Αντιήρωες στη σύγχρονη λογοτεχνία
Όταν διαβάζεις ένα βιβλίο απ’ τις πρώτες σελίδες βλέπεις μπροστά σου να σχηματίζεται ένα πρόσωπο. Μία ύπαρξη που σε προσκαλεί να περιπλανηθείς στα όμορφα και στα άσχημά της. Έναν χαρακτήρα με τον οποίο αρχίζεις να συνδέεσαι. Από κάποιο πηγαίο ένστικτο θέλεις να τον εμπιστευθείς τυφλά, να συναισθανθείς και να δικαιολογήσεις. Όμως, τυχαίνει πολλές φορές, ειδικά στη σύγχρονη λογοτεχνία, ο χαρακτήρας να μην ταιριάζει καθόλου με το παραδοσιακό ηρωικό πρότυπο, να μην είναι αλτρουιστής ή ταλαντούχος. Τυχαίνει οι πράξεις του να είναι παράλογες, ανήθικες, παρακινημένες από την οργή ή τη βαθιά θλίψη. Να αντιβαίνουν στη δική σου λογική και στη δικαιοσύνη. Αυτός ο χαρακτήρας είναι σαν να προσπαθεί, συνεχώς, να πληγώσει τους άλλους ή σαν να έχει τοποθετηθεί εκεί με σκοπό απλώς και μόνο να κυνηγήσει την αποτυχία.
Και όταν συνειδητοποιείς ποιος είναι στ’ αλήθεια αυτός ο χαρακτήρας, αυτός που του εμπιστεύθηκες να παίξει το ρόλο του alter ego σου για λίγο, ο εκνευρισμός σου είναι τόσος που ίσως στραφεί ακόμα και προς την ολότητα του έργου που διαβάζεις.
Η “Μπόλλα” του Παϊτίμ Στάτοβτσι
Ευτυχώς, στο έργο, Μπόλλα, του Παϊτίμ Στάτοβτσι κάτι τέτοιο δε συμβαίνει, καθώς δε γίνεται να μην εκτιμήσεις τις απίστευτες λογοτεχνικές αρετές του. Οι περιγραφές του, η δύναμη της κάθε φράσης του, οι ψυχογραφήσεις των ηρώων και όλες οι λεπτομέρειες που συνθέτουν το κείμενό του, καθιστούν την ανάγνωσή του αλησμόνητη.
“Για τους περισσότερους η ζωή είναι ένα δάσος τυλιγμένο σε μαινόμενες φλόγες: υπάρχει περισσότερη καταστροφή απ’ ό,τι ανοικοδόμηση…”
Advertising
Η ψυχογράφηση του Αρσίμ, του πρωταγωνιστή του Στάτοβσκι, είναι άρτια: πλασμένη με επιδεξιότητα, μαεστρία, αλλά και μια δόση ειρωνείας. Δεν παύει όμως να είναι ένας από τους πιο αντιπαθητικούς χαρακτήρες που έχουμε γνωρίσει. Είναι ένας αντιήρωας που, αν και μπορείς να τον δικαιολογήσεις κάποιες φορές, δεν μπορείς να συγχωρήσεις την προδοσία του προς τους άλλους χαρακτήρες. Και κατ’ επέκταση προς εσένα τον αναγνώστη.
Εξ’ αρχής καταλαβαίνεις ότι ο Αρσίμ πρόκειται να βιώσει μεγάλα δεινά. Και δεν είναι μόνο ο πόλεμος που τον κάνει να φύγει από το Κοσσυφοπέδιο με την οικογένειά του, αλλά ολόκληρη η κοινωνία μας που είναι στραμμένη εναντίον του. Σίγουρα, δεν είναι εύκολο να είσαι μετανάστης, Αλβανός και ομοφυλόφιλος. Και αν αναλογιστείς το πρόσημο κάθε μίας λέξης ξεχωριστά, καταλαβαίνεις τι μπορεί να σημαίνει ο συνδυασμός τους.
Σχέση μίσους με τον πρωταγωνιστή
Και εδώ έρχεται η τάση σου να τον δικαιολογήσεις (την οποία ανέφερα προηγουμένως). Γιατί μπαίνοντας στη θέση του Αρσίμ, αισθάνεσαι την καταπίεση, την ανάγκη του να είναι παντρεμένος με μία γυναίκα, ενώ είναι ερωτευμένος με έναν άντρα και την προσπάθειά του να αναθρέψει τους απογόνους του, όχι τόσο από αγάπη, αλλά κυρίως επειδή «έτσι πρέπει». Δεν αισθάνεται ποτέ αρκετός, δεν είναι ποτέ ευτυχισμένος. Και δεν είναι αυτός που οφείλει να είναι στα μάτια των οικείων του.
“Είναι εύκολο να απεχθάνομαι αυτή τη ζωή και ό,τι περιέχει, διότι τίποτε από αυτά δεν είναι δικό μου.”
Advertising
«Μπόλλα» ονομάζεται ένα τέρας της Αλβανικής Μυθολογίας, συμβολίζει το τρομακτικό, το άγνωστο. Είναι το δαιμόνιο που ζει μέσα σου και σε κατασπαράζει όταν έχεις ζόρια. Το δαιμόνιο αυτό τρέφεται από την απελπισία που φέρνει μια τέτοια ζωή σαν αυτή του Αρσίμ. Και όταν μεγαλώνει αρκετά, γίνεται μώλωπας στο μπράτσο της προσηνούς συζύγου σου και χαστούκι στο μάγουλο του ξέγνοιαστου παιδιού σου.
Όποια συμπόνοια, λοιπόν, κι αν είχες αρχικά νιώσει για τον χαρακτήρα, ξεθυμαίνει αυτόματα. Και αρχίζεις να απομακρύνεσαι. Να αποστασιοποιείσαι από εκείνον και να λυπάσαι για τους ανθρώπους γύρω του. Να θέλεις να φύγει από κοντά τους, να μην τους βασανίζει άλλο. Και ενώ άλλοτε πρόσμενες το happy end για τον πρωταγωνιστή και για τους άλλους δεν σου καιγόταν καρφί, τώρα εύχεσαι να συμβεί κάτι που θα σταματήσει αυτόν τον κύκλο βίας και δυστυχίας.
Είτε αυτό το κάτι είναι για το καλό είτε για το κακό του ήρωά σου. Και μέσα σου ίσως προτιμάς το δεύτερο.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση του Αύγουστου Κορτώ και μπορείς να το βρεις εδώ.
