Κάθε οικογένεια λειτουργεί ως σύστημα, ως μια δυναμική ενότητα, ένας «ζωντανός» οργανισμός, ο πυρήνας του οποίου είναι τα μέλη της, οι γονείς και τα παιδιά. Όπως τα άτομα αναπτύσσονται, αλλάζουν, και αναδιαμορφώνονται τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό πλαίσιο, το οικογενειακό σύστημα και η δομή της οικογένειας υφίστανται επίσης σημαντικές μεταβολές. Μία από αυτές τις αλλαγές είναι η μεταβατική φάση της άδειας φωλιάς. Η έννοια της «άδειας φωλιάς» (ή αλλιώς empty nest syndrome), αναφέρεται στην περίοδο όπου και το μικρότερο παιδί της οικογένειας αποχωρεί από το πατρικό σπίτι. Οι γονείς δηλαδή αποχωρίζονται τα παιδιά, ο ρόλος τους ως γονέων μεταβάλλεται, δεν ισχύουν πια όσα γνώριζαν ως τώρα. Συνήθως, η αποχώρηση των παιδιών από την οικογενειακή εστία γίνεται τη στιγμή της ενηλικίωσης, όπου τα παιδιά αποχωρούν για να σπουδάσουν ή να εργαστούν και έτσι πρέπει να ζήσουν μακριά από τους γονείς τους.
Η περίοδος αυτή σαφώς δεν είναι εύκολη για τους γονείς και περιλαμβάνει αμφιθυμικά συναισθήματα. Πιο συγκεκριμένα, κατανοούν μεν από τη μια πλευρά ότι η κατάσταση αυτή είναι φυσιολογική και χαίρονται για την ανεξαρτησία των παιδιών και για το γεγονός ότι ανοίγουν τα δικά τους «φτερά» στη ζωή, όμως από την άλλη δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματα ματαίωσης, δυσφορίας και ανησυχίας που βιώνουν. Σε αυτή τη φάση, η ταυτότητα της οικογένειας αλλάζει, καθώς τα παιδιά περνούν πλέον λιγότερο χρόνο με τους γονείς, έχουν το δικό τους προσωπικό χώρο διαμονής και δεν είναι πλέον υπό την συνεχή επίβλεψη των γονέων τους. Κατά συνέπεια, οι γονείς δυσκολεύονται πλέον να ορίσουν τον εαυτό τους πέρα από το γονεϊκό ρόλο που κατείχαν για χρόνια, και δυσφορούν λόγω ακριβώς αυτής της αποδυνάμωσης αυτού του ρόλου. Δεν έχουν πλέον τον ίδιο έλεγχο και λόγο στη ζωή των παιδιών τους και οφείλουν να προσαρμοστούν άμεσα στη νέα κατάσταση, αναπροσδιορίζοντας τις αντιλήψεις και τη συμπεριφορά τους, όντας πλέον γονείς ενήλικων παιδιών.
Το σύνδρομο της «άδειας φωλιάς» εγείρει ποικίλες ανησυχίες στους γονείς πέρα από το γονεϊκό ρόλο που μεταβάλλεται και ορισμένες από αυτές σχετίζονται άμεσα με τον προσδιορισμό της ταυτότητάς τους και την συνειδητοποίηση ότι μαζί με τα παιδιά που μεγαλώνουν, μεγαλώνουν και οι ίδιοι. Αυτό ενδεχομένως επιφέρει μικρές εσωτερικές κρίσεις και υπαρξιακές ανησυχίες πάσης φύσεως. Πέρα από τα αισθήματα απώλειας, αποχωρισμού και εσωτερικής ανησυχίας, οι γονείς που βιώνουν την «άδεια φωλιά» πρέπει να μπουν στη διαδικασία να οργανώσουν και τα πρακτικά ζητήματα της καθημερινότητάς τους, τα οποία επίσης μεταβάλλονται μετά την αποχώρηση των παιδιών από το σπίτι, μιας και τα τελευταία δεν περιλαμβάνονται πλέον σε αυτή με τον ίδιο τρόπο. Ιδιαίτερα τον πρώτο καιρό, αυτό είναι κάτι αρκετά δύσκολο για τους περισσότερους γονείς και ιδίως τις μητέρες, οι οποίες συνήθως είναι πιο στενά προσκολλημένες στο παιδί και εμπλέκονταν πιο συστηματικά στην καθημερινότητά του, τώρα μπορεί να περνούν χρόνο μόνες στο δωμάτιο του παιδιού ή να προσπαθούν με διάφορους τρόπους να ασκήσουν έλεγχο στη νέα ζωή του, για να νιώθουν πως ακόμα τα πράγματα είναι ίδια και εκείνες διατηρούν την ίδια σχέση μαζί του (για παράδειγμα, συνεχή τηλεφωνήματα και προσπάθεια να μαθαίνουν με κάθε λεπτομέρεια το πώς πέρασε τη μέρα του, τι έφαγε, ή πότε κοιμήθηκε) σαν να είναι ακόμα μέσα στο σπίτι. Πολλοί γονείς μπορεί να φτάσουν σε ακραίο επίπεδο αυτών των χειριστικών και ελεγκτικών συμπεριφορών, και εκεί βρίσκεται το κομβικό σημείο όπου ο νεαρός ενήλικας οφείλει να συζητήσει σοβαρά μαζί τους, θέτοντας τα όριά του και καθιστώντας σαφές πως τα πράγματα έχουν αλλάξει όμως δεν έχουν πάψει να είναι οι γονείς του και να τους αγαπά και πως πρέπει να προσαρμοστούν όλοι στα νέα δεδομένα, δείχνοντάς του εμπιστοσύνη.
Οι μεταβολές αυτές στο πλαίσιο της οικογένειας φέρνουν συχνά στην επιφάνεια ζητήματα στη σχέση του ζευγαριού, τα οποία είχαν για χρόνια μείνει στο παρασκήνιο και δεν τίθεντο προς επίλυση. Το ζευγάρι με λίγα λόγια μένει πλέον μόνο, και αναγκάζεται να έρθει αντιμέτωπος ο ένας με τον άλλον. Τα ζητήματα της μεταξύ τους σχέσης που ανακύπτουν, ενδεχομένως προκαλέσουν εντάσεις και ρήγματα στην επικοινωνία των συντρόφων, με τους τελευταίους να προσπαθούν να ορίσουν από την αρχή τον εαυτό τους στη σχέση και να προσπαθούν να βρουν τις ισορροπίες μεταξύ τους. Γίνεται λοιπόν ξεκάθαρο ότι οι μεταβολές στο σύστημα της οικογένειας, επιφέρουν πλήθος αλλαγών στα εμπλεκόμενα άτομα, τόσο σε ενδοατομικό και συντροφικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Οι αλλαγές που προκύπτουν από την «άδεια φωλιά» αντανακλώνται και στις επιμέρους σχέσεις των μελών της οικογένειας και μπορεί να προκαλέσουν δυσκολίες.
Με ποιο τρόπο μπορούν οι γονείς να «αντιμετωπίσουν» την «άδεια φωλιά»;
Αρχικά είναι άξιο να τονιστεί ότι το σύνδρομο της «άδειας φωλιάς» και όλα τα συναισθήματα που επιφέρει δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κάτι παθολογικό. Είναι μια φυσιολογική διεργασία, μια εξελικτική φάση, από την οποία περνούν οι οικογένειες στην πλειοψηφία τους. Η «άδεια φωλιά» μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για τους γονείς να επενδύσουν περισσότερο χρόνο στον εαυτό τους και στη σχέση τους, να επιλύσουν προβλήματα στα οποία ενδεχομένως εθελοτυφλούσαν λόγω των παιδιών, αλλά και να βρουν νέα ενδιαφέροντα τα οποία θα γεμίσουν το χρόνο και τη ζωή τους και δε θα τους αφήσουν να αισθανθούν μόνοι, «ηλικιωμένοι» και απελπισμένοι. Οι νέες ασχολίες και η συζυγική, ισορροπημένα συμβιωτική σχέση, μπορούν να απαλύνουν κατά πολύ τη δυσφορία της άδειας φωλιάς. Ιδιαίτερα σημαντικό στη προσαρμοστική αυτή φάση είναι το μοίρασμα και η έκφραση των συναισθημάτων μεταξύ των συντρόφων και ακόμη και προς τα παιδιά με τη μορφή εποικοδομητικής συζήτησης. Η εξωτερίκευση των αρνητικών συναισθημάτων και όχι η απώθησή τους μπορεί να σταθεί πολύ βοηθητική για τον γονέα.
Θα λέγαμε λοιπόν, πως το φαινόμενο της «άδειας φωλιάς» συνιστά ένα εξελικτικό στάδιο στο πλαίσιο του κύκλου ζωής μιας οικογένειας, και φανερώνει πως το σύστημα αυτό δεν είναι στάσιμο αλλά συνεχώς μεταβαλλόμενο, με τις μεταβολές αυτές να διασφαλίζουν τελικά την ενότητά και την συνοχή του.
