Στο προηγούμενο άρθρο μου προσπάθησα να σκιαγραφήσω τις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος, παραθέτοντας ορισμένες περιγραφικές πληροφορίες για αυτές, καθώς και τα κύρια χαρακτηριστικά του κλασικού αυτισμού, όπου συναντάται αρκετά συχνά σε παιδιά των σύγχρονων κοινωνιών. Φυσικά, και για να είμαστε ακριβείς, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τα στοιχεία που δομούν την συμπεριφορική εικόνα ενός παιδιού με αυτισμό, όμως είναι εξίσου αναγκαίο να κατανοήσουμε πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε και στην πράξη ένα αυτιστικό παιδί, αλληλεπιδρώντας αποτελεσματικά μαζί του. Ο συναισθηματικός κόσμος ενός παιδιού με αυτισμό είναι ιδιαίτερα «ευάλωτος» στους εξωτερικούς παράγοντες και εύκολα μπορεί να διαταραχθεί προκαλώντας σύγχυση στο παιδί και αδυναμία συνύπαρξης με τους άλλους. Κατά συνέπεια, είναι πιθανό λόγω αυτού το παιδί να «αποκλειστεί» από την κοινωνική ζωή και να μείνει απομονωμένο στον δικό του κόσμο μέσα στον οποίο αισθάνεται άνετα και όχι παράταιρα.
Αρχικά, είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε πως στον αυτισμό υπάρχει δυσκολία στην έκφραση του θετικού συναισθήματος και στο μοίρασμα αυτού με τους άλλους. Έτσι, καθώς το παιδί «στέλνει» ελάχιστα συναισθηματικά μηνύματα προς τα έξω, είναι σαφώς δύσκολο να σχετιστεί κανείς μαζί του και να εντοπίσει μια δίοδο αποτελεσματικής επικοινωνίας. Ακόμα και οι ίδιοι οι γονείς, συναντούν ένα τείχος μπροστά τους αρκετές φορές στην προσπάθειά τους να αλληλεπιδράσουν μαζί του. Οι δυσκολίες στην ομιλία και τον μη νοηματοδοτούμενο λόγο του παιδιού, δυσχεραίνουν περισσότερο την κατάσταση. Όλα αυτά, καταδεικνύουν τη σημασία που έχει να ανακαλύψουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να σχετιστούμε ουσιαστικά με ένα αυτιστικό παιδί.
- Πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε με ένα αυτιστικό παιδί;
Ο δρόμος της κατανόησης είναι το πρώτο και σημαντικότερο ίσως βήμα. Με απλά λόγια, είναι καλό να αναγνωρίζουμε πως πρέπει να επικεντρωθούμε στην επικοινωνία με το παιδί αλλά με το δικό του τρόπο, και όχι να εισβάλουμε διαταράσσοντας τον κόσμο του. Είναι σημαντικό να του παρέχουμε ουσιώδη κίνητρα που θα το κινητοποιήσουν για να πάρει κάποια πρωτοβουλία αλληλεπίδρασης και να γίνει περισσότερο ενεργητικό, δίχως να του προκαλείται δυσφορία. Επίσης, το να προσπαθούμε να του παράσχουμε το χρόνο που χρειάζεται για να κάνει κάτι είναι εξίσου σημαντικό. Εκείνοι που αναλαμβάνουν να φροντίσουν ένα παιδί με αυτισμό, είτε είναι γονείς, είτε δάσκαλοι, είτε κάποιος άλλος, πρέπει γενικά να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις ιδιαιτερότητές του. Για παράδειγμα, όταν γίνει κατανοητό από το κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού, η ανάγκη του για ομοιογένεια στη ζωή του σε όλα τα επίπεδα, η συμπεριφορά του γίνεται αμέσως πιο κατανοητή. Το οικείο, δομημένο και σταθερό περιβαλλοντικό πλαίσιο είναι υψίστης σημασίας για να βοηθήσουμε ένα παιδί με αυτισμό να παραμένει ήρεμο και να αναπτυχθεί γνωστικά και συναισθηματικά.
Μέσω του αμετάβλητου πλαισίου, μπορούμε να διαμορφώσουμε δραστηριότητες, να καλλιεργήσουμε επικοινωνιακές δεξιότητες κατά το μέγιστο δυνατόν – λαμβάνοντας υπόψη πάντοτε και τις ξεχωριστές δυνατότητες κάθε παιδιού – και να του παρέχουμε συναισθηματική ασφάλεια. Όταν πρόκειται να τελεστεί κάποια σημαντική αλλαγή στη ζωή του παιδιού, χρειάζεται εκ των προτέρων ενημέρωση και προετοιμασία ώστε να προσαρμοστεί όσο το δυνατόν πιο ομαλά χωρίς να του προκληθεί σύγχυση. Καθώς τα αυτιστικά παιδιά είναι υπερευαίσθητα στους περιβαλλοντικούς ερεθισμούς, μπορούμε να αναγνωρίσουμε την υπερβολική ανάγκη για ομοιότητα ως άμυνα στον «κατακλυσμό» από ερεθίσματα που δέχονται συνεχώς. Είναι πιθανό πως τα παιδιά «κατακλύζονται» επειδή δυσκολεύονται να οργανώσουν νοηματικά τις πληροφορίες που εισπράττουν από το περιβάλλον και αυτό προκαλεί την μειωμένη ανεκτικότητα για παράδειγμα στους δυνατούς ήχους, τη φασαρία κ.ο.κ. Τέλος, αυτό εξηγεί ενδεχομένως και την στερεοτυπική ακολουθία συμπεριφορών στις οποίες προβαίνει το παιδί για να «απομονωθεί» από το πολύβουο και ακατανόητο περιβάλλον, καθώς προσπαθεί να δημιουργήσει ένα σταθερό και προβλέψιμο πλαίσιο.
- Παρεμβάσεις για τον αυτισμό
Καθώς ο αυτισμός εκδηλώνεται σε ιδιαίτερα μικρή ηλικία, είναι προφανώς καλύτερο να παράσχουμε στο παιδί ευκαιρίες για καλύτερη ανάπτυξη έγκαιρα. Όσο το δυνατόν πιο γρήγορα γίνει αντιληπτό το «πρόβλημα» και αναζητηθεί βοήθεια, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες οι υπηρεσίες παρέμβασης να βελτιώσουν τη γενική αναπτυξιακή εικόνα του παιδιού. Με τις υπηρεσίες παρέμβασης επιτυγχάνεται – διαπιστωμένα μέσα από ερευνητικά δεδομένα – βελτίωση του πηλίκου ευφυΐας, οφέλη στη χρήση της γλώσσας και βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων του παιδιού. Έχει αποδειχθεί πως η προσχολική ηλικία ενδείκνυται για παρεμβάσεις ιδιαίτερα καθώς το παιδί βρίσκεται σε μια αναπτυξιακή φάση όπου διαμορφώνει την προσωπικότητα και το μοτίβο των συμπεριφορών που θα έχει από δω και πέρα. Επιπλέον, τα μικρά παιδιά ανταποκρίνονται καλύτερα στις παρεμβατικές διαδικασίες και έχει διαπιστωθεί πως οι ωφέλειες τους διατηρούνται για χρόνια. Η σωστή και δομημένη καθοδήγηση λοιπόν μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα ωφέλιμη για το παιδί και να βοηθήσει στην ανάπτυξή του.
- Υπάρχει σταθερή πρόβλεψη για τον αυτισμό;
Καθώς πρόκειται για μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία επηρεάζει όλα τα επίπεδα της ζωής του παιδιού, είναι δύσκολο να ορίσουμε μια γενική πρόβλεψη για όλα τα παιδιά με αυτισμό. Αυτό μάλιστα θα ήταν λανθασμένο και από την άποψη ότι μπορεί μεν να υπάρχουν κάποια γενικά χαρακτηριστικά τα οποία να είναι κοινά στην συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών, αλλά κάθε παιδί είναι διαφορετικό και η λειτουργικότητά του μπορεί να κυμαίνεται σε διάφορα επίπεδα. Γενικότερα, ακόμα και τα παιδιά υψηλής λειτουργικότητας επρόκειτο να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην προσαρμογή τους στην κοινωνική ζωή, στην μελλοντική εργασιακή κατάρτιση και στη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων. Όμως, αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελεί εμπόδιο για όλους μας να προσπαθούμε συνεχώς να προσεγγίσουμε τα άτομα αυτά, να τα αγκαλιάσουμε και να τα κατανοήσουμε. Το ιδανικό θα ήταν οι γονείς να προσπαθήσουν να λάβουν μία όσο το δυνατόν καλύτερη καθοδήγηση για το πως θα αντιμετωπίσουν την νέα κατάσταση. Όσα περισσότερα γνωρίζουν για τον αυτισμό και τα στάδια από τα οποία θα περάσει το παιδί τους, τόσο πιο έτοιμοι θα είναι να ανταποκριθούν στις όποιες προκλήσεις τους περιμένουν.
