Η θεωρία των εννοιολογικών κατασκευών συστάθηκε από τον ψυχολόγο George Kelly και συνιστούσε μια πρωτοποριακή για την εποχή της θεωρία. Πιο συγκεκριμένα, η θεωρία αυτή δίνει έμφαση στις γνωστικές διεργασίες των ανθρώπων. Υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν εννοιολογικές κατασκευές για να ερμηνεύσουν τον κόσμο και τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω τους. Ο Kelly αποσκοπούσε στο να κατανοήσει το άτομο στην ολότητά του και υπογραμμίζει την ικανότητα του ατόμου να στοχάζεται για τον κόσμο το μέλλον και τον εαυτό του.
Αρχές στην θεωρία εννοιολογικών κατασκευών:
Ο όρος εννοιολογική κατασκευή αναφέρεται σε ιδέες ή κατηγορίες που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν τον κόσμο. Κάποιες εννοιολογικές κατασκευές μπορεί να έχουν καθολικό χαρακτήρα, ενώ άλλες ποικίλλουν από άτομο σε άτομο. Οι εννοιολογικές κατασκευές ασκούν επίδραση στις σκέψεις, στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά των ατόμων. Ουσιαστικά, απαρτίζουν τη γνώση που διαθέτουν οι άνθρωποι για τον κόσμο. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Kelly η προσωπικότητα ενός ατόμου γίνεται αντιληπτή από το σύστημα εννοιολογικών κατασκευών, το οποίο διαθέτει για να ερμηνεύσει τον κόσμο.
Οι άνθρωποι με βάση την θεωρία των εννοιολογικών κατασκευών λειτουργούν σαν επιστήμονες, καθώς σε καθημερινή βάση χρησιμοποιούν τις εννοιολογικές κατασκευές για να προβλέψουν γεγονότα και αναπτύσσουν θεωρίες για να τα ερμηνεύσουν. Ο Kelly διατείνεται ότι “Είναι το μέλλον που βασανίζει τον άνθρωπο όχι το παρελθόν. Πάντα προσπαθεί να φτάσει το μέλλον μέσα από το παρόν”, τονίζοντας την τάση των ανθρώπων να επικεντρώνονται στα μελλοντικά γεγονότα. Τα άτομα παρατηρούν μοτίβα και περιοδικά φαινόμενα και αναλύουν τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ τους και έτσι σχηματίζουν τις εννοιολογικές κατασκευές.
Οι εννοιολογικές κατασκευές είναι αλληλένδετες μεταξύ τους, δεν έχουν διαστάσεις και εμπλουτίζονται ή εκλεπτύνονται μέσω της σύνθεσης με άλλες εννοιολογικές κατασκευές. Χρησιμοποιούνται για την οργάνωση πληροφοριών, την κατανόηση του κοινωνικού κόσμου, την πρόβλεψη των μελλοντικών γεγονότων και τον σχεδιασμό της μελλοντικής συμπεριφοράς.
Τα άτομα λοιπόν δεν είναι παθητικοί αποδέκτες των επιδράσεων του περιβάλλοντος, αλλά στοχάζονται ενεργητικά σχετικά με αυτό και με τις διεργασίες σκέψης τους. Οι άνθρωποι μπορούν να αναθεωρήσουν τις σκέψεις τους και τις εννοιολογικές κατασκευές τους.
Η προσωπικότητα ενός ατόμου συνίσταται στο σύστημα των κατασκευών του. Για αυτό οι άνθρωποι διαφέρουν όσον αφορά τις εννοιολογικές κατασκευές και την οργάνωσή τους στο συνολικό σύστημα γνώσης. Συνεπώς, για να αξιολογήσουμε ένα άτομο πρέπει να γνωρίζουμε τις κατασκευές του, τον τρόπο που τις χρησιμοποιεί και τον τρόπο που οργανώνονται σε σύστημα.
Ψυχοπαθολογία:
Σύμφωνα με τον Kelly η ψυχοπαθολογία αποτελεί διαταραγμένη αντίδραση στο άγχος και διαταραγμένη λειτουργία του συστήματος εννοιολογικών κατασκευών. Ένα άτομο που είναι αδύναμο διατηρεί το σύστημα εννοιολογικών κατασκευών του αμετάβλητο παρά τις συνεχείς λανθασμένες προβλέψεις του. Αυτό οφείλεται στο άγχος, τον φόβο και την απειλή που το κατακλύζει. Η προσπάθεια του ατόμου να αποφύγει το άγχος και οι μάταιες προσπάθειές του να επανακτήσει την αίσθηση επιτυχημένης πρόβλεψης των γεγονότων κυριαρχούν στην ψυχοπαθολογία. Ακόμη το άτομο ενόψει του έντονου άγχους υιοθετεί προστατευτικές τεχνικές. Όπως η βύθιση ή αγνόηση στοιχείων που δε συνάδουν με την υπάρχουσα κατασκευή του.
Θεραπεία:
Ο στόχος της θεραπείας σύμφωνα με τον Kelly έγκειται στην αλλαγή του προσωπικού συστήματος εννοιολογικών κατασκευών του πελάτη. Πιο αναλυτικά, ο θεραπευτής βοηθάει το άτομο να βελτιώσει τις προβλέψεις του με την υιοθέτηση καλύτερων εννοιολογικών κατασκευών. Μάλιστα, ο Κelly ανέπτυξε μια τεχνική που ονομάζεται θεραπεία καθορισμένων ρόλων. Η θεραπεία αυτή επιχειρεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να στοχάζονται για τον εαυτό τους με καινούργιο τρόπο. Με βάση τη διαδικασία αυτή ο θεραπευτής σκιαγραφεί έναν εναλλακτικό τύπο προσωπικότητας. Καλεί τον πελάτη να τον ενστερνιστεί και να συμπεριφέρεται σύμφωνα με αυτόν. Ο απώτερος σκοπός της θεραπευτικής αλλαγής είναι η αναδόμηση εαυτού. Μέσω του εξοβελισμού ή της δημιουργίας νέων εννοιολογικών κατασκευών.
πηγές:
- https://www.verywellmind.com/what-is-personal-construct-theory-2795957
- θεωρίες προσωπικότητας έρευνα και εφαρμογές-Daniel cervone lawrence a. Pervin
