Ο Ζαν Ζιρωντού (29/10/1882-31/1/1944) ήταν ένας γαλλικής καταγωγής συγγραφέας –κυρίως μυθιστορημάτων και δοκιμίων, θεατρικός συγγραφέας και διπλωμάτης. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους δραματουργούς της εποχής μεταξύ του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το έργο του χαρακτηρίζεται από λυρική φαντασία και μια έξοχη κομψότητα. Κυρίαρχο θέμα των έργων του Ζαν Ζιρωντού είναι οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών, καθώς –λιγότερο συχνά- και η σχέση ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια ουτοπική ιδέα.
Ζαν Ζιρωντού: Η ζωή του
Ο Ζαν Ζιρωντού γεννήθηκε στο Μπελάκ, στην επαρχεία της Οτ Βιέν. Ο πατέρας του εργαζόταν εκεί ως μηχανικός ενώ η μητέρα του, μία εκλεκτή γυναίκα, παρόλο που ζούσε σχεδόν αθόρυβα στην επαρχία, επηρέασε σημαντικά το γιο της κατά τα νεανικά του χρόνια. Ο Ζιρωντού φοίτησε, αρχικά, στο σχολείο του Πελβουζέν ενώ τις δευτεροβάθμιες σπουδές του ολοκλήρωσε στο λύκειο του Σατωρού με υποτροφία. Από τα μαθητικά του ακόμη χρόνια διακρίθηκε για τις εξαιρετικές του επιδόσεις στα γράμματα και τον αθλητισμό.
Γρήγορα τον συνεπήραν οι Έλληνες τραγικοί και ο Όμηρος καθώς και ο Ρακίνας, ο Μολιέρος και ο Λα Φονταίν. Ίχνη από την κλασική αυτή παιδεία τον ακολουθούν σε όλη του την πορεία. Από αυτές τις πηγές ξεπηδούν τα πρόσωπα των μύθων του και τα λογοπαίγνιά του. Συνεχίζει τις ανώτερες σπουδές του στα γράμματα και το 1903 γίνεται δεκτός στην Ecole Normale Superieure και στρέφεται προς τις γερμανικές σπουδές. Υπό την επιρροή του Σαρλ Αντλέρ γοητεύεται από τις γερμανικές μελέτες. Προσπαθεί να διαμορφώσει δύο εικόνες της Γερμανίας. Μία σύγχρονη και εθνική και μία παραδοσιακή και ποιητική. Προσπαθεί ακόμα να βρει κοινά σημεία και αναλογίες ανάμεσα στη γαλλική και τη γερμανική κουλτούρα.
Το 1906 κερδίζει μία υποτροφία για τη Γερμανία. Μαγεμένος από τη γερμανική μυθολογία και την παράδοση των γραμμάτων και της φιλοσοφίας αναρωτιέται αν είναι επιφορτισμένος να κουβαλήσει το μέτρο και τη γαλλική λάμψη στη Γερμανία και να μυήσει τους συμπατριώτες του στη γνώση του αόρατου και στη νυχτερινή ποίηση του Ρήνου. Ταξιδεύει στο Μόναχο, το Βερολίνο, τη Χαϊδελβέργη, την Αυστρία, την Ιταλία, τα Βαλκάνια, πολύ συχνά με τα πόδια, λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων. Το 1906 ταξιδεύει στην Αμερική, τον Καναδά, τις Αζόρες, τη Μαδέρα ενώ δίνει διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
Το 1907 επιστρέφει στη Γαλλία και διαμένει στο Παρίσι. Συναναστρέφεται με συγγραφείς και δημοσιογράφους. Δουλεύει σαν μόνιμος χρονογράφος στην εφημερίδα Le Matin. Γνωρίζει διάφορους εκδότες και ανάμεσα σε αυτούς τον Μπερνάρ Γκρασσέ, ο οποίος εκδίδει τη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Επαρχιώτικα» Provinciales. Tο 1910 επιτυγχάνει μέσω εξετάσεων την είσοδό του στο διπλωματικό σώμα του Υπουργείου Εξωτερικών.
Το 1914 καλείται στα όπλα. Επιστρατεύεται λοχίας και πολεμά με συνείδηση. Τραυματίζεται στην Αλσατία. Ντοκουμέντο των εμπειριών του από το μέτωπο της μάχης της Μάρνης αποτελούν «Τα πέντε βράδια και τα πέντε ξημερώματα της Μάρνης». Εκεί εμφανίζεται για πρώτη φορά ο στρατιώτης που χάνει τη μνήμη του που αποτελεί το βασικό ήρωα σε όλες τις συγγραφικές απόπειρες του Ζίγκφριντ. Πολεμά και τραυματίζεται και στη μάχη των Δαρδανελίων απ’ την οποία εμπνεύστηκε το «Αναγνώσματα για έναν ίσκιο». Ταξιδεύει στην Πορτογαλία και πάλι στην Αμερική με αποστολή ως δάσκαλος σε σχολές πολέμου. Έκτοτε η ιστορία της ζωής του είναι η ιστορία των έργων του και των υπηρεσιακών αποστολών του. Για την συμμετοχή του και την δράση του στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο του απονέμεται το παράσημο της Λεγεώνας της τιμής.
Η φήμη του σαν συγγραφέας μεγαλώνει μετά τον πόλεμο και σκιάζει την ήδη λαμπρή καριέρα του ανώτατου υπαλλήλου του κράτους.
Το 1914 κλήθηκε στα όπλα. Επιστρατεύτηκε λοχίας και πολέμησε με συνείδηση. Τραυματίστηκε στην Αλσατία. Ντοκουμέντο των εμπειριών του από το μέτωπο της μάχης της Μάρνης αποτελούν «Τα πέντε βράδια και τα πέντε ξημερώματα της Μάρνης». Εκεί εμφανίζεται για πρώτη φορά ο στρατιώτης που χάνει τη μνήμη του που αποτελεί το βασικό ήρωα σε όλες τις συγγραφικές απόπειρες του Ζίγκφριντ. Πολέμησε και τραυματίστηκε και στη μάχη των Δαρδανελίων, από την οποία εμπνεύστηκε το «Αναγνώσματα για έναν ίσκιο». Ταξίδεψε στην Πορτογαλία και πάλι στην Αμερική ως απεσταλμένος δάσκαλος σε σχολές πολέμου.
Έκτοτε, η ιστορία της ζωής του είναι η ιστορία των έργων του και των υπηρεσιακών αποστολών του. Για την συμμετοχή του και την δράση του στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο του απονέμεται το παράσημο της Λεγεώνας της τιμής.
Η φήμη του σαν συγγραφέας μεγαλώνει μετά τον πόλεμο και σκιάζει την ήδη λαμπρή καριέρα του ανώτατου υπαλλήλου του κράτους.
Το 1939 ονομάστηκε επίτροπος στο υπουργείο πληροφοριών αλλά μετά την ήττα της Γαλλίας εγκατέλειψε τη θέση του και αποχώρησε από την δημόσια ζωή, για να αφιερωθεί σχεδόν αποκλειστικά στην λογοτεχνία. Πέθανε μόλις λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση.
Ζαν Ζιρωντού: Ο θεατρικός συγγραφέας.
Η συνάντησή του με τον Λουί Ζουβέ (Louis Jouvet) ήταν καθοριστική για να στραφεί προς το θέατρο και να ξεκινήσει την καριέρα του ως θεατρικός συγγραφέας. Μεταξύ των χρόνων 30-40 τα κείμενα του Ζιρωντού και οι θεατρικές παραγωγές με τον Ζουβέ γοήτευαν το Παρίσι. Δημιούργησαν μία ασυνήθιστα κλειστή σχέση σκηνικής φαντασίας και δεξιοτεχνίας του λόγου. Ο ένας θαύμαζε τον άλλον για το ειδικό του ταλέντο. Στο πρόσωπο του Ζουβέ ο νέος συγγραφέας βρήκε τον ιδανικό ηθοποιό και σκηνοθέτη που φρόντισε και σκηνοθέτησε με αγάπη τα έργα του. ενώ ο σκηνοθέτης έναν συγγραφέα που είχε ανακαλύψει την μαγεία του δραματικού. Η σφριγηλή πρόζα του μυθιστοριογράφου υποτάχθηκε στον διάλογο γεμίζοντας τον με ήχους που δεν είχαν ξανακουστεί ως τότε. Ωστόσο, αυτό το εκλεπτυσμένο και καλοδουλεμένο ύφος δεν είναι ποτέ αυτοσκοπός, αλλά προσπάθεια έκφρασης ενός κόσμου ιδεών που παρουσιάζει μία καθαρή σύλληψη και διάρθρωση του οποίου ο δυναμισμός και η αξία επιβεβαιώνεται από την παρουσία των έργων του στα καλύτερα θέατρα του κόσμου.
Ο Ζαν Ζιρωντού πάντα σε κάθε θεατρική παραγωγή υποστηρίζει τα πρωτεία του κειμένου, άποψη που ακολουθήθηκε πιστά από τον Ζουβέ. Η σημαντικότητα και η καθαρότητα των κειμένων του ήταν τέτοια που ο σκηνοθέτης είπε πως έπρεπε να διδάξει τους ηθοποιούς πώς να μιλήσουν το κείμενο και όχι πώς να το παίξουν. Και οι δύο άντρες υπερασπίστηκαν το λογοτεχνικό θέατρο σε βάρος πιο θεαματικών ειδών παραγωγής στις οποίες το κείμενο θυσιαζόταν στην σκηνοθεσία.
Ο Ζιρωντού προτιμά αυτούς τους ήρωες που έχουν ζήσει όλες τις εποχές και όλους τους αιώνες στον δικό τους προσωπικό κύκλο, έξω απ’ τον οποίο μόνο ο ποιητής έχει το δικαίωμα να τους καλέσει. Στα έργα του Ζιροντού αυτοί οι χαρακτήρες φαίνεται να έχουν επίγνωση του τι εκπροσωπούν. Είναι γνώστες του γεγονότος ότι ο ρόλος δεν τους δημιουργεί, αλλά δημιουργεί τον λόγο τους. Οποιαδήποτε καταστροφή τους περιμένει σύμφωνα με την γνωστή τους μοίρα επιτρέπεται να παρουσιαστεί στην τραγωδία χάρη στη γλώσσα του δράματος.
Ενδιαφέρον σημείο αποτελεί η σημασία του πεπρωμένου σε όλα αυτά. Η σχέση πολέμου και πεπρωμένου. Το αναπόφευκτο, το διαγεγραμμένο και ο βαθμός αντίστασης σ’ αυτό. Το περιθώριο δράσης και η θέση της ελευθερίας. Ο διαχωρισμός των εννοιών πεπρωμένο και φαταλισμός όπου ακουμπά και το τραγικό. Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε τις θέσεις του Γάλλου συγγραφέα που πολέμησε με το όπλο, αλλά και με την πένα του απέναντι στον εχθρό, αλλά και απέναντι σε πράγματα που αγαπούσε. Είναι σημαντικό να πλησιάσουμε τη σκέψη ενός λαού μέσα από τις γραμμές του. Ποια η θέση των φιλειρηνιστών σε μία κατάσταση πεπρωμένου; Υπάρχει συναίνεση του ανθρώπου απέναντι σ’ αυτό; Δεν είναι αυτό το κάδρο της ελευθερίας; Δεν είναι η ελευθερία που υπογραμμίζει τον τραγικό χαρακτήρα απέναντι στη μοιρολατρία; Δεν αποτελεί αυτό ένα από τα θεμέλια του πολιτισμού μας; Η πάλη του ανθρώπου ενδυναμώνει, ακόμα και εάν η ροή των πραγμάτων εμφανίζεται ως αναγκαία, ακόμα και αν φαίνεται σαν ήδη χαμένος ο αγώνας του. Δεν επικεντρώνεται εκεί ο τραγικός χαρακτήρας, όχι μόνο μεσ’ στο συμβολισμό της λογοτεχνικής έκφρασης, αλλά και το τραγικό της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα σ’ αυτή την ιδιαιτερότητα του; Τη δυνατότητά του να επιλέξει ή όχι την αντίσταση απέναντι στην αδυναμία του μπροστά σε ένα προδιαγεγραμμένο μέλλον.
Τα θεατρικά του έργα
Το 1922 γράφει το πρώτο έργο του με τίτλο «Ζίγκφριντ», μια σπουδή πάνω στην επαναλαμβανόμενη σύγκρουση Γαλλίας-Γερμανίας.
Στα επόμενα 6 χρόνια ακολουθούν άλλα 4 έργα – «Αμφιτρύων 38» (1929), «Ιουδήθ» (1931), «Ιντερμέτζο» (1933) και «Τέσσα, η νύμφη με την πιστή καρδιά» – (1934, μεταφράστηκε από τον Οδ. Ελύτη στα ελληνικά με τον τίτλο «Νεράιδα»).
Το 1935 θα γράψει δύο έργα, το «Συμπλήρωμα στο ταξίδι του Κουκ» και το «Ο πόλεμος της Τροίας δεν θα γίνει», ένα από τα σπουδαιότερα θεατρικά του εγχειρήματα.
Το 1937 παρουσιάζει άλλα δύο έργα του: «Το αυτοσχέδιο του Παρισιού» και «Ηλέκτρα».
Ακολουθούν τα έργα «Άσμα Ασμάτων» (1938), «Οντίν» (1939), «Ο Απόλλων του Μπελλάκ» (1942, ελλην. μτφ.: Τάκης Σωτήρχος με τον τίτλο «Η μεγάλη εφεύρεση», εκδ. «Γκόνη», 1966), «Σόδομα και Γόμορρα» (1943). Ενώ το κύκνειο άσμα του στο θέατρο αποτελεί το έργο «Η τρελή του Σαγιό» (1945).
