Ο Κώστας Μπαρμπάτσης με τη συλλογή διηγημάτων του «Λυκοχαβιά και άλλες ιστορίες» προσθέτει στη φαρέτρα της πεζογραφίας ένα αξιοπρόσεχτο έργο, αποδεικνύοντας πως ο αφηγηματικός λόγος όταν δεν βασίζεται στην καλλιέπειά του για καλολογικό λόγο και μόνο αλλά κυρίως καλλιεργείται με σκοπό την εν τω βάθει ενσωμάτωσή του στο περιβάλλον της ιστορίας που υπηρετεί, υπερβαίνει κάθε θεματικό κλισέ φωτίζοντας – όπως οφείλει να κάνει, άγνωρες πλευρές του, ενώ συγχρόνως, ανακινεί άλυτα ζητήματα εσαεί διαιωνισμένα ενεργοποιώντας τα καταβυθισμένα στις κοίτες τους αισθητήρια κύτταρα του αναγνώστη.
Έξι ιστορίες βασισμένες σε προφορικές αφηγήσεις ανθρώπων που τις βίωσαν, ξεδιπλώνουν τη σκληρή ζωή των κατοίκων της ελληνικής υπαίθρου στη δυσκολότερη εποχή της παγκόσμιας ιστορίας, που δεν είναι άλλη από εκείνη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου καθώς και στις μαύρες μέρες του ελληνικού εμφυλίου. Ο Κώστας Μπαρμπάτσης αναμοχλεύει με καθηλωτικό τρόπο τα γεγονότα εκείνης της εποχής, στήνει ένα άκρως ρεαλιστικό σκηνικό και δημιουργεί συνεπείς χαρακτήρες σε σχέση με τον χωροχρόνο δράσης τους, μεταθέτοντας απρόσκοπτα τον αναγνώστη από τη θέση του παρατηρητή στη θέση του δρώντος προσώπου, παρότι σε όλη την αφηγηματική ροή πρωταγωνιστεί η ντοπιολαλιά, στοιχείο που προσδιορίζει την ειδοποιό διαφορά των αναγνωσμάτων, κόντρα στην επικρατούσα άποψη ειδικών και αναγνωστών που ενοχοποιεί την εντόπια γλώσσα ως αναγνωστική τροχοπέδη.
Απ’ τη μια λέω να μη τα μελετάω, γιατί στενοχωρούμαι και με πονεί το στομάχι, αλλά απ’ την άλλη καλό λέω
πως μου κάμει. Σα ν’ αλαφρώνω μια στάλα μού φαίνεται.
Τώρα ποιο το καλύτερο, να τα λέει ή να τα χώνει κανείς,
μη ρωτάς. Σάματις ξέρω κι εγώ…
Δεν θα ήταν υπερβολή αν κάποιος χαρακτήριζε την πρώτη πεζογραφική προσπάθεια του συγγραφέα σαν ένα μαργαριτάρι αλιευμένο από τα βάθη του ωκεανού και όχι από τα γλυκά νερά μιας καλλιεργητικής μονάδας μαργαριτοφόρων στρειδιών.
Θεωρώ…
Επιμέλεια συνέντευξης για το MAXMAG: Άννα Ρω
Η «Λυκοχαβιά» προικοδοτήθηκε με υποψηφιότητες βραβείων και εύσημα κριτικών. Αυτή η υποδοχή στην πρώτη σας εκδοτική πρόταση σημαίνει για σας ό,τι;
Όταν έγραφα δεν είχα στο μυαλό ότι οι ιστορίες αυτές θα βγουν προς τα έξω, πόσο μάλλον ότι θα αποτελέσουν μια συλλογή διηγημάτων. Έγραφα για προσωπική απόλαυση και μόνο. Με το που ολοκλήρωσα τα κείμενα κάποιοι φίλοι, που είχαν ήδη διαβάσει δείγματα της δουλειάς, με παρότρυναν να τα στείλω σε εκδοτικούς οίκους. Έστειλα σε κάποιους, ο «Κέδρος» ανταποκρίθηκε κι από εκεί και πέρα το βιβλίο βρήκε τον δρόμο του.
Επιστρέφοντας στο βασικό σας ερώτημα, θα ήταν ψέματα να πω ότι δεν νιώθω χαρά και ικανοποίηση τόσο για τις κριτικές όσο και για τις υποψηφιότητες. Όμως θεωρώ ότι ούτε οι κριτικές ούτε τα βραβεία είναι το ζητούμενο. Προσωπικός στόχος είναι να παραμείνω εστιασμένος, να μην απομακρυνθώ από την ανάγκη μου, από την ευχαρίστηση που παίρνω, από το γράψιμο για το γράψιμο. Ομολογώ ότι μετά την υποδοχή που είχε η «Λυκοχαβιά» η διατήρηση αυτής της «εστίαση» είναι ένα ζήτημα που με απασχολεί. Σίγουρα υπάρχουν κάποιες στιγμές που παρασύρομαι σε δεύτερες σκέψεις, αλλά θέλω να πιστεύω ότι το αντιλαμβάνομαι έγκαιρα και φροντίζω να με επαναφέρω.
Όμως τη μεγαλύτερη ικανοποίηση την εισπράττω από την ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού. Νιώθω μεγάλη χαρά και συγκίνηση, όταν άνθρωποι διαφορετικών μορφωτικών και κοινωνικών επιπέδων, επικοινωνούν μαζί μου για να εκφράσουν τα όσα ένιωσαν κατά την διάρκεια αλλά και μετά το πέρας της ανάγνωσης του βιβλίου. Έχω βρεθεί σε παρουσιάσεις και λέσχες ανάγνωσης όπου από ένα σημείο και μετά, η συζήτηση οδηγήθηκε σε δρόμους, τολμώ να πω, ψυχοθεραπευτικούς. Ψυχοθεραπευτικούς τόσο για μένα όσο και για τους συμμετέχοντες. Θεωρώ ότι αυτές οι «συναντήσεις» ήταν ότι «μεγαλύτερο» και «δυνατότερο» έχω νιώσει μετά την έκδοση του βιβλίου…
Ο σπόρος για τις ιστορίες που αποτελούν τη συλλογή προέρχεται;
Ο σπόρος προέρχεται κυρίως από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσα. Από μικρό παιδί άκουγα και παρατηρούσα με μεγάλη προσοχή. Υποθέτω ότι αυτή η στάση συνέτεινε στο να «αποθηκεύω» πληροφορίες από ιστορίες, παραμύθια, εικόνες, σκέψεις πάνω σε στίχους από τραγούδια κ.λπ. Όλα αυτά πιστεύω βοήθησαν στην ανάπτυξη μιας δημιουργικής φαντασίας που ενσωμάτωνε διάφορες δραστηριότητες με τις οποίες έχω εμπλακεί κατά καιρούς, όπως η ζωγραφική, οι χειροτεχνίες, η μουσική, η γραφιστική κ.λπ.. Από την άλλη είχα την τύχη να μεγαλώνω κοντά σε ικανούς αφηγητές, όπως ο πατέρας, η μητέρα, η γιαγιά, αλλά και κάποιοι πελάτες, γείτονες και μη, του μπακάλικου που διατηρούσαμε στο Αγρίνιο. Από αυτούς τους λαϊκούς ανθρώπους πιστεύω ότι πήρα τα πρώτα μαθήματα για το πώς πρέπει να λέγεται αλλά κυρίως για το πώς φτιάχνεται μια ιστορία.
Θεωρώ ότι η κεντρική θεματική αλλά και η κεντρική ιδέα του κάθε διηγήματος έχει επηρεαστεί καθοριστικά από τα παραπάνω περιβάλλοντα. Άλλωστε από αυτούς τους ανθρώπους δέχθηκα ερεθίσματα αλλά και τις βασικές αρχές που με στήριξαν στην μετέπειτα ζωή. Έφυγα από τον τόπο που μεγάλωσα έχοντας ήδη αυτόν τον σπόρο μέσα μου. Στη «νέα ζωή» επέλεξα να συναναστρέφομαι με ανθρώπους που μοιραζόμουν τις ίδιες ανησυχίες, προβληματισμούς για τα όσα συνέβαιναν γύρω μας. Όλα αυτά μπολιάστηκαν μέσα μου και πιστεύω ότι συνέβαλαν καθοριστικά στην διαμόρφωση της «σπονδυλικής στήλης» της ζωής μου και κατ’ επέκταση του περιεχομένου και του ύφους της γραφής μου.
Στην Λυκοχαβιά, που εστιάζει αυτός ο κεντρικός άξονας;
Ο κεντρικός άξονας στην «Λυκοχαβιά» εστιάζει τόσο στην απώλεια αλλά και στην ανθρώπινη ευθραυστότητα. Ήρωες και ηρωίδες όπως ο Πάνος, η Σεβαστή, ο Τσίλιας, η Γιωργία, ο Λευτέρης, ο Λώλος, χαρακτηρίζονται από μια ευαισθησία που έρχεται σε σύγκρουση με τα όσα επικρατούν στους κόσμους στους οποίους κινούνται. Τα θέλω και οι ιδιαιτερότητες τους είναι ακατανόητες από την κοινωνία και τους ανθρώπους που τους περιβάλλουν. Πιστεύω ότι πολλά από τα ζητήματα που θίγονται στο βιβλίο, αν και οι ιστορίες διαδραματίζονται σε ένα σχετικά μακρινό παρελθόν, εξακολουθούν να παραμένουν «άλυτα» και να μας προβληματίζουν ακόμη και στο σήμερα.
Γιατί πιστεύετε πως πρέπει να απασχολεί κάποιον ακόμα και σήμερα η μαύρη περίοδος της κατοχής και του εμφυλίου και μάλιστα στην ελληνική ύπαιθρο;
Θεωρώ ότι τόσο η κατοχή αλλά κυρίως ο εμφύλιος και τα όσα ακολούθησαν, θα συνεχίσουν να μας απασχολούν όσο υπάρχουν ζητήματα που εξακολουθούν να παραμένουν σκοτεινά. Ζητήματα που επιβάλλεται να μελετηθούν και να εξεταστούν περαιτέρω, αν θέλουμε να «γιατρευτούμε» ως κοινωνία και να προχωρήσουμε παρακάτω. Βέβαια υπάρχει και η άλλη πλευρά που υποστηρίζει ότι τέτοιου είδους αναμοχλεύσεις είναι πιθανόν να επαναφέρουν έριδες και αντιμαχίες. Μια αντίληψη που μου φέρνει στο νου «σκοτεινές» οικογένειες που ενοχοποιούν την οποιαδήποτε σύγκρουση και επιλέγουν ως λύση στα προβλήματα τους τη σιωπή και την αποφυγή κάθε σχετικής συζήτησης. Πρακτική που κατά την άποψη μου, πέρα από αναποτελεσματική είναι και αντιεπιστημονική και πιθανόν να εξυπηρετεί άλλους σκοπούς.
Παρόμοιες απόψεις ακούγονται και σε λογοτεχνικούς και μη κύκλους που επιμένουν στο «Όχι άλλος εμφύλιος». Δεν θεωρώ ότι έχουμε πει όλα όσα πρέπει να λεχθούν. Αξίζει να ρίξουμε μια ματιά σε χώρες της Λατινικής Αμερικής ή και εδώ στην Ευρώπη (π.χ. Ισπανία), που δεν διστάζουν να παράγουν συνεχώς μυθοπλαστικά έργα (λογοτεχνία, κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές κ.λπ.) που αγγίζουν με τόλμη «ευαίσθητα» θέματα του ιστορικού παρελθόντος. Ανεξάρτητα από το αν τα έργα αυτά στέκουν αντικειμενικά απέναντι στα ιστορικά γεγονότα, αν μη τι άλλο, αποτελούν μια καλή αφετηρία για συζήτηση.
Μυθοπλαστικοί χαρακτήρες και δημιουργός: Κόβονται ποτέ οι κρίκοι που τους ενώνουν;
Θεωρώ ότι οι περισσότεροι συγγραφείς χτίζουν την ψυχοσύνθεση των ηρώων τους δανειζόμενοι κάποια στοιχεία από την δική τους εσωτερικότητα. Όσο και να προσπαθεί κανείς σε κάποιο σημείο θα ξεφύγει και θα μοιραστεί εμπειρίες, πόνους, αδυναμίες και φόβους. Σε ότι με αφορά, αυτή η μεταφορά με βοηθά στο να με παρατηρώ από απόσταση και συνεπώς να με ερμηνεύω καλύτερα. Επίσης, κάποιες φορές μέσα από αυτή την διαδικασία είναι δυνατόν να αναδυθούν συναισθήματα που είναι πιθανόν να οδηγήσουν πιο βαθιά. Να βοηθήσουν στο να βγάλει κανείς προς τα έξω προβληματισμοί που πρέπει να βγουν. Βέβαια από τη στιγμή που το κείμενο φεύγει από τον συγγραφέα, ο αναγνώστης είναι ελεύθερος να δώσει τις δικές του ερμηνείες και να προεκτείνει νοητικά τα θέματα που θίγει ο δημιουργός.
Μια αξία που δεν διαπραγματεύεστε;
Τολμώ να πω την εντιμότητα. Προσπαθώ να είμαι όσο το δυνατόν περισσότερο έντιμος όχι τόσο με τους γύρω αλλά κυρίως με τον εαυτό μου. Δεν υποστηρίζω ότι το καταφέρνω. Προσπαθώ… Άλλωστε η διατήρηση μιας τέτοιας στάσης αποτελεί έναν αγώνα διαρκείας μέσα στο χρόνο.
Αν ένα βασικό χαρακτηριστικό σας ταυτιζόταν με κάποιο σημείο στίξης θα ήταν το…;
Τα αποσιωπητικά… Τα χρησιμοποιώ πολύ συχνά τόσο στο γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο. Κάποιες φορές τα όσα υπονοούνται είναι πιο βαρυσήμαντα απ’ τα όσα δηλώνονται άμεσα.
Νιώθω πως αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να `ναι το σπίτι μας.1 Πού κατοικεί το όραμά σας;
Συμφωνώ στο ότι αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να είναι το σπίτι μας. Σε ότι με αφορά σίγουρα δεν τον νιώθω ως σπίτι μου. Το όραμα μου κατοικεί σε κάποιον άλλο κόσμο. Σε ένα κόσμο που θα σεβόμαστε το περιβάλλον, θα δίνουμε προτεραιότητα, στη φύση, στα ζώα αλλά και στον άνθρωπο που έχει την ανάγκη μας. Τολμώ να πω, κι ας ακουστεί απαισιόδοξο, ότι αυτός ο πλανήτης δεν μας αξίζει. Αναπτυχθήκαμε σε έναν τόπο που δεν μας ανήκει, με ευθύνη να τον παραδώσουμε καλύτερο στις επόμενες γενιές. Αντί αυτού εμείς τον καταστρέψαμε. Αποτύχαμε. Αυτή είναι η αλήθεια. Παρόλο που δεν έχω καμιά προσδοκία ή ελπίδα ότι θα πάνε καλύτερα τα πράγματα, προσπαθώ να είμαι σε εγρήγορση. Να βρίσκομαι ουσιαστικά με ανθρώπους που εκτιμώ, να «βλέπω» όσο το δυνατόν πιο καθαρά και με όσες δυνάμεις διαθέτω να αντιστέκομαι σε οτιδήποτε προσπαθούν να μας πλασάρουν ως «κανονικό». Ίσως και αυτή η, κατά άλλους πεσιμιστική, αντίληψη των πραγμάτων να λειτουργεί ως κινητήριος δύναμη. Είναι αυτή είναι αυτή που με ωθεί τόσο στο να δημιουργώ αλλά και να αντιστέκομαι όσο μπορώ απέναντι στο παράλογο.
Διαβάστε εδώ ένα απόσπασμα του βιβλίου «Λυκοχαβιά» και άλλες ιστορίες
Πηγή φωτογραφιών: Κώστας Μπαρμπάτσης
- Απόσπασμα από το ποίημα του Γιώργου Μπλάνα: «Αυτοκράτωρ Ιουλιανός προς φιλόσοφον
