Με ποια κριτήρια τα δύο φύλα επιλέγουν συντρόφους; Υπάρχει διαφορά στη ζήλια ενός άνδρα και μιας γυναίκας; Σε τι βαθμό τα γονίδια επηρεάζουν τέτοιου τύπου αποφάσεις και συμπεριφορές; Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα από τη σκοπιά της εξελικτικής ψυχολογίας, παραθέτοντας στο τέλος και τους περιορισμούς της θεωρίας.
Κατά την πορεία της εξέλιξης, οι γυναίκες και οι άντρες είχαν να αντιμετωπίσουν διαφορετικές προκλήσεις του περιβάλλοντος. Η γυναίκα ήταν υπεύθυνη για την ανατροφή των παιδιών, ενώ ο άντρας για την εξασφάλιση του φαγητού. Οι διαφορετικοί ρόλοι που υιοθετούσαν από τότε τα δύο φύλα ήταν αποτέλεσμα βιολογικών διαφορών. Το σώμα της γυναίκας είναι κατάλληλο για μητρική φροντίδα, ενώ του άντρα για αναζήτηση τροφής και χειρωνακτικές εργασίες, όπως η κατασκευή εργαλείων, καθότι είναι περισσότερο μυώδες και δυνατό.
Λόγω αυτών των διαφορών, ο εγκέφαλος των δύο φύλων κατά την πορεία της εξέλιξης δεν αναπτύχθηκε με τον ίδιο τρόπο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι άντρες και οι γυναίκες να διαθέτουν διαφορετικά μοτίβα σκέψης, συμπεριφοράς και συναισθήματος σε μερικές καταστάσεις. Μία από αυτές είναι και η επιλογή συντρόφου.
Επιλογή συντρόφου
Οι γυναίκες μπορούν να μοιράσουν τα γονίδιά τους σε πολύ λιγότερους απογόνους συγκριτικά με τους άνδρες. Οι περίοδοι γονιμότητας μιας γυναίκας είναι λιγότερες και επίσης οι γυναίκες δεν μπορούν να γεννήσουν πολλές φορές. Η επένδυση των γυναικών σε μία τεκνοποίηση είναι πολύ μεγαλύτερη συγκριτικά με εκείνη των ανδρών, καθώς το γυναικείο σώμα υφίσταται μεγάλες αλλαγές, τις οποίες οι γυναίκες πρέπει να υποστούν για 9 μήνες ή και περισσότερο (π.χ. θηλασμός).
Έτσι ίσως εξηγείται γιατί ένα μεγάλο μέρος των γυναικών αναζητά την ασφάλεια στο πρόσωπο ενός συντρόφου, είτε αυτή μεταφράζεται σε επαγγελματική και οικονομική επιτυχία είτε σε σωματική δύναμη. Οι γυναίκες έχουν ανάγκη από έναν σύντροφο που θα τους παρέχει το στήριγμα απέναντι στο βάρος της εγκυμοσύνης και της ανατροφής των παιδιών. Ταυτόχρονα, επειδή η τεκνοποίηση των γυναικών απαιτεί μεγαλύτερο κόστος, αναμένεται ότι οι γυναίκες θα επιλέγουν συντρόφους πιο σταθερά συγκριτικά με τους άντρες.
Από την πλευρά τους οι άντρες δεν ενδιαφέρονται τόσο για προστασία. Μάλιστα, η ανασφάλεια ενός άντρας ίσως αυξηθεί αν η γυναίκα είναι αυτή που παρέχει τα απαραίτητα στο σπίτι. Ταυτόχρονα, ένα μυώδες και μεγαλόσωμο γυναικείο σώμα στους άνδρες δεν φαίνεται ελκυστικό, καθότι αυτοί εξελικτικά προστάτευαν και δεν προστατεύονταν. Αντίθετα, οι άνδρες προτιμούν νεαρές γυναίκες με σώματα που διαθέτουν καμπύλες, γιατί αυτά μαρτυρούν καλή αναπαραγωγική φυσική κατάσταση.
Ζήλια
Ενώ οι γυναίκες μπορούν να είναι πάντοτε σίγουρες ότι τα παιδιά που κυοφορούν είναι δικά τους, οι άνδρες λόγω βιολογικών περιορισμών δεν διαθέτουν αυτή τη δυνατότητα. Έτσι οι άντρες έχουν ανάγκη να διασφαλίσουν ότι οι απόγονοι είναι δικοί τους και ότι η επένδυσή τους σε μια γυναίκα έχει αξία να συνεχιστεί. Γι’ αυτό και οι άντρες ζηλεύουν περισσότερο για μια ενδεχόμενη σεξουαλική απιστία της συντρόφου τους δίνοντας μεγαλύτερη βάση στην αγνότητά της. Αντίθετα, οι γυναίκες ενδιαφέρονται περισσότερο για τη συναισθηματική προσκόλληση του συντρόφου τους, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στην εξασφάλιση των πόρων.
Κριτική της εξελικτικής θεωρίας
Η εξήγηση που δίνει η εξελικτική ψυχολογία για την επιλογή συντρόφου και τη ζήλια είναι ίσως αρκετά δελεαστική. Παρ’ όλα αυτά, σημειώνονται μερικές ενστάσεις.
Ένα από τα βασικότερα μειονεκτήματα της εξελικτικής θεωρίας είναι πως αυτή δεν υπολογίζει τον κοινωνικό παράγοντα. Σε κοινωνίες όπου τα δύο φύλα έχουν ίδιους ρόλους δεν παρατηρούνται οι διαφορές που προτείνει. Οι γυναίκες δίνουν μεγαλύτερη βάση στη δική τους επαγγελματική και οικονομική ανάπτυξη παρά στην αναζήτηση ενός «επιτυχημένου» συντρόφου. Ταυτόχρονα, οι άντρες δεν θέτουν ως κριτήριο επιλογής τη «νοικοκυροσύνη» της συντρόφου τους, καθώς γνωρίζουν ότι οι γυναίκες σήμερα αφιερώνουν εξίσου τον χρόνο και την ενέργειά τους στην εργασία και την καριέρα.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι η μεθοδολογία των ερευνών που χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για να εντοπιστούν οι διαφορές των δύο φύλων. Μία ερώτηση (σε ποια περίπτωση θα ζήλευες περισσότερο;) που επιδέχεται μόνο δύο απαντήσεις (1. Αν είχε σεξουαλικές σχέσεις με άλλον 2. Αν είχε δεσμό με άλλον) δεν αφήνει και πολλά περιθώρια στους συμμετέχοντες να αναπτύξουν αυτό που πιστεύουν. Άλλες ερευνητικές μέθοδοι που αναπτύχθηκαν στην πορεία, όπως για παράδειγμα οι συμμετέχοντες να διαβάζουν σεξουαλικά και συναισθηματικά σενάρια και να δείχνουν την αναστάτωσή τους, δεν εντόπισαν διαφορές. Τα δύο φύλα ζήλευαν εξίσου σε περιπτώσεις συναισθηματικής και σεξουαλικής απιστίας.
Τέλος, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όσον αφορά τον κίνδυνο ανάδυσης στερεοτύπων μέσα από τους ισχυρισμούς της θεωρίας. Αφού οι γυναίκες εξελικτικά χρειάζονται προστασία, πρέπει να αναζητούν άντρες κοινωνικοοικονομικά δυνατούς, ενώ αντίθετα οι άντρες πρέπει να αναζητούν γυναίκες νέες και ευπαρουσίαστες. Τέτοιου είδους ισχυρισμοί είναι αυθαίρετα συμπεράσματα, που μάλιστα ενέχουν διάκριση. Παρομοίως, το χαρακτηριστικό της «αγνότητας» των γυναικών είναι αρκετά προβληματικό, καθώς προβάλλει αναχρονιστικές, πατριαρχικές αντιλήψεις. Χρειάζεται προσοχή στον τρόπο που ερμηνεύουμε τις προτάσεις τις εξελικτικής ψυχολογίας για την επιλογή των συντρόφων.
Συμπεράσματα
Η αλήθεια φαίνεται να εντοπίζεται κάπου στη μέση Η εξελικτική θεωρία για τις ερωτικές σχέσεις δεν μπορεί να απορριφθεί πλήρως, καθότι οι βιολογικές τάσεις των δυο φύλων υπάρχουν ακόμη και όταν δεν τις αντιλαμβανόμαστε. Το βέβαιο είναι πως οι προτιμήσεις μας, και γενικότερα η ανθρώπινη συμπεριφορά, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες. Γι’ αυτό και από μόνη της η εξελικτική θεωρία είναι ελλιπής για να τις εξηγήσει.
Βιβλιογραφία:
Cervone D., & Pervin, L.A. (2013). ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ. Αθήνα: Gutenberg.
