Ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με επιδημίες από την αρχή της ιστορίας του μέχρι και σήμερα. Πηγή εικόνας: uxdesign.cc
Τον τελευταίο καιρό, οι συζητήσεις γύρω από τον κορονοϊό, μια πανδημία που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος κόσμος, πληθαίνουν συνεχώς. Ποιες όμως είναι πραγματικά οι επιπτώσεις μιας πανδημίας ή επιδημίας στην ανθρωπότητα; Οι επιδημίες ιστορικά, παρόλο που αποτελούν κρίσεις, διαφοροποιούνται από άλλες καταστροφές που έχει να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος. Οι φυσικές καταστροφές, όπως π.χ. οι σεισμοί, κατά κύριο λόγο ενώνουν τους ανθρώπους. Αντιθέτως, οι επιδημίες απομονώνουν τα κράτη, τις πόλεις, τις κοινωνίες, αλλά και τα άτομα ως μονάδες.
Απεικόνιση σύμφωνα με τις περιγραφές που αναφέρονται στο Δεκαήμερο του Βοκάκιου. Πηγή εικόνας: tofonikokouneli.com
Από πολύ νωρίς στην ιστορία, ο άνθρωπος ήρθε αντιμέτωπος με επιδημίες διαφόρων ασθενειών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο τρόπος που περιγράφει ο Βοκάκιος στο ‘Δεκαήμερο’ την κατάσταση που επικρατούσε στην πόλη της Φλωρεντίας το 1348 «όταν χίμηξε άγρια η θανατηφόρα επιδημία της πανώλης». Αναρίθμητα παραδείγματα από την ιστορία του ανθρώπου αποδεικνύουν ότι οι επιδημίες έχουν την ικανότητα να αλλάξουν τις κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές δομές. Δηλαδή, οι επιδημίες μπορούν να τερματίσουν ή να γεννήσουν πολέμους. Σε ατομικό επίπεδο, μπορούν να φέρουν κάθε άτομο ξεχωριστά αντιμέτωπο με ερωτήματα που επηρεάζουν τις προσωπικές του σχέσεις και, κυρίως, τη σχέση με τον ίδιο του τον εαυτό.
Οι επιδημίες φέρνουν τον άνθρωπο αντιμέτωπο με τον ίδιο του τον εαυτό
Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα συναισθήματα που βιώνει ο άνθρωπος είναι ο φόβος για την ασφάλειά του και το μέλλον του αλλά και ντροπή, εξαιτίας των αποφάσεων που καλείται να πάρει. Σε όλες τις επιδημίες που χτύπησαν την ανθρωπότητα ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντιμετώπιση των γιατρών. Οι γιατροί δηλώνουν ντροπή μπροστά στην απόφασή τους να εγκαταλείψουν στη μοίρα τους ανθρώπους που υποφέρουν, για να παρέχουν τη βοήθειά τους σε άλλους με καλύτερες πιθανότητες επιβίωσης. Η αλλοτρίωση της ανθρώπινης προσωπικότητας και η εξαφάνιση της ανθρωπιάς φαίνεται και με την έλλειψη εθελοντικής προσφοράς στις περισσότερες περιπτώσεις. Αυτή η αλλαγή στη συμπεριφορά του ανθρώπου εξηγεί και ένα ακόμη αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό των επιδημιών και των πανδημιών. Αυτό δεν είναι άλλο από τα ελάχιστα γραπτά κείμενα που περιγράφουν την κατάσταση. Παρόλο που ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε σε πολύ λιγότερους θανάτους από την ισπανική γρίπη, προβάλλεται σε πληθώρα έργων, ταινιών και θεατρικών έργων. Σε αυτά τα έργα, υπογραμμίζεται η γενναιότητα και η προσπάθεια των ανθρώπων να ανταπεξέλθουν στις δύσκολες συνθήκες. Αντίθετα, ο άνθρωπος δεν θέλει να θυμάται πώς έδρασε σε επιδημίες.
Περίθαλψη ασθενών της ισπανικής γρίπης. Πηγή εικόνας: tovima.gr
Ακόμη, οι επιδημίες κάνουν τον άνθρωπο να θέσει μια σειρά από ερωτήματα στον εαυτό του: Υπάρχει όντως Θεός, όταν επιτρέπει τέτοιες συμφορές να συμβαίνουν; Ποια είναι η σχέση μας με το περιβάλλον και κατά πόσο είναι ηθική; Ποια είναι η ατομική ευθύνη του καθενός κάτω από τέτοιες συνθήκες; Τι είναι αυτό που λείπει περισσότερο στον καθένα όταν τίθεται υπό κοινωνική απομόνωση; Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που ήδη ο αριθμός των διαζυγίων στην επαρχία Wuhan της Κίνας αυξήθηκε, μόλις μετά τη λήξη του εγκλεισμού εξαιτίας του κορονοϊού. Ακόμη, οι επιδημίες ενισχύουν τη μοιρολατρία καθώς ο άνθρωπος συνειδητοποιεί πόσο λίγο έλεγχο ασκεί πάνω στην ίδια του τη ζωή, νιώθει εγκλωβισμένος και ανίκανος να αντιδράσει. Σκεπτόμενος ο άνθρωπος όλα αυτά τα ζητήματα, θέτει τις βάσεις για αλλαγές που διαμορφώνουν τις κοινωνίες και την ιστορία.
Advertising
Advertisements
Οι επιδημίες αλλάζουν τη δομή της κοινωνίας
Σε κοινωνικό επίπεδο, οι επιδημίες συχνά ενισχύουν τις κοινωνικές ανισότητες καθώς συνήθως ξεκινούν από φτωχότερες περιοχές με χαμηλό επίπεδο διαβίωσης. Ιστορικά σε πολλές περιπτώσεις, οι φτωχοί θεωρούνταν οι υπαίτιοι για την εμφάνιση της ασθένειας και αντιμετωπίζονταν ρατσιστικά. Οι κοινωνικές ανισότητες ενισχύονταν ακόμη περισσότερο με την εξάπλωση της επιδημίας. Οι άνθρωποι από ανώτερα κοινωνικά στρώματα είχαν την οικονομική δυνατότητα να εξασφαλίσουν την απαραίτητη για την επιβίωσή τους ιατρική περίθαλψη. Από πολλούς ιστορικούς, θεωρείται ότι οι διωγμοί των Εβραίων πυροδοτήθηκαν αφού θεωρήθηκαν ένοχοι για την εμφάνιση της πανώλης. Ακόμη και σήμερα, η εμφάνιση περιστατικών φυματίωσης ή άλλων ασθενειών συνδέεται πάντα στο μυαλό των ανθρώπων με μετανάστες και φτωχές χώρες.
Πολλές φορές βέβαια, τέτοιες καταστάσεις μπορεί να λειτουργήσουν και με αντίθετο τρόπο. Οι πανδημίες σκοτώνουν χωρίς διακρίσεις: φτωχούς και πλούσιους, αμαρτωλούς και ιερείς. Σε αυτή την περίπτωση, οι άνθρωποι αμφισβήτησαν ιστορικά θεμελιώδεις αρχές και δομές οργάνωσης της κοινωνίας δημιουργώντας μια νέα τάξη πραγμάτων. Ο αποδεκατισμός του πληθυσμού φέρνει επίσης, αναπόφευκτα, αλλαγές στο μοντέλο εργασίας και τις αμοιβές. Με έναν παρόμοιο τρόπο προέκυψε η Βιομηχανική Επανάσταση. Καθώς η μείωση του πληθυσμού άλλαξε τα εργασιακά δεδομένα και αύξησε τους μισθούς, το αυξημένο κόστος εργασίας οδήγησε στην εμφάνιση των μηχανών για την αντικατάσταση των εργατών.
Και οι αλλαγές είναι παροδικές
Τελικά, παρόλο που όλα τα παραπάνω φαντάζουν εξαιρετικά δυσοίωνα, οι επιδημίες φαίνεται να δρουν και ως ένα είδος δοκιμασίας που οδηγεί στην ωριμότητα και στη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας υπό ένα διαφορετικό πρίσμα, πιο καθαρό. Άλλωστε, ακόμη και η πανώλη που αφάνισε το ένα τρίτο του πληθυσμού τον 14ο αιώνα, λειτούργησε ως μηχανισμός αφύπνισης και οδήγησε τελικά στην Αναγέννηση. Ομοιότητα επίσης ιστορικά σε όλες τις πανδημίες αποτελεί ο ηρωισμός και η συμπόνοια των γιατρών και των νοσηλευτών που αγωνίζονται καθημερινά με όλες τους τις δυνάμεις. Όσο υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι επομένως, η ανθρωπότητα μπορεί να ελπίζει…
Πηγές:
Snowden, F. M. (2019). Epidemics and Society: From the Black Death to the Present. Yale University Press.
Είμαι απόφοιτος του τμήματος Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας στο οποίο και συνεχίζω το μεταπτυχιακό μου. Στα ενδιαφέροντά μου ανήκουν η γενετική, η μοριακή βιολογία και εφαρμογές της βιοτεχνολογίας για τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου. Το πάθος μου για την επιστήμη και την αρθρογραφία με παρακίνησαν να ξεκινήσω να γράφω για το MAXMAG.