Οι ιστορίες έκαναν ανέκαθεν την εμφάνισή τους στην ανθρώπινη εξέλιξη, ενώνοντας τους ανθρώπους και βοηθώντας τους να κατανοήσουν τον κόσμο. Οι ιστορίες είναι ένας δίαυλος μεταφοράς ιδεών και γνώσεων, που χρησιμοποιείται καθημερινά για να ενημερώσουμε, να εμπνεύσουμε, να διδάξουμε ή και να ψυχαγωγήσουμε.
Η ύπαρξη των ιστοριών είναι πολύ σημαντική στη ζωή μας, καθώς βοηθούν συχνά τους ανθρώπους να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν προσωπικά συναισθήματα και καταστάσεις, να ταυτιστούν με παρόμοια βιώματα ανθρώπων και να ερμηνεύσουν πολύπλοκα συμβάντα.
Ωστόσο, έρευνες δείχνουν πως η αφήγηση ιστοριών είναι πολύ πιο ισχυρή από όσο νομίζουμε. Τόσο ισχυρή που συγχρονίζει την εγκεφαλική δραστηριότητα του αφηγητή και του ακροατή. Ο συγχρονισμός αυτός προϋποθέτει την επιτυχή επικοινωνία μεταξύ αφηγητή και ακροατή και παύει να υφίσταται όταν οι συμμετέχοντες δεν επικοινωνούν.
Σε μια μελέτη, η ομάδα του Uri Hasson, καθηγητή Ψυχολογίας και Νευροεπιστημών στο Πανεπιστήμιο του Princeton, συνέκρινε την εγκεφαλική δραστηριότητα ενός αφηγητή και ενός ακροατή χρησιμοποιώντας μια μέθοδο νευροαπεικόνισης, γνωστή ως Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (fMRI). Με τη μέθοδο αυτή, οι ερευνητές κατέγραψαν την εγκεφαλική δραστηριότητα ενός ομιλητή που εξιστορούσε μια πραγματική ιστορία και την εγκεφαλική δραστηριότητα ενός ακροατή που άκουγε την ηχογράφηση της ιστορίας αυτής. Σκοπός της έρευνας ήταν να εξεταστεί η άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο εγκεφάλων κατά την διάρκεια της επικοινωνίας και να ελεγχθεί εάν η εγκεφαλική δραστηριότητα του αφηγητή συγχρονίζεται με την εγκεφαλική δραστηριότητα του ακροατή κατά τη διάρκεια της αφήγησης.
Η έρευνα έδειξε ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα του ακροατή αντικατοπτρίζει αυτή του αφηγητή με καθυστέρηση λίγων δευτερολέπτων. Η συγχρονισμένη δραστηριότητα εμφανίστηκε όχι μόνο σε βασικές περιοχές επεξεργασίας της εισερχόμενης γλώσσας αλλά και σε δίκτυα υψηλού επιπέδου που εμπλέκονται στην νοηματική κατανόηση και αντίληψη. Το επίπεδο της συγχρονισμένης εγκεφαλικής δραστηριότητας προέβλεπε την επιτυχία της επικοινωνίας μεταξύ των δύο συμμετεχόντων. «Όσο ισχυρότερος είναι ο εγκεφαλικός συγχρονισμός, τόσο καλύτερη είναι η κατανόηση μεταξύ αφηγητή και ακροατή», δήλωσε ο Hasson. Το ίδιο πείραμα πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή περισσότερων ακροατών. Αυτό που παρατηρήθηκε είναι πως κατά την αφήγηση της ιστορίας, οι εγκεφαλικές αντιδράσεις μεταξύ των ακροατών εμφανίζουν παρόμοιες διακυμάνσεις και συγχρονίζονται με αυτές του αφηγητή. Όταν η ηχογραφημένη αφήγηση της ιστορίας αναπαράχθηκε αντίστροφα, παρατηρήθηκε πως ο εισερχόμενος ήχος προκάλεσε συγχρονισμό όλων των εγκεφάλων στον ακουστικό φλοιό (που επεξεργάζεται τους ήχους), αλλά όχι βαθύτερα στον εγκέφαλο. Επομένως, διαπιστώθηκε πως μόνο αν χρησιμοποιηθεί ολόκληρη η συναφής ιστορία βγάζοντας νόημα, θα εξαπλωθούν και οι αντιδράσεις βαθύτερα στον εγκέφαλο, στις περιοχές που εδράζεται η αντίληψη.
Μια άλλη έρευνα έδειξε ότι πέρα από τον εγκεφαλικό συγχρονισμό μεταξύ του αφηγητή και του ακροατή, η δημιουργία ιστοριών στρατολογεί περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Κατά την αφήγηση μιας ιστορίας, ο εγκέφαλος μας επικεντρώνεται περισσότερο στο τι σκέφτεται ή αισθάνεται ένας χαρακτήρας κατά τη διάρκεια ενός γεγονότος παρά στην σειρά των γεγονότων αυτή καθ’ αυτή. Κατά κάποιον τρόπο, εστιάζοντας στον χαρακτήρα, αποκτούμε εμπάθεια για τον αφηγητή, πλάθουμε ιστορίες και εξασκούμε τις κοινωνικές μας δεξιότητες.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και το Πανεπιστήμιο Radboud μέτρησαν τη δραστηριότητα στο διανοητικό δίκτυο (Μentalizing Νetwork) όταν ακούμε αφήγηση ιστοριών. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν επίσης ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τις τυπικές τους συνήθειες ανάγνωσης. Αποδείχθηκε πως οι άνθρωποι που διαβάζουν περισσότερα μυθιστορήματα είχαν υψηλότερα επίπεδα συγχρονισμένης δραστηριότητας μεταξύ διανοητικών περιοχών – ένα σημάδι ότι ο εγκέφαλός τους είναι καλύτερος στην επεξεργασία των ψυχικών καταστάσεων των άλλων ανθρώπων.
Αναμφισβήτητα, η αφήγηση ιστοριών χρησιμοποιείται ως ένα πολύ σημαντικό μέσο επικοινωνίας και αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της καθημερινότητάς μας. Ο εγκέφαλος μας λατρεύει τις ιστορίες και αναβαθμίζεται σε πολλούς τομείς όταν συμμετέχει στην ακρόαση αυτών. Εξασκούμε τις κοινωνικές μας δεξιότητες, ενημερωνόμαστε, ταυτιζόμαστε με πρόσωπα και καταστάσεις ώστε να επιλύσουμε προβλήματα και να αντιμετωπίσουμε δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις. Δεν είναι δύσκολο, λοιπόν, να αναλογιστούμε πως η ισχύς της αφήγησης είναι τόσο μεγάλη που μας επιτρέπει να “συνδεθούμε” με τους ακροατές μας και να τους μεταδώσουμε πλήρως γεγονότα και καταστάσεις σαν να τα βίωσαν οι ίδιοι, στο συγκεκριμένο μέρος, τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Πηγές:
- Stephens, G. J., Silbert, L. J. & Hasson, U. Speaker-listener neural coupling underlies successful communication. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 107, 14425–14430 (2010).
- Hartung, F. & Willems, R. M. Amount of fiction reading correlates with higher connectivity between cortical areas for language and mentalizing. bioRxiv (2020).
- Yuan, Y., Major-Girardin, J. & Brown, S. Storytelling is intrinsically mentalistic: A functional magnetic resonance imaging study of narrative production across modalities. Journal of Cognitive Neuroscience 30, 1298–1314 (2018).
- Mar, R. A. Stories and the Promotion of Social Cognition. Current Directions in Psychological Science 27, 257–262 (2018).
- https://www.brainfacts.org/neuroscience-in-society/the-arts-and-the-brain/2021/why-the-brain-loves-stories-030421
