Στην ανάβαση στην Δαμασκηνιά Βοΐου αντικρίζεις έναν τόπο αυθεντικό με ανθρώπους ανοιχτόκαρδους και φιλόξενους, με την μοναδική φύση, παράδοση και αρχιτεκτονική. Σε υψόμετρο 1000 μ στις παρυφές των Οντρίων συναντάμε το μεγαλύτερο από τα κασταναχώρια του Άνω Βοΐου της Δυτικής Μακεδονίας.
Η Δαμασκηνιά Βοΐου βρίσκεται 20 χλμ ΒΔ του Τσοτυλίου Ν. Κοζάνης και 22 χλμ ΝΔ Άργους Ορεστικού Ν. Καστοριάς. Η διαδρομή εντυπωσιάζει και τους πιο απαιτητικούς φυσιολάτρες, κατάφυτη από αιωνόβιες καστανιές και βελανιδιές. Σε αρμονική συνύπαρξη του αιωνόβιου δάσους και της άγριας πανίδας, η οποία αποτελείται κυρίως από αγριόχοιρoυς, λύκους, αλεπούδες, λαγούς, ζαρκάδια, και την καφέ αρκούδα της Πίνδου.
Προστατευμένος ο οικισμός από τα Όντρια (ή και Όδρυα) όρη, είναι ένας ορεινός όγκος του όρους Βοΐου, που βρίσκεται στο σύνορο των νομών Κοζάνης και Καστοριάς. Χωρίζονται σε Mεγάλα Όντρια (1.589 μ) και Mικρά Όντρια (1.530 μ). Πρόκειται για δύο μεγάλα υψιπέδια, τα όρια των οποίων είναι σαφή καθώς περιβάλλονται από εντυπωσιακούς κάθετους βράχους (“ζωνάρια” για τους ντόπιους).
Τα Όντρια θεωρούνται ένα μέρος πέρα για πέρα ιδιαίτερο, αφού είναι γεμάτα από δολίνες και σκεπάζονται σε ένα αρκετά μεγάλο τμήμα τους από πυκνά δάση Βελανιδιάς και οξιάς. Πρόκειται για έναν από τους πιο παρθένους ορεινούς όγκους της περιοχής, αφού η ανθρώπινη παρέμβαση τόσο στα Μικρά όσο και στα Μεγάλα Όντρια είναι μηδαμινή. Εξίσου σημαντικό στοιχείο, το οποίο παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον στη γύρω περιοχή, αλλά και στον ίδιο οικισμό είναι η παρουσία παλαιοντολογικού υλικού αποτελούμενου κυρίως από απολιθωμένους κορμούς δέντρων θαλασσινών οστρέων ηλικίας πολλών εκατομμυρίων ετών.
Η Δαμασκηνιά Βοΐου είναι ένα από τα χωριά του Βοΐου, τα λεγόμενα Καστανοχώρια ή Μαστοροχώρια. Είναι ένας όμορφος οικισμός στις πλαγιές της ανατολικής Πίνδου περιτριγυρισμένος από ένα κατάφυτο δάσος. Το κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής του Άνω Βοΐου είναι το γεγονός, ότι αποτελεί μια καταπράσινη ημιορεινή περιοχή, που, σε συνδυασμό με το υγιεινό εύκρατο κλίμα, προσφέρεται στους φυσιολάτρες.
Τα Καστανοχώρια είναι μια ιστορική περιοχή, που περιλαμβάνει τις βορειότερες περιοχές του νομού Γρεβενών, τις δυτικές του νομού Κοζάνης και τις νότιες του νομού Καστοριάς. Τα κύρια ορεινά συγκροτήματα στους οποίους εδράζονται οι οικισμοί των Καστανοχωρίων. Είναι το όρος Βοΐου με τα ορεινά συγκροτήματα των ‘Οντριων και οι βορειανατολικοί πρόποδες της Πίνδου. Η βλάστηση που χαρακτηρίζει την περιοχή, και δίνει το όνομά της, είναι τα δάση καστανιάς.
Ο Μακεδονικός Αγώνας
Κατά την διάρκεια των Εθνικών Ανταγωνισμών και του Μακεδονικού Αγώνα, τα Καστανοχώρια έχουν ιδιαίτερη σημασία. Στην εξέγερση του Ίλιντεν, τα χωριά της περιοχής δεν συμμετέχουν και ανήκουν εκκλησιαστικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Δράση του σώματος του μακεδονομάχου οπλαρχηγού Τσόντου Βάρδα κατάφερε να περιορίσει σημαντικά την δράση των βουλγάρικων σωμάτων την περίοδο αυτή και να διατηρηθεί η περιοχή στην ελληνική σφαίρα επιρροής.
Μνημόσυνο Μακεδονομάχων στην Δαμασκηνιά Βοΐου
Κάθε χρόνο τον Μάιο στη Δαμασκηνιά Βοΐου τελείται το ετήσιο μνημόσυνο υπέρ των πεσόντων Μακεδονομάχων στην μάχη της Οσνίτσανης κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Η μάχη Οσνίτσανης δεν ήταν ούτε μάταιη ούτε ήσσονος σημασίας για την έκβαση του Μακεδονικού Αγώνα. Αντίθετα, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την έκβασή του τουλάχιστον στον κρίσιμο ορεινό όγκο των Καστανοχωρίων. Ο συντονισμός του αγώνα συναντούσε πολλές δυσχέρειες για την ελληνική πλευρά λόγω της γεωγραφικής απομόνωσής τους από το Μοναστήρι και τη Θεσσαλονίκη.
Επέτρεψε στα χωριά να ανασάνουν από την ασυδοσία των Βουλγάρων και βοήθησε την ελληνική πλευρά να ανακτήσει τον έλεγχό τους και να αυξήσει την επιρροή. Γεγονός που ο ιστορικός Βασ. Γούναρης αποτιμά ως «στρατηγικό πλεονέκτημα με αναμφίβολη σημασία» και σημειώνει ότι: «Από τα Καστανοχώρια δεκάδες εξαρχικοί αποχωρούσαν στη Βουλγαρία. Προφανώς για να αναδιοργανωθούν, καθώς η περιοχή είχε περιέλθει στον έλεγχο των ελληνικών σωμάτων». Συνεπώς, η Οσνίτσανη, την 7η Μαΐου του 1906. Έγκαιρα σηματοδότησε την αρχή του τέλους για το βουλγαρικό κομιτάτο στα Καστανοχώρια και στη Μακεδονία και έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα αντίστασης στην χειμαζόμενη Μακεδονία, την ελεύθερη Ελλάδα και την Ευρώπη.
Αποτελεί μια από τις πιο γνωστές και σημαντικές μάχες της περιόδου του Μακεδονικού Αγώνα, η οποία αναγνωρίστηκε από την ελληνική Πολιτεία με το Β.Δ. 709/1960 (Φ.Ε.Κ. 183/19.11.1960) το οποίο καθιέρωσε την τέλεση ετήσιου επίσημου μνημόσυνου «Υπέρ των εν πολέμοις πεσόντων εν Καστανοφύτω Μακεδονομάχους».
Στις 21 Μαΐου του 1906, ήμερα κατά την οποία ιστορείται, ότι τελέστηκε το πρώτο μνημόσυνο των πεσόντων Ελλήνων μαχητών στην γειτονική Δαμασκηνιά Βοΐου, προΐστατο ο ίδιος ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης. Αθρόα συνέρρευσε λίγες μόνο ημέρες μετά τα τραγικά γεγονότα, αψηφώντας ανοιχτά την τρομοκρατία των αδίστακτων συμμοριών των κομιτατζήδων. Για να αποδώσει τιμή και ευγνωμοσύνη στους τάφους των ηρώων ήταν τόσο πολύ, που το προσκύνημα κράτησε έως τις βραδινές ώρες.
Προσκύνημα στην Μονή Αγίου Αθανασίου
Ένα από τα πλέον αξιόλογα μνημεία των Καστανοχωρίων της Δυτικής Μακεδονίας βρίσκεται στη Δαμασκηνιά Βοΐου, είναι η Μονή Αγίου Αθανασίου Ζηκοβίστης. Είναι ανάμεσα στα χωριά Σπήλιος, Κερασώνα και Άγιος Ηλίας του Νομού Καστοριάς και στη Δαμασκηνιά του Νομού Κοζάνης. Σε παλαιότερες περιόδους, όπως αναφέρει ο κ. Βασίλειος Δημόπουλος, που έχει γράψει την ιστορία της μονής σε παλαιότερες περιόδους, ανήκε στη Μητρόπολη Καστοριάς, η οποία, με τη σειρά της, υπαγόταν στην Αρχιεπισκοπή Αχριδών. Από το 1928 όλες οι ενορίες των χωριών γύρω από τη μονή και η ίδια η μονή υπάγονται στη Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης.
Το μοναστήρι στη Ζηκόβιστα κτίστηκε το 1629. Η αγιογράφηση του καθολικού (τύπου μονόκλιτης θολοσκέπαστης βασιλικής) έγινε το 1785 και το 1787 από δύο λαϊκούς αγιογράφους: Τον Δημήτριο από το Επταχώρι Καστοριάς και τον Μιχαήλ από τους Χιονάδες Κονίτσης. Το έργο των δύο λαϊκών αγιογράφων χαρακτηρίζεται από τη σημασία που δίνουν στις λεπτομέρειες, οι οποίες εκφράζουν μια τάση ζωγραφικής που μοιάζει απλοϊκή, αλλά στην ουσία πρόκειται για την τέχνη δύο ανθρώπων, που σημάδεψε την περιοχή. Η μονή στην ακμή της είχε στην ιδιοκτησία της χωράφια και δάση στη γύρω περιοχή και έναν νερόμυλο στο χωριό Ζηκόβιστα, καθώς και πολλά ζώα. Μάλιστα την περίοδο 1872-1885 εδώ λειτουργούν σχολείο και οικοτροφείο, όπου φοιτούν μαθητές από τα γύρω χωριά.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, το μοναστήρι χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο και ξεκίνησαν εργασίες για την αναστήλωσή του. Ανακατασκευάστηκε η σκεπή, ενισχύθηκαν τα θεμέλια, χτίστηκαν εκ νέου κελιά και καθαρίστηκε ο περιβάλλων χώρος.
Ο Πολιτιστικός και λαογραφικός σύλλογος “η Παναγιά”
Οι Δαμασκηνιώτες αγαπούν τον τόπο τους, τον πονούν, τιμούν την ιστορία και τις παραδόσεις τους, όπου και αν βρίσκονται, γυρίζουν πάντα στη Δαμασκηνιά. Το 2000 ιδρύουν πολιτιστικό σύλλογο, η δράση όμως των Δαμασκηνιωτών με τη μορφή συλλόγων είναι πολύ παλαιότερη. Αναφέρεται η δημιουργία του συλλόγου Δαμασκηνιωτών στην Κωνσταντινούπολη στα τέλη του 19ου αιώνα.
Στις αρχές του 20ου αι. επίσης δημιουργείται σύλλογος από τους απόδημους Δαμασκηνιώτες στο New Hamshire, της Μασαχουσέτης. Το όνομα είναι “Η κοίμηση της Θεοτόκου” και τέλος ιδρύεται σύλλογος από τους Δαμασκηνιώτες της Θεσσαλονίκης το 1975, ο οποίος υφίσταται έως και σήμερα.
Με την έντονη ενεργητικότητα και ενδιαφέρον για την κινητικότητα του χωριού ο σύλλογος ξεκίνησε μια προσπάθεια προσέγγισης των Δαμασκηνιωτών για ενεργή συμμετοχή τους. Έτσι δρομολογείται στο χωριό μια σειρά δραστηριοτήτων πολιτισμού, ψυχαγωγίας, καθώς και αναβίωσης των εθίμων.
Κασταναγιορτή: Χιλιάδες επισκέπτες στη Δαμασκηνιά
Σημείο αναφοράς στην ευρύτερη περιοχή και στη Δαμασκηνιά για το τελευταίο σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου αποτελεί η πετυχημένη από το 2001 καστανογιορτή. Μια πρωτοβουλία του πολιτιστικού συλλόγου, με στόχο την ανάδειξη και προώθηση των προϊόντων της περιοχής. Αγκαλιάστηκε από το Δήμο, τους κατοίκους, τους παραγωγούς τοπικών προϊόντων.
Την ημέρα αυτή ο επισκέπτης μπορεί να γευτεί τα άφθονα ψητά και βραστά κάστανα συνοδευόμενα από κόκκινο και λευκό τοπικό κρασί. Μπορεί επίσης να προμηθευτεί τα τοπικά προϊόντα, όπως κάστανα, τσάι βουνού, καρύδια. Ενώ κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, η οποία ξεκινά το πρωί και τελειώνει αργά το απόγευμα, παρουσιάζονται παραδοσιακοί χοροί και το γλέντι συνεχίζεται μέχρι αργά το βράδυ.
Πηγές:
- http://damaskinia.com/index.php/epiloges-1/kastanogiorti
- https://tsotili-com.blogspot.gr/2016/05/blog-post_204.html
- http://ikivotos.gr/post/906/siatista-tria-monasthria-me-baria-istoria
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%B9%CE%B1
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος – Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
