
Ως επιχείρηση Μπαρμπαρόσα (Unternehmen Barbarossa) ορίζεται το σχέδιο εισβολής και η διεκπεραίωση των στρατιωτικών δράσεων της ναζιστικής Γερμανίας έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Ξεκίνησε με την γερμανική εισβολή στις 22 Ιουνίου του 1941 και διήρκεσε μέχρι τις 7 Ιανουαρίου 1942.
Γερμανικές βλέψεις και επιπλοκές
Ακολουθώντας την έμμεση προσέγγιση, στρατηγικό δόγμα με κυριότερο θεωρητικό τον Λίντελ Χαρτ, ο επικεφαλής της Βέρμαχτ, Γιοντλ, προτείνει την κατάκτηση του Γιβραλτάρ και της Αιγύπτου. Στόχος ήταν να επιτευχθεί η κυριαρχία των δυνάμεων του Άξονα στην Μεσόγειο και η μετατροπή της σε «ιταλική λίμνη». Αυτό θα ήταν ένα δυνατό χτύπημα κατά της Μεγάλης Βρετανίας, αφού η Αίγυπτος αφενός αποτελούσε κέντρο για τις επικοινωνίες της πρώτης με τις αποικίες της, αφετέρου θα άνοιγε το δρόμο προς τη Γεωργία και την Αρμενία.
Η απόφαση του Μουσολίνι να εισβάλει στην Ελλάδα, η αντίδραση των βρετανικών δυνάμεων με την κατάληψη της Λήμνου και της Κρήτης και η νίκη των τελευταίων κατά των Ιταλών στην Σίντι Μπαράνι, αποτέλεσαν παράγοντες προβληματισμού για την Γερμανία. Το Τρίτο Ράιχ αναγκάστηκε να αναθεωρήσει τα σχέδιά του.
Αίτια για το άνοιγμα προς την ανατολική Ευρώπη
Αν η ΕΣΣΔ ηττάτο, η Βρετανία θα οδηγούνταν σε διαπραγματεύσεις για συνθηκολόγηση, αφού θα είχε χάσει το ηπειρωτικό της στήριγμα, μένοντας πια με μοναδικό σύμμαχο τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ με την πολιτική Ρούζβελτ, ολοένα απομακρύνονταν απ’ τον απομονωτισμό. Η έναρξη των επιχειρήσεων κατά της Σοβιετικής Ένωσης εξυπηρετούσε ταυτόχρονα τις γερμανικές βλέψεις για κατάληψη της Ουκρανίας. Η Ουκρανία αποτελούσε έδαφος- κλειδί για τις πετρελαιοφόρες περιοχές του Καυκάσου. Ιδεολογικά μιλώντας, εξασφάλιζε τον ζωτικό χώρο (Lebensraum), επιτυγχάνοντας την παράλληλη συντριβή του σοσιαλιστικού ιδεώδους.
Το δόγμα Lebensraum αποτέλεσε βασικό στοιχείο της χιτλερικής εξωτερικής πολιτικής και υποστήριζε πως τα κράτη χρησιμοποιούν τον πόλεμο γιατί έχουν ανάγκη ζωτικού χώρου για να αναπτυχθούν. Το γερμανικό έθνος σύμφωνα αυτήν με την θεωρία, ασφυκτιώντας στα υπάρχοντα γεωγραφικά του όρια, θεωρούσε μονόδρομο την ακολουθία μιας επιθετικής επεκτατικής πολιτικής.
Επομένως, αποβλέποντας σε εδαφικά κέρδη προς την Ανατολική Ευρώπη, το ναζιστικό κράτος επικεντρώθηκε στη διαμόρφωση και ανάπτυξη μιας ισχυρής χερσαίας πολεμικής μηχανής. Επιδίωξη ήταν όχι μόνο ο περιφερειακός επεκτατισμός στα πλαίσια ενός παγγερμανικού εναγκαλισμού, αλλά η ανάδειξη της Γερμανίας σε ηγεμονική ευρωπαϊκή δύναμη.
Αντικειμενικός σκοπός και εφαρμογή της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα
Στην Ντιρεκτίβα ν. 21, στις 16 Δεκεμβρίου ο ίδιος ο Χίτλερ αναφέρει: «Οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις πρέπει να είναι άμεσα προετοιμασμένες για εκστρατεία ακόμα και πριν το τέλος του πολέμου έναντι της Αγγλίας […]. Ο ύψιστος στόχος είναι η καθιέρωση μιας αμυντικής γραμμής […] από τον Βόλγα μέχρι το Αρχάγγελσκ». Κατά την εφαρμογή του, το σχέδιο Μπαρμπαρόσα προέβλεπε την κατάκτηση του Κιέβου, της Μόσχας και του Λένινγκραντ, και ακολούθως τον έλεγχο των πλουσίων σε πρώτες ύλες περιοχών του Ντον, του Βόλγα και του Καυκάσου. Οι Σοβιετικοί από την άλλη, δε δίστασαν να απαγορεύσουν στους Γερμανούς το χειμώνα του 1940-1941 την ελευθερία κινήσεων στη Ρουμανία και στα Στενά, διεκδικώντας τα ενεργειακά συμφέροντά τους στην περιοχή.

Στις 22 Ιουνίου του 1941, οι γερμανικές δυνάμεις παραβιάζουν το σύμφωνο μη επίθεσης Ρίμπεντροπ- Μολότωφ εισβάλλοντας στην ΕΣΣΔ. Οι Γερμανοί αριθμούσαν 3.000.000 άνδρες, 3.580 άρματα μάχης, 7.184 πυροβόλα, 2.830 αεροπλάνα και 750.000 άλογα. Χωρίζονταν σε τρεις ομάδες: Ομάδα Στρατιών Βορρά με στόχο το Λένινγκραντ (Nord, με επικεφαλής τον Βίλχελμ φον Λέεμπ), Ομάδα Στρατιών Κέντρου με στόχο τη Μόσχα (Μitte, με επικεφαλής τον Φέντορ φον Μποκ) και Ομάδα Στρατιών Νότου με στόχο το Κίεβο (Sud, με επικεφαλής τον Γκερντ φον Ρούντστεντ).
Την ίδια ημέρα το 1812, ο Ναπολέων είχε εισβάλλει στην Ρωσία. Το γερμανικό σχέδιο ήταν η εισβολή -σε μέτωπο έκτασης 1500 μιλίων- να πραγματοποιηθεί με την κινητοποίηση μιας στρατιωτικής δύναμης πρωτοφανούς ισχύος. Σημαντικά ήταν τα στοιχεία της μυστικότητας και του αιφνιδιασμού.

Σκοπός μείζονος σημασίας της επιχείρησης, είχε οριστεί η καταστροφή του Κόκκινου Στρατού ως το πρώτο και σημαντικότερο εμπόδιο σε τακτικό επίπεδο, αφού ο Κόκκινος Στρατός αποτελούσε σύμβολο ισχύος και ιδανικών για το σοβιετικό καθεστώς. Μελετητές υποστηρίζουν, ότι η επιλογή του Κόκκινου Στρατού ως στρατηγικό κέντρου βάρους και όχι μιας συγκεκριμένης πόλης σχετίζονταν με την αυτοπεποίθηση που εξέφραζε ο Χίτλερ ότι οι σημαντικές σοβιετικές πόλεις θα έπεφταν εξίσου γρήγορα στα χέρια της Βέρμαχτ.
Βάσει αυτού, δικαιολογείται το αρχικό σχέδιο περιορισμού της χρονικής διάρκειας της επιχείρησης στις έξι με δέκα εβδομάδες. Σε αυτό το σημείο, είναι φανερή η υποτίμηση του εχθρού εκ γερμανικής πλευράς, η οποία εφάπτεται της ναζιστικής ιδεολογίας. Η θεώρηση των Σλάβων ως υπανθρώπων συνεπάγεται την εξαγωγή του συμπεράσματος πως τα άρια στρατεύματα θα υπερείχαν με ευκολία έναντι των Ρώσων στρατιωτών που θεωρούνταν κατώτερης φύσης και ικανότητας (minderwertig).
Έκβαση της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα και συμπεράσματα
Είναι γεγονός ότι το μέγεθος της στρατιωτικής δύναμης που επέλεξε ο Χίτλερ για την εισβολή στα πλαίσια της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, ταυτίζεται με την αντίληψη του Κλαούζεβιτς για την σημασία των υλικού στοιχείου και προτερήματος στην επιτυχή έκβαση μιας εκστρατείας. Το στοιχείο του αιφνιδιασμού έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο και βρήκε τα σοβιετικά στρατεύματα μη προετοιμασμένα. Η ταχύτητα, επισημάνθηκε απ’ τον Χίτλερ ως ο κύριος παράγοντας που θα έκανε «τον κόσμο να κρατά την ανάσα του». Τα παραπάνω στοιχεία συνθέτουν το δόγμα του αστραπιαίου πολέμου (Blitzkrieg), το οποίο διαμόρφωσε τον τρόπο διεκπεραίωσης των γερμανικών επιχειρήσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου και ευθύνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό για τις επιτυχίες τους.
Στο τέλος της πρώτης μέρας, το 56ο σώμα είχε ήδη εισχωρήσει πάνω από 50 μίλια μέσα στο ρωσικό έδαφος χωρίς να έχει συναντήσει αξιόλογη αντίσταση. Παρ’ όλα αυτά, με τη διαγραφή πορείας 400 μιλίων μέχρι τη 10η Αυγούστου, οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν ότι είχαν μείνει πίσω σχετικά με το αντίστοιχο ναπολεόντειο διάγραμμα πορείας του 1812.
Ενώ το Κίεβο, το Μινσκ και οι Βαλτικές Δημοκρατίες κατακτήθηκαν σύντομα από τους Γερμανούς, η Βέρμαχτ δεν κατάφερε να αποκτήσει τον έλεγχο σε Λένινγκραντ και Μόσχα πριν το βαρύ ρωσικό χειμώνα. Αυτό είχε ως επακόλουθο την εντολή του Χίτλερ να καταληφθούν ταυτόχρονα οι πετρελαιοπαραγωγές περιοχές της Κασπίας και του Καυκάσου, επιβάλλοντας το άνοιγμα δύο καινούργιων μετώπων.
Η πορεία προς την ρωσική ενδοχώρα, όπου οι δυνατότητες ανεφοδιασμού ήταν περιορισμένες, οδήγησε στην μη ικανοποιητική υλοποίηση διοικητικής μέριμνας. Ως κατακλείδα, η σθεναρή αντίσταση που έδειξαν οι Σοβιετικοί σε συνδυασμό με τα παραπάνω, οδήγησε στην δυσμενή, για τις γερμανικές δυνάμεις, έκβαση των μαχών σε Στάλινγκραντ και Κούρσκ. Οι Γερμανοί ξεκίνησαν να υποχωρούν, ενώ αντιθέτως, η ΕΣΣΔ προχώρησε στην αντεπίθεση.
Η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα στοίχισε στους Γερμανούς 174.000 νεκρούς, 604.000 τραυματίες και 36.000 αγνοούμενους, ενώ δεν σημειώθηκε η επίτευξη μακροπρόθεσμων κερδών. Οι γερμανικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν ούτε να καταστρέψουν τον σοβιετικό στρατό, ούτε να καταλάβουν τη Μόσχα ή το Λένινγκραντ, και φυσικά ούτε να πετύχουν την καταβαράθρωση του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Με δυσανάλογα κόστη απ’ ότι κέρδη, κατόρθωσαν να κατακτήσουν μέρη της σοβιετικής επικράτειας και συνέχισαν τις επιχειρήσεις τους στα εδάφη της έως τον Απρίλιο 1945, οπότε ο Κόκκινος Στρατός εισήλθε στο Βερολίνο.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο για την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Fuller J.F.C. (2001). Decisive battles of the Western World; From the American civil war to the end of the Second world war, Cassell & Co, London, σελ. 413-419.
Platias A. & Koliopoulos C. (2010). Thucydides on Strategy; Grand Strategies In the Peloponnesian War and their relevance today, Hurst & Company, London, pg 115-116.
Wedemeyer A. (1983). The strategy of Barbarossa, Air War College. Ανακτήθηκε από: https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA132378.pdf. (τελευταία σύνδεση 22/6/2020)
Κεραμιδιώτης Α. (2018). Γερμανία: Η υψηλή στρατηγική απ’ τον Μπίσμαρκ εως σήμερα και η επιστροφή στη διεθνή σκηνή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. academia.edu.