Έχουμε την χαρά και την τιμή να φιλοξενούμε στη στήλη μας την ακαδημαϊκό και συγγραφέα κυρία Εμμανουέλα Δούση. Η κυρία Δούση πριν μερικούς μήνες κυκλοφόρησε ένα άκρως ενδιαφέρον, αλλά και επιστημονικό βιβλίο με ένα πάντα -δυστυχώς- επίκαιρο περιεχόμενο: την μόλυνση του περιβάλλοντος. Είναι μια συγγραφέας με ιδιαίτερα πλούσιο βιογραφικό και την ευχαριστούμε ιδιαιτέρως για την απόφασή της να μιλήσει στο MAXMAG.
Επιμέλεια Συνέντευξης : Στέλλα Γιαννοπούλου
- Ξεκινώντας, θα θέλαμε να μας πείτε η ίδια κάποια ορισμένες πληροφορίες για εσάς και για τις σπουδές σας…
Θα μου επιτρέψετε να διευκρινίσω εξ αρχής ότι δεν είμαι φυσικός, ούτε γεωλόγος ούτε μηχανικός. Έχω σπουδάσει νομικά και πολιτική επιστήμη και εργάζομαι στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1997 όπου διδάσκω, μεταξύ άλλων, το διεθνές δίκαιο περιβάλλοντος. Από αυτή τη σκοπιά εξετάζω την κλιματική αλλαγή και, ειδικότερα, από τη σκοπιά της διεθνούς διπλωματίας, των νομικών ρυθμίσεων και των πολιτικών αποφάσεων.
- Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την κλιματική αλλαγή; Από πότε ξεκίνησε να σας απασχολεί ουσιαστικά το συγκεκριμένο ζήτημα;
Η ενασχόλησή μου με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή ειδικότερα ξεκίνησε νωρίς, ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Ήμουν τότε στη Γαλλία, μόλις είχα ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό μου δίπλωμα στο διεθνές δίκαιο και ξεκινούσα τη διδακτορική μου διατριβή. Κάποιος μου μίλησε για ένα νέο μεταπτυχιακό πρόγραμμα στο δίκαιο περιβάλλοντος που οργάνωσε για πρώτη φορά το γαλλικό πανεπιστήμιο εκείνη τη χρονιά, το 1991. Ήταν ένας νέος τομέας τότε σ’ένα πολύ ενδιαφέρον και επίκαιρο αντικείμενο. Πράγματι ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία, και σε αυτό συνέβαλε το γεγονός ότι οι καθηγητές μας δεν προέρχονταν μόνο από τον ακαδημαϊκό χώρο, αλλά κυρίως μέσα από την πρακτική.
Στη συνέχεια, είχα την ευκαιρία να εργαστώ για δυο χρόνια στην UNESCO στην υπηρεσία για τα biosphere reserves (προστατευόμενες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους που βρίσκονται σε όλο τον κόσμο) στην αρχή ως ασκούμενη και μετά ως συνεργάτις στην ομάδα που επεξεργάστηκε τον κανονισμό για το νομικό καθεστώς αυτών των προστατευομένων περιοχών. Εκεί έμαθα ότι η ενασχόληση με την προστασία του περιβάλλοντος είναι μια κατεξοχήν διεπιστημονική άσκηση! Προϋποθέτει δηλαδή τη συνεργασία ανάμεσα σε πολλές ειδικότητες. Είναι ένας τομέας όπου οι νομικοί θα πρέπει να συνεργάζονται με επιστήμονες και τεχνικούς εμπειρογνώμονες για να κατανοήσουν τα προβλήματα και τις εξελίξεις στο χώρο αυτό, όπως και οι επιστήμονες (φυσικοί της ατμόσφαιρας, γεωφυσικοί, αλλά και μηχανικοί, οικονομολόγοι κ.ά.) θα πρέπει να συνεργάζονται με νομικούς ούτως ώστε οι λύσεις που προτείνουν να μπορούν να μεταφραστούν σε νομικές ρυθμίσεις και πολιτικές αποφάσεις.
- Το θέμα της κλιματικής αλλαγής, ενώ μας αφορά όλους, οι περισσότεροι γνωρίζουμε ελάχιστα γι΄ αυτό. Μέσω του βιβλίου σας, λοιπόν, όπως παρατήρησα, δίνετε τη δυνατότητα στον αναγνώστη να ενημερωθεί παρουσιάζοντάς του το πλαίσιο του προβλήματος σε απλή γλώσσα. Εσάς, όταν ξεκινήσατε να γράφετε γι΄ αυτό το πολύπλοκο θέμα, ποιοι ήταν οι στόχοι σας; Η ενημέρωση του κοινού ήταν μία από τις προσδοκίες σας;
Δύο ήταν οι βασικοί λόγοι που με προέτρεψαν να γράψω αυτό το βιβλίο. Ο πρώτος είναι ότι όλη η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή περιλαμβάνει μια γλώσσα που δεν είναι εύκολα κατανοητή, μια ορολογία που έπρεπε να απλοποιηθεί. Αυτό λοιπόν που προσπάθησα να κάνω μέσα από αυτό το βιβλίο είναι να βάλω σε μια τάξη τη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή και να την εξηγήσω με σύντομο και απλό τρόπο. Άλλωστε αυτός είναι και ο στόχος της σειράς «Μικρές εισαγωγές» των εκδόσεων Παπαδόπουλου: να καλύψει ένα κενό στο πώς επικοινωνείται η επιστήμη προς την κοινωνία, μέσα σε μόλις 100 σελίδες. Έτσι λοιπόν ξεκινώ από τα δεδομένα για την κλιματική αλλασφαιρα (δηλαδή ποιό είναι το πρόβλημα, ποιός φταίει, ποιές είναι οι συνέπειες) για να περάσω μετά στις ενέργειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα και εκείνες που θα πρέπει να γίνουν στο μέλλον προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση. Τέλος εξετάζω πώς όλα αυτά επηρεάζουν την Ελλάδα.
Ο δεύτερος λόγος που έγραψα αυτό το βιβλίο είναι ότι τόσο η πολιτική όσο και η ακαδημαϊκή συζήτηση για την κλιματική αλλαγή στη χώρα μας είναι πολύ φτωχή. Δεν ασχολούμαστε όσο θα έπρεπε με το πρόβλημα αυτό που είναι η μεγαλύτερη απειλή για τον πλανήτη σήμερα. Σαν να μη μας αφορά. Τον περασμένο Οκτώβριο η Βουλή κύρωσε μια νέα, ιστορικής σημασίας, διεθνή συμφωνία για την κλιματική αλλαγή που υπεγράφη από όλα σχεδόν τα κράτη τον Δεκέμβριο του 2015 στο Παρίσι, χωρίς να έχει προηγηθεί ένας σοβαρός διάλογος για την έκταση του προβλήματος και τις προκλήσεις που συνεπάγεται για την ελληνική οικονομία και κοινωνία η αντιμετώπισή του.
- Υπάρχουν κάποιοι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η θερμοκρασία της γης δεν αυξάνεται. Μάλιστα, κάνετε και η ίδια αναφορά στο θέμα της αμφισβήτησης, όσον αφορά την υπερθέρμανση του πλανήτη. Τι επιχειρήματα χρησιμοποιούν όσοι αμφισβητούν αυτό το φαινόμενο και γιατί υπάρχει αυτή η διαφωνία;
Οι σκεπτικιστές της κλιματικής αλλαγής αμφισβητούν ότι οι αυξημένες εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν την άνοδο της θερμοκρασίας της γης. Ισχυρίζονται ότι το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη οφείλεται στις φυσικές διακυμάνσεις της ηλιακής δραστηριότητας και δεν έχει καμία σχέση με τις ανθρωπογενείς εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου. Την άποψη αυτή έχει ενστερνιστεί και ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Πρόκειται όμως για μια άποψη επιστημονικά έωλη.
- Γράφετε, κυρία Δούση, στο βιβλίο σας πως: «Ινστιτούτα ανάλυσης πολιτικής, ιστοριογράφοι, αλλά και ορισμένοι επιστήμονες, ενίοτε χρηματοδοτούμενοι από τα λόμπι των ορυκτών καυσίμων ισχυρίζονται ότι το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη οφείλεται στις φυσικές διακυμάνσεις της ηλιακής δραστηριότητας και δεν έχει καμιά σχέση με τις ανθρωπογενείς εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου». Τι συμφέροντα, πιστεύετε, ότι εξυπηρετεί αυτή η πολιτική; Έχουμε και στην Ελλάδα αντίστοιχα φαινόμενα;
Πίσω από αυτή τη θέση βρίσκεται το λόμπι των ορυκτών καυσίμων που θέλει να συνεχίσει η ανεξέλεγκτη οικονομική ανάπτυξη που βασίζεται στην αλόγιστη χρήση των ορυκτών καυσίμων.
- Επίσης, η πληροφορία που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι «Οι κοινωνικές εντάσεις οι οποίες οδήγησαν στον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία και στην αποσταθεροποίηση του βορείου τμήματος της Νιγηρίας από την ισλαμική σέκτα οφείλονται, εν μέρει, στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής». Πώς συνδέεται η κλιματική αλλαγή με τον εμφύλιο της Συρίας;
Η κλιματική αλλαγή συνέβαλε στην ξηρασία και τη λειψυδρία, προκαλώντας μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών που με τη σειρά τους δημιούργησαν νέες κοινωνικές εντάσεις σε ήδη φορτισμένες περιοχές.
- Σε τι στάδιο βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή;
Η νέα συμφωνία που υπεγράφη στο Παρίσι τον Δεκέμβριο του 2015 τέθηκε σε ισχύ ένα χρόνο αργότερα και έτσι οι συζητήσεις έχουν πλέον επικεντρωθεί στον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοστεί η συμφωνία. Υπάρχουν ακόμη πολλά ζητήματα που θα πρέπει να διευκρινιστούν, όπως για παράδειγμα πώς θα λειτουργήσει ο μηχανισμός εποπτείας της συμφωνίας ή πώς θα εξασφαλιστεί η διαφάνεια.
- Πιστεύετε ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι τελικά η λύση για το πρόβλημα;
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε συνδυασμό με την εξοικονόμηση ενέργειας θα βοηθήσουν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Ευτυχώς η χώρα μας διαθέτει άφθονο ήλιο και αέρα όλες τις εποχές του χρόνου, δηλαδή εναλλακτικές πηγές ενέργειας, καθαρές και εγχώριες, που μέχρι σήμερα δεν τις έχουμε αξιοποιήσει επαρκώς. Ωστόσο υπάρχουν αντιδράσεις, ιδιαίτερα από τις τοπικές κοινωνίες σε ό,τι αφορά πχ τις ανεμογεννήτριες. Κανείς δεν τις θέλει στην αυλή του. Από την άλλη πλευρά όμως κανείς δεν εξήγησε στις τοπικές κοινωνίες γιατί χρειάζονται αυτά τα έργα. Γιατί πρέπει να προχωρήσουμε τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλού άνθρακα. Ή το ότι οι ΑΠΕ είναι βασικό εργαλείο για την αντιμετώπιση της ΚΑ. Χωρίς κοινωνική συναίνεση τέτοιου είδους έργα δεν προχωρούν. Προϋποθέτουν τη συνεργασία και, γιατί όχι, τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Προϋποθέτουν χωροθέτηση των αιολικών πάρκων μέσα από ένα σωστό σχεδιασμό.
Η μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλού άνθρακα προϋποθέτει μια στρατηγική και ένα μακροπρόθεσμο ενεργειακό σχεδιασμό που εμείς ακόμη δεν έχουμε. Και πιστεύω ότι η οικονομική κρίση δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για την αδράνεια. Το αντίθετο μάλιστα. Θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για τη στροφή σε πράσινες επενδύσεις.
- Κατά την γνώμη σας, κυρία Δούση, στην Ελλάδα οι νέοι είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι στα περιβαλλοντολογικά προβλήματα ή λιγότερο σε σχέση με τις προηγούμενες γενεές;
Μπορεί οι νέοι να είναι καλύτερα ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι στα περιβαλλοντικά προβλήματα, αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι η ενημέρωση αυτή μετατρέπεται απαραίτητα σε δράση. Η μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλού άνθρακα προϋποθέτει και τη συνεργασία των πολιτών. Νομίζουμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια αβέβαιη και λίγο πολύ αφηρημένη απειλή που μπορεί να συμβεί κάποια στιγμή στο μέλλον. Ωστόσο η κλιματική αλλαγή συμβαίνει ήδη. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα, οι συχνές πλημμύρες και οι παρατεταμένοι καύσωνες δεν είναι παρά μόνο ορισμένα δείγματα.
Τα μέτρα που θα πρέπει να λάβουμε απαιτούν μεγάλες αλλαγές στην ενέργεια, στην οικονομία και γενικότερα στην καθημερινή μας ζωή. Θα πρέπει να περιορίσουμε δραστικά την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, να διαμορφώσουμε πόλεις που θα απαιτούν λιγότερες μετακινήσεις, να αλλάξουμε τις διατροφικές μας συνήθειες, με δυο λόγια να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας ώστε να βασίζεται λιγότερο στην εντατική χρήση των ορυκτών καυσίμων.
- Η οικονομική κρίση έχει κάνει τους νέους να θέσουν σε δεύτερη μοίρα το πρόβλημα του περιβάλλοντος;
Σε περιόδους οικονομικής κρίσης οι περιβαλλοντικές ανησυχίες έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Θεωρώ όμως ότι η οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για την αδράνεια σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για τη στροφή σε πράσινες επενδύσεις.
- Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες της περιβαλλοντολογικής μόλυνσης του πλανήτη;
Οι παράγοντες που προκαλούν την περιβαλλοντική ρύπανση είναι πάρα πολλοί. Οι σημαντικότεροι είναι η ανεξέλεγκτη βιομηχανική ανάπτυξη, η χρήση φυτοφαρμάκων και άλλων χημικών ουσιών, η καύση ορυκτών καυσίμων, τα απόβλητα.
- Πώς μπορούμε σήμερα να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή; Οι πολίτες από μόνοι τους μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα ή η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί μόνο μέσω κρατικών – βιομηχανικών συμφωνιών;
Όλοι θα πρέπει να συμβάλουν σε αυτή την προσπάθεια. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να χαράξουν το δρόμο μέσα από την επεξεργασία στρατηγικής, τη θέσπιση ρυθμίσεων και την υλοποίηση των συμφωνηθέντων σε διεθνές επίπεδο. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να στραφούν σε φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές, ενώ οι πολίτες θα πρέπει να αφυπνιστούν και να κατανοήσουν ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής προϋποθέτει σημαντικές αλλαγές στην ενέργεια, την οικονομία και την καθημερινή ζωή.
- Πιστεύετε πως υπάρχει κάτι που, εκ των υστέρων, θα θέλατε να συμπεριληφθεί στο βιβλίο σας και δεν έγινε;
Θα ήθελα να έχω τη δυνατότητα να γράψω εκτενέστερα για την Ελλάδα, η οποία έχει συμβάλει λίγο στην πρόκληση του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής, αλλά επηρεάζεται πάρα πολύ από αυτήν. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ είναι μια από τις πιο ευάλωτες χώρες στην κλιματική αλλαγή και συνεπώς έχει κάθε συμφέρον να εφαρμοστούν τα όσα ορίζει η νέα διεθνής συμφωνία, η οποία υπόσχεται τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας.