Η ισπανική “Gran Via” και οι πρώτες ελληνικές απόπειρες
Το 1894 θα αποτελέσει κομβική χρονιά για το νεοελληνικό θέατρο, καθώς έμελε να κάνει την πρώτη του εμφάνιση στη χώρα μας ένα νέο θεατρικό είδος το οποίο θα καταλάμβανε εξέχουσα θέση, η Αθηναϊκή Επιθεώρηση.
Η απήχηση του ισπανικού θεάματος “Gran Via”, την χρονιά εκείνη, ήταν τέτοιας έκτασης ώστε συνέβαλε στην εξέλιξη του ελληνικού θεάτρου αποφέροντας καρπούς. Οι πρώτες απόπειρες μιας ελληνικής μεταφοράς της “Gran Via” καρποφόρησαν με τις επιθεωρήσεις «Αι υπαίθριοι Αθήναι» και «Λίγο απ’ όλα», με την δεύτερη να προηγείται χρονικά του ανεβάσματος της κάνοντας πρεμιέρα στις 30 Αυγούστου 1894 στο θέατρο «Παράδεισος». Ωστόσο, η επιθεώρηση «Λίγο απ’ όλα» ήταν εκείνη που κατέκτησε αμέσως την Αθήνα καθώς παίχτηκε σε συνεχείς, σχεδόν καθημερινές παραστάσεις όλη την υπόλοιπη καλοκαιρινή σεζόν, συνεχίζοντας την θριαμβευτική πορεία του, όχι μόνο τον χειμώνα αλλά και πολύ αργότερα κι όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά όπως έχει υπογραμμίσει ο ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου Γιάννης Σιδέρης, «όπου επήγε ηθοποιός μας».
Η «Ορέστεια» του Αισχύλου στην δημοτική και η μήνις των «γλωσσαμυντόρων»
Η παράσταση «Ορέστεια» του Αισχύλου η οποία έκανε πρεμιέρα την 1η Νοεμβρίου 1903 στο Βασιλικό Θέατρο, πέρασε στην ιστορία αφενός μεν για την παρθενική εμφάνιση της μοναδικής Μαρίκας Κοτοπούλη, αφετέρου δε διότι στάθηκε αφορμή να ξεσπάσουν αιματηρά επεισόδια, τα λεγόμενα «Ορεστειακά», από τις 6 έως τις 9 Νοεμβρίου 1903 καθώς το Βασιλικό Θέατρο τόλμησε το ανέβασμα της σε συντηρητική δημοτική μετάφραση του Γεωργίου Σωτηριάδη. Ωστόσο, το γεγονός αυτό προκάλεσε τη μήνι των «γλωσσαμυντόρων», όπως λέγονταν τότε οι οπαδοί της καθαρεύουσας, με κύριο υποκινητή τον καθηγητή γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιο Μιστριώτη ο οποίος ξεσήκωσε τους φοιτητές του ενώ προσκείμενες στις απόψεις του εφημερίδες παρότρυναν τον αθηναϊκό λαό να συμμετάσχει σε συλλαλητήρια με απώτερο σκοπό την ματαίωση της παράστασης. Ακολούθησαν συμπλοκές, κατά τις οποίες στρατιώτες πυροβόλησαν εναντίον του πλήθους, με απολογισμό έναν νεκρό και δέκα τραυματισμένους πολίτες.
Οι «Όρνιθες» του Αριστοφάνη αφορμή για μια συνάντηση…γιγάντων!
Οι «Όρνιθες» του Αριστοφάνη έκαναν πρεμιέρα τον Αύγουστο του 1959 και αποτέλεσαν την παρθενική παράσταση του Θεάτρου Τέχνης στο Ηρώδειο. Πρόκειται για μία παράσταση που προκάλεσε τέτοια αναταραχή που όμοιά της δεν υπήρξε στην Ελλάδα, διότι συσπείρωνε τον Κάρολο Κουν στη σκηνοθεσία, τον Γιάννη Τσαρούχη στα σκηνικά και κοστούμια, τον Μάνο Χατζιδάκι στη μουσική, τον Βασίλη Ρώτα στη μετάφραση, και την Ραλλού Μάνου στις χορογραφίες με απώτερο στόχο μια διαφοροποιημένη προσέγγιση του Αριστοφάνη από εκείνη του Εθνικού Θεάτρου.
Η παράσταση έκανε πρεμιέρα χωρίς να είναι τίποτα έτοιμο επί της ουσίας. Αυτό που προκάλεσε ωστόσο την οργή του κοινού η οποία εκφράστηκε με κραυγές αποδοκιμασίας λόγω προσβολής του θρησκευτικού του αισθήματος, ήταν η εμφάνιση του ιερέα με καμηλαύκι ορθόδοξου παπά στη σκηνή της θυσίας ενώ ο χορός απαντούσε στις ευχές του λέγοντας «αμήν». Την επομένη της παράστασης δημιουργήθηκε τεράστιος σάλος από τον Τύπο και ο υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως Κωνσταντίνος Τσάτσος απαγόρευσε τη δεύτερη προγραμματισμένη παράσταση.
Η παράσταση επαναλήφθηκε το καλοκαίρι του 1960 ολοκληρωμένη, με αντικατάσταση της χορογράφου από τη Ζουζού Νικολούδη, η μουσική Χατζιδάκι έγινε αργότερα χορόδραμα από τον Maurice Béjart και ο Κουν, το 1962, με τους ίδιους ακριβώς Όρνιθες κέρδισε στο Παρίσι το Α’ Βραβείο του Φεστιβάλ των Εθνών. Η παράσταση σήμερα θεωρείται θρύλος.
Η «Οδός Ονείρων» ως απόπειρα ανανέωσης της επιθεώρησης
Η «Οδός Ονείρων» υπήρξε μια ιστορική μουσικοχορευτική παράσταση, αποτέλεσμα της πρότασης για συνεργασία με τον Μάνο Χατζιδάκι από την Ρένα Βλαχοπούλου και τον Μανώλη Καστρινό. Ανέβηκε τον Ιούνιο του 1962 στο θερινό Θέατρο Μετροπόλιταν της Αθήνας και γνώρισε μεγάλη επιτυχία καθώς το θέατρο ήταν ασφυκτικά γεμάτο καθημερινά.
Τα κείμενα και τη σκηνοθεσία της παράστασης είχε αναλάβει ο Αλέξης Σολομός, τη σκηνογραφία ο Μίνως Αργυράκης, στα σχέδια του οποίου βασίστηκαν και πολλοί από τους χαρακτήρες, τις χορογραφίες ο Καστρινός, τους στίχους των τραγουδιών ο ίδιος ο Χατζιδάκις, ο Γκάτσος και ο Καμπανέλλης. Η Βλαχοπούλου παρουσιαζόταν ως μια κουτσομπόλα της γειτονιάς, αλλά ήταν η καταλυτική παρουσία του Δημήτρη Χορν το επιστέγασμα του ύφους της παράστασης.
Το «Ελεύθερο Θέατρο» από την «παρέα» της Δραματικής Σχολής του Εθνικού
Τον Ιούνιο του 1970, μεσούσης της δικτατορίας, δημιουργείται από μια μεγάλη παρέα σπουδαστών της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου η ομάδα «Ελεύθερο Θέατρο». Η ομάδα «Ελεύθερο Θέατρο» ξεκίνησε μια θεατρική «κολεκτίβα» στην οποία δεν υπήρχε ούτε κεντρικός πρωταγωνιστής ούτε σκηνοθέτης. Η σκηνοθεσία ήταν ομαδική όπως και η όλη προσπάθεια φέρνοντας έτσι έναν αέρα ανανέωσης στο θέατρο. Το καλοκαίρι του 1973 ανεβάζουν στο ανοιχτό θέατρο του Άλσους Παγκρατίου μια δική τους επιθεώρηση με τίτλο «…και συ χτενίζεσαι» επάνω σε σπαρταριστά κείμενα των Μποστ και Σκούρτη αλλά και των ίδιων. Κατάφεραν να περάσουν τις συμπληγάδες της λογοκρισίας, γιατί πολύ απλά δεν έδειξαν ποτέ ολοκληρωμένα τα κείμενα, στα οποία κάθε βράδυ πρόσθεταν κι άλλα λόγια. Η παράσταση, με λιτά σκηνικά, τραγούδια του Λουκιανού Κηλαηδόνη και το ανεξάντλητο πνεύμα των ηθοποιών, έπιασε αμέσως, ενώ, καθώς κάποιοι από αυτούς οδηγήθηκαν στη φυλακή, προξενήθηκε μεγάλος ντόρος.
«Το μεγάλο μας τσίρκο», μία παράσταση πολιτικό γεγονός!
Το θεατρικό έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο» έγραψε ιστορία, όταν ανέβηκε στη διάρκεια της δικτατορίας από τον θίασο Καρέζη – Καζάκου. Η ιδέα για το ανέβασμα του έργου προέκυψε έπειτα από πρόταση του θιασαρχικού ζεύγους στον Ιάκωβο Καμπανέλλη, τον σπουδαίο έλληνα θεατρικό συγγραφέα. Την παράσταση ανέλαβε να σκηνοθετήσει ο Κώστας Καζάκος με βοηθό τον Άρη Δαβαράκη, τα σκηνικά και τα κοστούμια έφτιαξε έφτιαξε ο Φαίδων Πατρικαλάκης. Τα τραγούδια της παράστασης έγραψε ο Σταύρος Ξαρχάκος και τα ερμήνευε επί σκηνής ο Νίκος Ξυλούρης. Η κίνηση και η θεατρική απόδοση της σκηνής
του Καραγκιόζη διδάχτηκε από τον Ευγένιο Σπαθάρη, ο οποίος διακόσμησε το χώρο της εισόδου. Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε στις 22 Ιουνίου 1973 στο θέατρο «Αθήναιον». Σύντομα κατάφερε να αγαπηθεί από το κοινό κι έγινε σύμβολο στον αγώνα κατά της Χούντας. Προκειμένου να αποφύγει τον σκόπελο της λογοκρισίας, «Το μεγάλο μας τσίρκο» ήταν γραμμένο αλληγορικά.
Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, οι παραστάσεις διακόπηκαν βιαίως από τη Χούντα ενώ οι πρωταγωνιστές της παράστασης Τζένη Καρέζη και Κώστας Καζάκος συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στα κρατητήρια του ΕΑΤ- ΕΣΑ, ενώ συνελήφθησαν εκ νέου κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Βέβαια, οι παραστάσεις του έργου συνεχίστηκαν μετά της αποφυλάκισή τους. Αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, στις 3 Αυγούστου 1974, το έργο ξανανέβηκε με την προσθήκη των λογοκριμένων σκηνών κι ενός τραγουδιού «Το προσκύνημα» στο φινάλε της παράστασης, ως φόρο τιμής για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου.
Δικτυογραφία:
Παρίδης, Χ. (2013). 10 παραστάσεις ορόσημα. Ανακτήθηκε από: https://www.lifo.gr/mag/features/3719
Μαράκα, Λ. Η ισπανική επιθεώρηση «Γκραν Βια» στην Αθηναϊκή σκηνή (1894). Ανακτήθηκε από: http://www.grissh.gr/system/articles/assets/54d3/6ca9/d36a/366c/5800/015d/original/JRN-3443_LQ4449_04.pdf?1423142057
Συκκά, Γ. (2008). Οι «Όρνιθες» του Κουν μισό αιώνα μετά. Ανακτήθηκε από: https://www.kathimerini.gr/328355/article/politismos/arxeio-politismoy/oi-orni8es-toy-koyn-miso-aiwna-meta
Οδός Ονείρων. Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B4%CF%8C%CF%82_%CE%9F%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CF%81%CF%89%CE%BD
Γεωργιάδη, Χ. (2019). Όταν το Ελεύθερο Θέατρο ανέβασε την επιθεώρηση «…Και συ χτενίζεσαι» στο Άλσος Παγκρατίου το 1973. Ανακτήθηκε από: https://maxmag.gr/theatro/otan-to-eleythero-theatro-anevase-tin-epitheorisi-kai-sy-chtenizesai-sto-alsos-pagkratioy-to-1973/
Το Μεγάλο μας Τσίρκο. Ανακτήθηκε από: https://www.sansimera.gr/articles/943
