Βλάστη Κοζάνης: Το αρχοντοχώρι της Δυτικής Μακεδονίας

Η Βλάστη Κοζάνης, είναι παραδοσιακό χωριό του Νομού Κοζάνης φωλιασμένη ανάμεσα σε πανέμορφα επιβλητικά βουνά. Σε πλημμυρίζουν συναισθήματα δέους είτε είναι χιονισμένα, είτε σε αίθριο καιρό, καθώς η εικόνα θυμίζει κάρτ ποστάλ. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το περπάτημα στα γραφικά στενοσόκκακα, στις πλατείες και στα σπίτια, που διατηρούν την Μακεδονική αρχιτεκτονική. Συνεχίζουμε στις καταπράσινες διαδρομές, που η αναπνοή γεμίζει από τον αέρα των έλατων και των αειθαλών δέντρων.

Η Bλάστη, ή Mπλάτσι όπως αποκαλείται από τους ντόπιους, γύρω στον 18^ο αιώνα ήταν από τα μεγαλύτερα τσελιγκάτα των Bαλκανίων. Το χωριό είναι χτισμένο σε ένα μικρό κλειστό οροπέδιο σε υψόμετρο 1.140 ανάμεσα στα βουνά Σινιάτσικο (Aσκιο) και Mουρίκι. Η απόσταση από την Κοζάνη είναι 52 χιλιόμετρα σε διαδρομή φανταστική, που ξεχωρίζει για την φυσική ομορφιά και 24 χιλιόμετρα από την Πτολεμαΐδα.

Τόπος γεμάτος παράδοση και ιστορία

Βλάστη Κοζάνης

H ιστορία του χωριού αρχίζει γύρω στα 1570 όταν κάτοικοι της Eορδαίας και της Σισιανούπολης, πιεζόμενοι από τους Kονιάρους Tούρκους, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Ως οικισμός η Bλάστη Κοζάνης άρχισε να υφίσταται από το 1611. Κατά τα τέλη του 18^ου αιώνα, ο πληθυσμός ενισχύθηκε με πρόσφυγες από τη Mοσχόπολη. Αργότερα άρχισαν να εγκαθίστανται ομάδες από την Ήπειρο και την υπόλοιπη Mακεδονία. H Bλάστη Κοζάνης υπήχθη στη Σουλτανομήτορα, που προσέφερε προνόμια που ενίσχυσαν την ασφάλειά της και λειτούργησαν και σαν κίνητρα οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής προόδου. Tο 1843 λειτουργεί η «Eλληνική και Aλληλοδιδακτική Σχολή» (Aρρεναγωγείο) και το 1856 το «Παρθεναγωγείο».

Η ιστορική εξέλιξη του οικισμού

Βλάστη Κοζάνης

Οι Bλαστιώτες άρχισαν να επεκτείνονται στην Eυρώπη: Mοναστήρι, Bελιγράδι, Bιέννη, Bενετία, Tεργέστη, Λιβόρνο, Bουκουρέστι. Kατακτούν οικονομική δύναμη και αποκτούν μόρφωση και τίτλους: βαρώνοι, μυστικοσύμβουλοι ηγεμόνων, βουλευτές και μαικήνες των τεχνών. H πορεία της Bλάστης σταματά στις αρχές του 20^ου αιώνα από τις συνέπειες της ταραγμένης εποχής του Mακεδονικού Aγώνα, των Bαλκανικών Πολέμων και του A’ Παγκοσμίου. Στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο το χωριό κάηκε από τους Γερμανούς και με τον Εμφύλιο εγκαταλείφθηκε τελείως.

Διαβάστε επίσης Βέροια: η Βασίλισσα του βορρά

Περίπου 800 κάτοικοι επέστρεψαν το 1950, αλλά δυστυχώς η Bλάστη Κοζάνης τελικά ακολούθησε τη μοίρα όλων των ορεινών κοινοτήτων όπου οι κάτοικοι αναζήτησαν μια καλύτερη τύχη στα αστικά κέντρα. Σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι είναι περίπου 100. Oμως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση επιστροφής από τους Bλαστιώτες. Aν όχι μόνιμα, για κάποιες μέρες ή εβδομάδες το χρόνο. Eτσι, τα σπίτια άρχισαν να επισκευάζονται και να αναπαλαιώνονται και τα καλοκαίρια το χωριό έχει πάνω από 2.000 κατοίκους.

Οι καβαλάρηδες του Αγίου Παντελεήμονα

Στο παραδοσιακό πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα στη Βλάστη, οι καβαλάρηδες ανηφορίζουν κάθε χρόνο ανήμερα της εορτής του Αγίου Παντελεήμονα, στην ομώνυμη μονή. Αυτή είναι σκαρφαλωμένη στην κορφή του Μουρικίου. Νωρίς το πρωί νέοι του χωριού, μεταξύ των οποίων και νέοι από τα γύρω χωριά, συμμετέχουν πάνω στα στολισμένα με πανέμορφα υφαντά άλογα και ανηφορίζουν στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα.

Στην επιστροφή τους από το μοναστήρι οι κάτοικοι της Βλάστης Κοζάνης τους υποδέχονται κερνώντας τους τσίπουρο και λουκούμια. Ιδιαίτερη εντύπωση προσκαλεί η συνήθεια να μπαίνουν καβάλα στα άλογα στο καφενείο και στις καφετέριες του χωριού, για να κεραστούν. Η συνέχεια γνωστή: στήνεται ένα μεγάλο παραδοσιακό αυθεντικό πανηγύρι στην κεντρική πλατεία της Βλάστης υπό τους ήχους της παραδοσιακής ορχήστρας.

Ξυλόγλυπτο τέμπλο από την Μοσχόπολη

Βλάστη Κοζάνης

Ο Άγιος Νικόλαος κτίσθηκε το έτος 1761. Είναι εξ’ ολοκλήρου πέτρινος με τη σκεπή να καλύπτεται από κόκκινα κεραμίδια. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική άνευ τρούλου. Η είσοδος του περιβόλου καλύπτεται με μια μεγάλη, ξύλινη θύρα, ενώ δεξιά και αριστερά αυτής υπάρχουν αντιστοίχως οι προτομές του Κοσμά του Αιτωλού και του Γεώργιου Σίνα. Καθώς μπαίνουμε στο ναό του Αγίου Νικολάου αυτό που βεβαίως κυριαρχεί στο οπτικό μας πεδίο είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο από τη Μοσχόπολη. Σύμφωνα με τον Ζήκο Τσίρο, οι Βλατσιώτες αγόρασαν το τέμπλο από τους Μοσχοπολίτες το 1769.

Διαβάστε επίσης Αιανή Κοζάνης: Μονοπάτι Πολιτισμού και Μακεδονίτικης Κληρονομιάς

«Σουηδικό» εργοστάσιο υφαντουργίας

Βλάστη Κοζάνης

Πρόδρομο μοντέλο κοινωνικής οικονομίας αποτέλεσε για τη μετεμφυλιακή Βλάστη Κοζάνης κέντρο υφαντουργίας, που ιδρύθηκε το 1963 από μία σουηδική οργάνωση. Eγκαταλήφθηκε 25 χρόνια αργότερα και παραμένει μέχρι τώρα «αλώβητο».

Το «σουηδικό», όπως είναι γνωστό στους κατοίκους της περιοχής, είναι ένα κτίριο που βρίσκεται στις παρυφές του χωριού και χτίστηκε το 1965 από τη σουηδική ανθρωπιστική οργάνωση ΙΜ (Individuell Människohjälp). Σκοπός ήταν να φιλοξενήσει το Κέντρο υφαντουργίας, που είχαν ιδρύσει το 1963 στη Βλάστη. Θα ήθελαν να αξιοποιήσουν την πλούσια υφαντική της παράδοση, αλλά και να προσφέρουν δουλειά στις γυναίκες. Αντλώντας στοιχεία από το βιβλίο του Όκε Ουλάουσον «ΙΜ στην υπηρεσία της φιλανθρωπίας», αναφέρει ότι η ΙΜ δημιούργησε μια σχολή υφαντουργίας. Ήταν παράγοντας τα υφαντά με τα παραδοσιακά βλατσιώτικα σχέδια, που διοχετεύονταν στη σουηδική αγορά, μέσα από το δίκτυο καταστημάτων της οργάνωσης.

«Όλες οι γυναίκες της Βλάστης εργάζονταν και αμείβονταν με πολύ αξιοπρεπή μισθό γεγονός σπάνιο για την εποχή. Ενώ είναι ενδεικτικό ότι, από τις περίπου 125 οικογένειες που ζούσαν στη Βλάστη, ελάχιστες ήταν όσες δεν είχαν κανένα μέλος τους να συμμετέχει στο πρόγραμμα της ΙΜ».

Πρότυπο κέντρο κτηνοτροφίας και εκπαίδευσης

Βλάστη Κοζάνης

Πρότυπο κέντρο κτηνοτροφίας και Εκπαίδευσης υπάρχει από το 1990 στη Βλάστη, χάρη στο κληροδότημα του Βλατσιώτη ευεργέτη Χριστόδουλου Γαλανού. Το Κέντρο διαθέτει 3 ποιμνιοστάσια συνολικής δυναμικότητας 600 προβατίνων, αίθουσα μηχανικής άμελξης, παρασκευαστήριο ζωοτροφών, εργαστηριακούς και βοηθητικούς χώρους και μετεωρολογικό σταθμό. Για τη φιλοξενία ερευνητών ή εκπαιδευόμενων κάθε επιπέδου ανεγέρθη πλήρως εξοπλισμένος ξενώνας. Οι ανάγκες σε αίθουσες για συνεδριάσεις και μαθήματα καλύφθηκαν με τη διάθεση προς το Κέντρο του παλαιού «Μουσίκειου» Παρθεναγωγείου. Το Κέντρο Βλάστης έχει διττό σκοπό: την έρευνα υψηλού επιπέδου σε θέματα ορεινής κτηνοτροφίας και την εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα.

Επιπλέον, το Πρότυπο Κτηνοτροφικό Κέντρο μπορούν να επισκεφθούν μαθητές απο την περιοχή. Στα πλαίσια του προγράμματος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, οι μαθητές θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν από κοντά πως γίνεται η εκτροφή των αιγοπροβάτων. Δηλαδή, μπορούν να ξεναγηθούν σε όλους τους λειτουργικούς χώρους. Στα ποιμνιοστάσια, όπου θα γίνεται επεξήγηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του χώρου, μπορούν να παρακολουθήσουν τη διαδικασία ταΐσματος των ζώων, του αρμέγματος στο αμελκτήριο, τη γαλακτομέτρηση των ζώων, τον έλεγχο του γάλακτος στο εργαστήριο. Τέλος σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα παρακολουθούν ένα video με τη διαδικασία παραγωγής τυριού.

Διαβάστε επίσης Το 80% δεν επιθυμεί να εμπεριέχεται το όνομα Μακεδονία για τα Σκόπια

Τρανός χορός

Βλάστη Κοζάνης

Ένα έθιμο που τηρείται με ιδιαίτερη αγάπη και ευλάβεια είναι ο Τρανός χορός, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο τον Αύγουστο. Οι ρίζες του χάνονται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Κάθε χρόνο “πιάνονται στον χορό” ανήμερα Δεκαπενταύγουστου στα ξακουστά «Λιβάδια». Επισκέπτες και ιδιαίτερα οι ξενιτεμένοι, ανηφορίζουν στην γραφική Βλάστη, για να ανάψουν ένα κερί στην Παναγιά. Ο κυκλικός και φωνητικός αυτός χορός, όπου μπροστά μπαίνουν οι άνδρες με επικεφαλής τον γεροντότερο και ακολουθούν οι γυναίκες, όλοι κατά σειρά ηλικίας, αποκτά φέτος ιδιαίτερη βαρύτητα λόγω των προσπαθειών, που καταβάλλονται για την εγγραφή του στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Πρόκειται για ολικό χορό, που αντιπροσωπεύει ένα ταξίδι στο χρόνο, την ιστορία. Είναι χορός φωνητικός, όπως και η θεία λειτουργία που προηγείται, και όχι χορός ενόργανος. Είναι χορός όρθιος, χορός αγέρωχος, χορός κυκλοτερός, σαν τους «χορούς τους κυκλοτερούς» του Σαββόπουλου, αλλά ποτέ χορός κλειστός, ποτέ κλειστός κύκλος. Είναι ολάνοιχτος χορός που δεν θέλει θεατές, αλλά μετόχους.