Στις 4 Μαρτίου 1851 γεννήθηκε στη Σκιάθο ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λογοτέχνες, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ήταν διηγηματογράφος, ποιητής, δημοσιογράφος, και μεταφραστής, ενώ τα έργα του δημοσιεύθηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής.
Ο πατέρας του ήταν ιερέας και από μικρή ηλικία είχε εξοικειωθεί με τα εκκλησιαστικά ζητήματα, ενώ, όπως φαίνεται στο έργο του, δεχόταν την απόρριψη των παιδιών του νησιού του και αυτό του προκαλούσε θλίψη.
«Μὲ ἐμίσουν διότι ἤμην παπαδοπαίδι. Ἐκεῖνοι ἦσαν τέκνα ναυτικῶν, πορθμέων, ναυπηγῶν, γεωργῶν. Οἱ πατέρες ἐθαλασσοπνίγοντο ἢ ἵδρωναν πολὺ γιὰ νὰ βγάλουν τὸ ψωμί, καὶ οἱ υἱοὶ τὸ εἶχον διὰ καύχημα. Καὶ διὰ τοῦτο ἐμὲ μ ̓ ἐπεριφρονοῦσαν»
Πήγε στο Ελληνικόν Σχολείον (το Δημοτικό της εποχής) στη Σκιάθο, ενώ για την ολοκλήρωση των σπουδών του μετέβει στη Σκόπελο, στη Χαλκίδα και στον Πειραιά. Πριν ολοκληρώσει το σχολείο επισκέφτηκε το Άγιο Όρος, όπου διέμεινε για μερικούς μήνες. Το 1873, γυρνώντας από το Άγιο Όρος πήγε στην Αθήνα, όπου φοίτησε στο Γυμνάσιο, εν συνεχεία στη Βαρβάκειο Σχολή και έπειτα γράφτηκε στη Φιλοσοφική σχολή, την οποία ωστόσο ποτέ δεν τελείωσε.
Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, η οικονομική δυσπραγία τον ανάγκαζε συχνά να αναζητά την οικονομική στήριξη του πατέρα του, αναφέροντας συχνά, όπως φαίνεται από την μεταξύ τους αλληλογραφία, τα προσωπικά του έξοδα. Μια πράξη που του δημιουργούσε αισθήματα ενοχής και αμηχανίας:
«Πιστεύετε, ὅτι ἐκ τῶν 60 ἐκείνων δραχμῶν δὲν μοὶ ἔμειναν σήμερον, τὴν στιγμὴν καθ ̓ ἣν σᾶς γράφω, παρὰ δέκα; Ὁ λογαριασμός μου τὸ δεικνύει: 7 Δραχμὰς ἐχρεώστουν εἰς ἓν Ξενοδοχεῖον. 10 δραχμαὶ εἰς ἐνοίκιον 20 Δβρ. – 20 Ἰαν.7:50 εἰς ἓν ζεῦγος παπουτσίων.10 δραχμαὶ εἰς τὸν Σωτήριον, ἀπέναντι τοῦ πρὸς αὐτὸν χρέους μου. 2 δρχ. εἰς μικρὰς ἄλλας πιστώσεις. – 36,50 τὸ ὅλον. Ἔμειναν ἄρα 23:50, ἐξ ὧν, ὡς βλέπετε, ἐδαπανήθησαν πολλαὶ εἰς διάστημα ἡμερῶν ὀλίγων. Τί τὰ θέλετε, ὁμολογῶ, ὡς ὡμολόγουν, ὅτι δὲν εἶμαι διόλου οἰκονόμος, καὶ τοῦτο εἶναι εἷς ἐκ τῶν λόγων οἵτινες μὲ ἔπεισαν νὰ τὸ ῥίξω σχεδὸν ἔξω κατ᾿ ἀρχάς, διότι ἐπερίμενον ἀνάλογον ἀπάντησιν εἰς τὴν ἀπὸ 1 Ἰανουαρίου ἐπιστολήν μου.»
Advertising
Μετά τον θάνατο του πατέρα του εργάστηκε ως δημοσιογράφος και μεταφραστής και με τα ελάχιστα χρήματα που κέρδιζε προσπαθούσε να ενισχύσει την οικογένειά του.
Ο μισθός του αυξήθηκε την εποχή που ξεκίνησε να γράφει στην εφημερίδα “Ακρόπολη“, αλλά συνέχισε να ζει ασκητικά και συγχρόνως σπαταλώντας άσκοπα τα χρήματα που έπαιρνε. Επέλεγε να ζει μοναχικά και προσηλωμένος στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τη λειτουργική παράδοσή της. Σημειώνει:
“Εγώ είμαι τέκνον γνήσιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκπροσωπουμένης υπό των επισκόπων της. Εάν δε τυχόν πολλοί τούτων είναι αμαρτωλοί, αρμόδια να κρίνη είναι μόνη η Εκκλησία, και μόνον το άπειρον έλεος του Θεού ημείς πρέπει να επικαλώμεθα. Το κύρος και την ενότητα της Εκκλησίας ημείς δεν τα συγχέομεν με τας αμαρτίας των προσώπων”
Κατά τον Ν. Τριανταφυλλόπουλο, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γνώριζε την Αγία Γραφή και τα λοιπά εκκλησιαστικά βιβλία, ιδιαίτερα την υμνογραφία «καλύτερα από την παλάμη του».
Το 1908 αποφάσισε να επιστρέψει στην Σκιάθο. Στο νησί του συνέχισε να εργάζεται ως μεταφραστής σχεδόν μέχρι το θάνατό του, τον Ιανουάριο του 1911.
Αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι τον θάνατό του δεν είχε εκδοθεί κανένα έργο του παρά μονάχα στα περιοδικά και τις εφημερίδες της εποχής, κάποια από τα οποία, δυστυχώς, έχουν χαθεί. Επιπλέον, ελάχιστα χειρόγραφα του Παπαδιαμάντη διασώζονται, τα οποία είναι ιδιαιτέρως δυσνόητα λόγω του γραφικού του χαρακτήρα.
Μετά τον θάνατό του, το 1912, ο οίκος Φέξη εξέδωσε το έργο του σε 11 τόμους, ενώ το 1924, ο Ελευθερουδάκης εξέδωσε τα Άπαντα του Παπαδιαμάντη, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και αρκετά ανέκδοτα έργα του. Μετά τον Β´ Παγκόσμιο το 1954, έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη συλλογή του έργου του Παπαδιαμάντη σε 5 τόμους από τον Βαλέτα.
Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη ξεπερνούν τα 200, αλλά δεν έχουν όλα την ίδια λογοτεχνική αξία. Όλα σχεδόν περιγράφουν περιστατικά και ανθρώπινους τύπους του νησιού του, αποδεικνύοντας τη νοσταλγία που νιώθει ο συγγραφέας. Επίσης, πολύ συχνά στα διηγήματά του, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υμνεί τη φύση και μέσω της φύσης ανάγεται στον Δημιουργό, ενώ συγχρόνως επικρίνει όσους φτάνουν σε σημείο να λατρέψουν τη φύση περισσότερο από τον Δημιουργό της.
«Μικροί ἀκούσιοι εἰδωλολάτρες διασώζοντες κατόπιν τόσων αἰώνων ἀσυνείδητον τὴν λατρείαν τῆς φύσεως».
Το έργο του Παπαδιαμαντη, από την εποχή του ως και σήμερα γίνεται πολλές φορές στόχος της κριτικής, που έφτανε άλλοτε ως το υπερβολικό εγκώμιο και θαυμασμό και άλλοτε ως την υποτίμηση.
Στη γλώσσα ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δεν έκανε το αποφασιστικό βήμα από την καθαρεύουσα στη δημοτική. Η καθαρεύουσά του, ωστόσο είναι ιδιότυπη. Ο Παπαδιαμάντης, όπως σημειώνει ο Λίνος Πολίτης, χρησιμοποιεί στους διαλόγους του την ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα, συχνά με τους σκιαθιτικους ιδιωματισμούς. Κατά την αφήγηση χρησιμοποιεί από την μια την καθαρεύουσα με προσμείξεις στοιχείων της δημοτικής και από την άλλη την αυστηρή καθαρεύουσα, την παραδομένη από την προηγούμενη γενιά.
Σημερα, η αυξανόμενη βιβλιογραφία για τον σπουδαίο λογοτέχνη και το έργο του παρουσιάζει μια εκπληκτική δυναμική, μολονότι η καθαρεύουσα που χρησιμοποιεί αποξενώνει κάποιες φορές τους αναγνώστες του.
Βιβλιογραφία
Βαλέτας Γ., Παπαδιαμάντης. Η ζωή, το έργο, η εποχή του, εκδ. Βίβλος, Αθήνα 1957.
Ελύτης Οδ., Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, εκδ. Υψιλον, Αθήνα 1996.
Νιρβάνας Π., Το έργον του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τ. Εισαγωγή στην πεζογραφία του Παπαδιαμάντη. Επιλογή κριτικών κειμένων, επιμ. Γ. Φαρίνου-Μαλαματάρη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2005.
Παπαδιαμάντης Αλ., «Τα Δαιμόνια στο ρέμα», Άπαντα, τ. 3, σελ. 237-248.
Παπαδιαμάντης Αλ., Αλληλογραφία, επιμ. Ν. Τριανταφυλλόπουλος, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1992.
Παπαδιαμάντης Αλ., Σκοτεινά Παραμύθια, εισαγωγή-επιλογή διηγημάτων- σχόλια Στρατή Πασχάλη, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2001.
Πυργιωτάκης Γ., Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ο αλλοδαπός της Αθήνας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
Πολίτης Λ., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2010.
Στεφανάκη Γ., Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ο Μυστικός του Αιγαίου, ο περιοδικό H Λέξη, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911), αφιέρωμα, τεύχος 162 , Μάρτης-Απρίλης 2001, Αθήνα.
https://www.papadiamantis.org/
Περισσότερη βιβλιογραφία για τον Αλ. Παπαδιαμάντης μπορείτε να βρείτε εδώ και εδώ
Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: neakriti.gr
