Στο ημερολόγιο ήταν τυπωμένη η 15η Αυγούστου 1909.
Το ξημέρωμα εκείνης της ημέρας αποτέλεσε τομή στην αφήγηση της πολιτικής ιστορίας κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, καθώς τότε εκδηλώθηκε το κίνημα στο Γουδί. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, μία ένωση αξιωματικών η οποία δρούσε μυστικά, προχώρησε σε στάση στο στρατόπεδο Γουδί στην Αθήνα, κοινοποιώντας τα αιτήματά της.
Φυσικά, το διάβημα αυτό δεν έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Το πολιτικό σύστημα, η κοινωνία και ειδικότερα ο στρατός περίμεναν για καιρό, ώστε να υπάρξει μία οργανωμένη αντίδραση στην κείμενη κατάσταση. Αναλυτικότερα, για να γίνουν κατανοητές και οι αιτίες του κινήματος, το ελληνικό κράτος σε εκείνη την εποχή, είχε ανοιχτά μέτωπα σε αρκετούς τομείς, δημιουργώντας αστάθεια και αβεβαιότητα.
Οι αιτίες
Στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, διακρίνεται η επισφαλής θέση της Ελλάδας, καθώς το Κρητικό Ζήτημα καλά κρατεί, ενώ το Σεπτέμβριο του 1908 τελούνται δύο πραξικοπήματα, η προσάρτηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία και η αυτοανακήρυξη της Βουλγαρίας σε ανεξάρτητο βασίλειο. Οι ευαίσθητες ισορροπίες της διπλωματίας με τις Μεγάλες Δυνάμεις πρέπει να διατηρηθούν πάση θυσία γι’αυτό και η Ελλάδα τηρεί σιγή ιχθύος, αν και η εσωτερική της κατάσταση επηρεάζεται άμεσα.
Στα εσωτερικά ζητήματα, παρατηρείται οικονομική δυσπραγία και έλλειψη οικονομικής σταθερότητας. Η πτώχευση του 1893, είχε ακόμη, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, επιπτώσεις στην ελληνική πραγματικότητα, εντείνοντας τη συσσωρευμένη πίεση. Μάλιστα, ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ δε βοηθούσε την κατάσταση, αφού ο τρόπος ζωής του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αρκετά πολυτελής, εξοργίζοντας την κοινή γνώμη. Εκτός, όμως, από τις εξωτερικές υποθέσεις και την δυσχερή θέση της οικονομίας, στη χώρα κυριαρχούσε και η διαφθορά, η οποία εκφραζόταν μέσω της στασιμότητας που υπήρχε στην πολιτική. Από την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, έως το κίνημα στο Γουδί το 1909, η μόνη προσπάθεια, έστω για κριτική της αναξιοκρατίας, εκδηλώθηκε το 1906, με τους Ιάπωνες, όπως ονομάστηκαν. Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια ήταν ανεπιτυχής.
Βέβαια, το κίνημα ξεκίνησε από μία μυστική στρατιωτική ένωση, αναδεικνύοντας την ανάγκη για ριζικές μεταρρυθμίσεις στο στρατό, αφού από εκεί δόθηκε η αφορμή. Πιο συγκεκριμένα, ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του ’97, που αναφέρθηκε προηγουμένως, αποδιοργάνωσε για τα καλά το στράτευμα. Υπήρχαν ελλείψεις σε βασικά αγαθά, όπως στολές και πολεμοφόδια, καθιστώντας δύσκολη την αντιμετώπιση οποιασδήποτε ανάγκης προέκυπτε. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη προσπάθησε να βελτιώσει αυτή την κατάσταση, δίνοντας εντολή για αγορά όλων των απαραίτητων εφοδίων. Μολαταύτα, το κίνημα είχε αρχίσει ήδη να σχηματίζεται. Αν και η γένεση του Στρατιωτικού Συνδέσμου οφείλεται στην ανάγκη αναδιάρθρωσης του στρατεύματος, η ανάληψη διοικητικών καθηκόντων από το Διάδοχο Κωνσταντίνο προκάλεσε αντιδράσεις και ένα εκρηκτικό κλίμα, που απλά επίσπευσε τα πράγματα. Όπως περιγράφει με αρκετή λεπτομέρεια ο Μιλτιάδης Ι. Μάλαινος στο βιβλίο του «Η επανάστασις του 1909» (σελ. 15), ο διάδοχος Κωνσταντίνος ήταν οξύθυμος και απότομος κάτι που δυσχέραινε την επικοινωνία και τη συνεννόηση.
Τα γεγονότα που οδήγησαν στη στάση
Τον Ιούνιο του 1909, η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη, απείλησε το Στρατιωτικό Σύνδεσμο, με μεταθέσεις και παραπομπή, σε ανακριτή, 12 αξιωματικών, με σκοπό την απόταξή τους. Λίγο αργότερα, η εφημερίδα «Χρόνος», ασκώντας δριμύτατη κριτική στην Αυλή, οδήγησε την κυβέρνηση στη διενέργεια συλλήψεων αξιωματικών, διότι κυριάρχησε ο φόβος πραξικοπήματος.
Έτσι, στις 14 Αυγούστου, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, αξιωματικός του στρατού, απελευθερώνει τους Ταμπακόπουλο και Σάρρο, εξοργίζοντας το Ράλλη που αυξάνει τις συλλήψεις. Ξημερώματα της επόμενης μέρας γίνεται η επανάσταση. Η μετριοπάθεια των αιτημάτων και η διαβεβαίωση ότι δε θα εγκαθιδρυθεί δικτατορία, έκαναν το λαό να υποστηρίξει αμέσως τους επαναστάτες, αφού επιτέλους φάνηκε να δίνεται κάποια λύση στο διαρκές πολιτικό αδιέξοδο. Μάλιστα, η στήριξη του λαού αποδεικνύεται και εμπράκτως με δύο μεγάλα συλλαλητήρια των συντεχνιών σε Αθήνα και Πειραιά στις 14 Σεπτεμβρίου.
Επικεφαλής τέθηκε ο Νικόλαος Ζορμπάς, ο οποίος απέτρεψε τις ακραίες φωνές από το να ακουστούν, ενώ άλλη σημαντική φυσιογνωμία αποτέλεσε ο Θεόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος προετοίμασε σε μεγάλο βαθμό την επανάσταση. Τα αιτήματα περιστρέφονταν γύρω από μεταρρυθμίσεις στην παιδεία, τη δικαιοσύνη, τα δημοσιονομικά ζητήματα και φυσικά την αναδιάρθρωση του στρατού με νέα δεδομένα. Σε αυτά συμπεριλαμβανόταν η απομάκρυνση του διαδόχου Κωνσταντίνου και η οργάνωσή του στρατού, ώστε να καταστεί αποτελεσματικός. Η κυβέρνηση Μαυρομιχάλη αποδέχθηκε τι όριζαν οι επαναστάτες, κι έτσι αποφεύχθηκε εξ’ ολοκλήρου η καθεστωτική αλλαγή.
Η επόμενη μέρα
Το κίνημα στο Γουδί αν και έτυχε καθολικής αποδοχής από το λαό, στην πράξη δεν προκάλεσε τις ουσιαστικές αλλαγές που είχε υποσχεθεί. Η τότε κοινωνική σύσταση δε βοήθησε την περαιτέρω προώθηση των αιτημάτων. Η έλλειψη διάθεσης για αναβάθμιση της οικονομίας, ώστε να υπάρξει κάποια πρόοδος, κατέστησε την επανάσταση στο Γουδί ένα πυροτέχνημα το οποίο έχασε τη λάμψη του και τη γοητεία του αρκετά γρήγορα.
Ουσιαστικά, επήλθε ο συμβιβασμός των δύο πλευρών. Ο διάδοχος απομακρύνθηκε από το στράτευμα και περιορίστηκαν οι παρεμβάσεις της Αυλής, αλλά όπως ειπώθηκε και παραπάνω οι αλλαγές που έγιναν απλά έξυσαν την επιφάνεια της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας. Ο συντηρητισμός των στρατιωτικών που ηγήθηκαν ναι μεν απέτρεψε την έναρξη γενικευμένης εσωτερικής σύγκρουσης, αλλά έπνιξε κάθε αξίωση για πιο φιλελεύθερες ιδέες. Παρόλα αυτά, το κίνημα στο Γουδί αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία.
Πρώτον, είναι ένα από τα λίγα μετριοπαθή κινήματα, το οποίο δεν έκανε πραξικόπημα και είχε στήριξη από το λαό. Ήταν η εκτόνωση της οργής για την κατάσταση που επικρατούσε κι ως τέτοιο αντιμετωπίστηκε. Δεύτερον, ξεκίνησε μία αλυσιδωτή αντίδραση, η οποία έφερε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην Αθήνα, δίνοντας την τελική ώθηση στην πολιτική του καριέρα.
Καταλήγοντας, η επανάσταση στο Γουδί ανέδειξε τις προϋπάρχουσες αδυναμίες του ελληνικού κράτους σε αρκετούς τομείς. Έγινε αφορμή για την μετέπειτα εξέλιξη του πολιτικού σκηνικού και έχτισε τη βάση, ώστε θεσμικά όργανα, όπως η Βουλή, να μπουν στη διαδικασία της αναμόρφωσης. Όμως, δεν παύει να θεωρείται κάτι εφήμερο που απλά έριξε φως σε ορισμένα πολύ σημαντικά ζητήματα. Γι’ αυτό, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε στις 15 Μαρτίου 1910, όταν προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη Αναθεωρητικής Βουλής.
Ακολουθεί ενφιαφέρον βίντεο για το Κίνημα στο Γουδί:
Βιβλιογραφία
Μάλαινος Μ. (1965). Η επανάστασις του 1909. Αθήνα: Η εκτύπωση έγινε με επιμέλεια της συζύγου του.
Βουρνάς Τ. (1977). Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας: Από την έλευση του Βενιζέλου στην Ελλάδα (1909) ως την έκρηξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου (28 Οκτωβρίου 1940)
Κίνημα στο Γουδί. Ανακτήθηκε από Wikipedia-Κίνημα στο Γουδί τελευταία πρόσβαση (07.08.2020)
Μαργαρίτης Γ., Αζέλης Α., Ανδριώτης Ν., Αετοράκης Θ., (επιμ.) Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ’ Λυκείου, Ινστιτούτο Τεχνολογίας, Υπολογιστών και Εκδόσεων <<Διόφαντος>>
