκινο Μαντήλι. Το 1929 στην Τσεχοσλοβακία ολοκλήρωσε στα Γαλλικά τα μυθιστορήματα Τόντα – Ράμπα (Toda-Raba, μετονομασία του αρχικού τίτλου Moscou a crié) και Kapétan Élia, με το ψευδώνυμο Nikolaï Kazan. To 1931 εγκαταστάθηκε στην Αίγινα, όπου ανέλαβε τη συγγραφή ενός γαλλοελληνικού λεξικού και τη μετάφραση της Θείας Κωμωδίας του Δάντη. Κείμενά του δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες ή περιοδικά, ενώ το μυθιστόρημά του. Κατά την περίοδο της κατοχής,συνεργάστηκε με τον Ιωάννη Κακριδή για την μετάφραση της Ιλιάδας.
Η Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών ανέλαβε την προεδρία της Σοσιαλιστικής Εργατικής Κίνησης, ενώ διετέλεσε και υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου της κυβέρνησης του Θεμιστοκλή Σοφούλη (1945 – 1946). Υπήρξε μέλος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου. Το 1945 χρόνο παντρεύτηκε την Ελένη Σαμίου, με κουμπάρους τον Άγγελο και την Άννα Σικελιανού.
Ε κακομοίρη άνθρωπε, μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα, κι εσύ να βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία! Θεό έχεις μέσα σου, Θεό κουβαλάς και δεν το ξέρεις – το μαθαίνεις μονάχα την ώρα που πεθαίνεις, μα ‘ναι πολύ αργά.
Ο Καζαντζάκης προτάθηκε 9 χρονιές για το Βραβείο Νόμπελ, με συνολικά 14 διαφορετικές προτάσεις. Το 1947 διορίστηκε στην UNESCOμε αποστολή την προώθηση μεταφράσεων κλασικών λογοτεχνικών έργων, με απώτερο στόχο τη γεφύρωση των διαφορετικών πολιτισμών. Παραιτήθηκε το 1948 και εγκαταστάθηκε στο Αντίμπ της Γαλλίας, για να ολοκληρώσει το μεγαλύτερο μέρος του πεζογραφικού του έργου.
Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα! Ασκητική
Το 1953 χάνει την όραση του από το δεξί του μάτι λόγω μόλυνσης. Ενώ ο Καζαντζάκης είχε επιστρέψει στην Ελλάδα, η Ορθόδοξη Εκκλησία τον κατηγόρησε ως ιερόσυλο, με βάση αποσπάσματα από τον Kαπετάν Mιχάλη και το σύνολο του περιεχομένου του Τελευταίου Πειρασμού (1953), έργο που καταγράφτηκε στον Κατάλογο των Απαγορευμένων Βιβλίων και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, το καταργηθέν πλέον Index Librorum Prohibitorum. Το 1954 η Ιερά Σύνοδος με έγγραφό της ζητούσε από την κυβέρνηση την απαγόρευση των βιβλίων του Νίκου Καζαντζάκη. Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν προχώρησε στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς ήταν αντίθετος σε κάτι τέτοιο ο οικουμενικός πατριάρχης Αθηναγόρας. Ο ίδιος ο Καζαντζάκης, απαντώντας στις απειλές της εκκλησίας για τον αφορισμό του, έγραψε σε επιστολή του:
«Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να ‘ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να ‘στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ».
Ο «Ζορμπάς» του Καζαντζάκη, εκδόθηκε στο Παρίσι το 1947 και με την επανέκδοση του, το 1954, βραβεύτηκε ως το καλύτερο ξένο βιβλίο της χρονιάς. Το 1955, ο συγγραφέας μαζί με τον Κακριδή αυτοχρηματοδότησαν την έκδοση της μετάφρασης της Ιλιάδας. Τον επόμενο χρόνο, τιμήθηκε με το Παγκόσμιο Κρατικό Βραβείο Θεάτρου στην Αθήνα για τους τρεις τόμους Θέατρο Α΄, Β΄, Γ΄ και με το Παγκόσμιο Κρατικό Βραβαίο Ειρήνης σρη Βιέννη.
«Tι θα πει λεύτερος; Αυτός που δεν φοβάται το θάνατο».
Έφυγε από τη ζωή στο Φράιμπουργκ (Freiburg im Breisgau) της Γερμανίας χτυπημένος από λευχαιμία, στις 26 Οκτωβρίου 1957. Στον τάφο του Νίκου Καζαντζάκη χαράχθηκε, όπως το θέλησε ο ίδιος, η επιγραφή:
Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος.
Ο πολυγραφότατος Καζαντζάκης άφησε πλούσιο λογοτεχνικό, πεζογραφικό, ποιητικό και μεταφραστικό έργο (περίπου 50 έργα και 12 μεταφράσεις έργων όπως του Ομήρου, Νίτσε, Δάντη, Μπεργκσόν κτλ). Ασχολήθηκε σχεδόν με κάθε είδος λόγου: Ποίηση, δοκίμιο, μυθιστόρημα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, αλληλογραφία, παιδικό μυθιστόρημα, μετάφραση, κινηματογραφικά σενάρια, ιστορία, σχολικά βιβλία, παιδικά βιβλία, δημοσιογραφία, κριτική, αρθρογραφία κτλ. Η Ασκητική και η Οδύσεια ανήκουν στα σημαντικότερα έργα του. Ο Καζαντζάκης αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες λογοτέχνες, αφού είναι ο περισσότερο μεταφρασμένος παγκοσμίως. Έγινε ακόμη γνωστότερος μέσω της κινηματογραφικής απόδοσης των έργων του Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (ταινία: Εκείνος που έπρεπε να πεθάνει και τηλεοπτική σειρά ΕΡΤ), Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και Ο Τελευταίος Πειρασμός. Το 2016 προγραμματίστηκαν γυρίσματα ταινίας του Γιάννη Σμαραγδή με θέμα τη ζωή του Νίκου Καζαντζάκη.
«Γιατί το Φως είναι ένα, αδιαίρετο,
κι οπουδήποτε νικήσει ή νικηθεί,
νικάει και νικιέται και μέσα σου […] Η ευτυχία απάνω στη γης είναι κομμένη στο μπόι του ανθρώπου. Δεν είναι σπάνιο πουλί να το κυνηγούμε πότε στον ουρανό, πότε στο μυαλό μας. Η ευτυχία είναι ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας». Αναφορά στο Γκρέκο
