Από την αρχή της προσφυγικής – μεταναστευτικής κρίσης, πολλές πτυχές της απασχόλησαν και απασχολούν την κοινή γνώμη. Τις τελευταίες ημέρες, αναδεικνύονται όλο και πιο έντονα τα σοβαρά προβλήματα ασφαλείας που δημιουργούνται, από τη μακρόχρονη παραμονή πολλών ανθρώπων σε μη κατάλληλες δομές φιλοξενίας. Από τις καθημερινές συμπλοκές στη Χίο και στη Λέσβο, στον τραγικό θάνατο δυο ανθρώπων από έκρηξη φιάλης υγραερίου στη Μόρια, εγείρονται σοβαρά ζητήματα ασφαλείας τόσο για τους χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες όσο και για τις τοπικές κοινωνίες. Αυτή η κατάσταση, έρχεται σαν αποτέλεσμα της κάκιστης διαχείρισης της προσφυγικής – μεταναστευτικής κρίσης. Τόσο από ελληνικής, όσο και από ευρωπαϊκής πλευράς.
Αρχικά, η ελληνική κυβέρνηση φάνηκε εξ’ αρχής κατώτερη των περιστάσεων. Παλαιότερα, η διατήρηση του de facto καταυλισμού της Ειδομένης, καταδείκνυε την έλλειψη υπεύθυνου σχεδιασμού, παρά τα εμφανή σημάδια που προμήνυαν το κλείσιμο των συνόρων. Σήμερα, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Υπάρχει μια άνιση κατανομή των προσφύγων – μεταναστών, με τη Βόρεια Ελλάδα να έχει δυσανάλογο πληθυσμό, ενώ οι δομές φιλοξενίας παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα. Σε πολλές περιπτώσεις, οι δομές φιλοξενίας είναι υπερπλήρεις, με αποτέλεσμα οι κατατρεγμένοι να στοιβάζονται κυριολεκτικά, χωρίς καμία αίσθηση προσωπικού χώρου, σε κατασκευές οι οποίες προορίζονται για την προσωρινή μόνο στέγαση. Σε συνδυασμό με την έλλειψη βασικών για την επιβίωση αγαθών, αλλά και την έλλειψη στόχου, ελπίδας, προορισμού που νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι, δημιουργούνται συνθήκες αποκτήνωσης, στροφής προς τα πρωτόγονα ένστικτα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιβίωση. Έτσι, συσσωρεύεται θυμός, ο οποίος εκφράζεται με αψιμαχίες ακόμα και συμπλοκές για ασήμαντες αφορμές. Παράλληλα, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης ευνοούν την εξάπλωση ασθενειών και τα μηδαμινά μέσα αξιοπρεπούς συντήρησης, προκαλούν έως και θανατηφόρα ατυχήματα, με πιο πρόσφατο το τραγικό προαναφερθέν συμβάν στο κλειστό κέντρο κράτησης της Μόρια.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέδειξε για ακόμη μια φορά ότι, όταν βρίσκεται μπροστά σε σοβαρές κρίσεις, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και τις ιδρυτικές της αξίες. Έτσι, το καλοκαίρι υπογράφηκε η περιβόητη συνθήκη μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας, με στόχο να μειώσει τις μεταναστευτικές – προσφυγικές ροές. Ωστόσο, παρά την προσωρινή ανακούφιση που ίσως προσέφερε, δημιούργησε περισσότερα προβλήματα ασφαλείας από ότι έλυσε. Αρχικά, η συμφωνία προβλέπει ότι οι πρόσφυγες – μετανάστες δεν μπορούν πλέον να φύγουν από τον τόπο πρώτης εισόδου στη χώρα (δηλαδή κάποιο νησί, συνήθως τη Χίο ή τη Λέσβο), μετατρέποντας τις εκεί δομές από δομές φιλοξενίας σε κλειστά κέντρα κράτησης. Επομένως, οι εκεί δομές ξεχειλίζουν από κόσμο, με αποτέλεσμα οι ήδη άθλιες συνθήκες διαβίωσης να επιδεινώνονται μέρα με τη μέρα, αφού οι ροές δεν έχουν σταματήσει εντελώς, δίνοντας συνεχή αφορμή σε συγκρούσεις και διαμαρτυρίες, εν μέρει δικαιολογημένες και εν μέρει ωθούμενες από το συσσωρευμένο θυμό της απραξίας.
Από την άλλη, πλήθος κόσμου έχει συσσωρευτεί στα τουρκικά παράλια, περιμένοντας μια ευκαιρία να περάσει στην Ευρώπη, για να συνεχίσει να κυνηγά το όνειρο για μια καλύτερη ζωή. Η ευκαιρία αυτή δεν θα είναι άλλη από την κατάρρευση της συμφωνίας, η οποία μετατρέπεται από ενδεχόμενο σε βεβαιότητα μέρα με τη μέρα. Η Τουρκία είναι γνωστό ότι αποτελεί τον ασταθέστερο περιφερειακό παράγοντα και τα εθνικιστικά παραληρήματα του προέδρου Ερντογάν, που φαίνεται να στοχεύουν στην εσωτερική συσπείρωση και την απομάκρυνση από την Ε.Ε., τόσο στο ενταξιακό όσο και σε άλλα κομμάτια, συντελούν σε αυτή την εξέλιξη. Εάν κάτι τέτοιο γίνει πραγματικότητα, στην καλύτερη περίπτωση θα μιλάμε για μαζικές ροές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, που θα καταφτάσουν όλοι μαζί, με τα ευρωπαϊκά σύνορα κλειστά και τις δομές φιλοξενίας και τα νησιά ήδη υπερπλήρη.
Υπάρχουν όμως, ρεαλιστικές λύσεις σε αυτή την κρίση; Αρχικά, μέσα στα σύνορα της χώρας επιβάλλεται μια καλύτερη διαχείριση του προβλήματος. Θα πρέπει να υπάρξει ποσόστωση ανά την επικράτεια, έτσι ώστε να μη σηκώνουν το βάρος του προβλήματος συγκεκριμένες μόνο περιοχές. Παράλληλα, πρέπει άμεσα να εξευρεθούν κονδύλια, για την καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης. Με το χειμώνα προ των πυλών, είναι αδιανόητο να στεγάζονται άνθρωποι ακόμα σε σκηνές. Αυτό φυσικά, μπορεί και οφείλει να γίνει σε συνεργασία τόσο με την Ε.Ε, όσο και με διεθνείς Μ.Κ.Ο, πάντα όμως με κρατικό συντονισμό και έλεγχο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του καταυλισμού στο Κουτσόχερο Λάρισας, τον οποίο η Ερυθρά Ημισέληνος των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων εξόπλισε με πλήρη σπιτάκια τύπου κοντέινερ, με θέρμανση και κλιματισμό.
Το κυριότερο όμως είναι η δημιουργία μικρών και εθνικά ομοιογενών καταυλισμών. Η εμπειρία τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες έχει δείξει ότι αυτοί οι καταυλισμοί, είναι και οι πλέον ήσυχοι και ασφαλείς. Αφενός, γιατί δεν υπάρχει υπερσυγκέντρωση πληθυσμού, κάτι που οδηγεί αυτόματα σε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Αφετέρου, έχουμε δει ότι πολλές από τις συγκρούσεις, ξεσπούν μεταξύ εθνικά ανομοιογενών ομάδων. Αυτό είναι κατανοητό, αν σκεφτούμε ότι σε καταστάσεις κρίσεων, οι άνθρωποι τείνουν να συσπειρώνονται σε ομάδες γύρω από ενοποιητικούς παράγοντες και μέσω αυτών των ομάδων να εκδηλώνουν την επιθετικότητα τους. Οι εθνικά ομοιογενείς καταυλισμοί, μπορούν να περιορίσουν αυτού του είδους τις συγκρούσεις.
Παράλληλα, σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, η χώρα μας πρέπει να πιέσει για ουσιαστική ευρωπαϊκή λύση στο ζήτημα, με ποσόστωση του πληθυσμού στις ευρωπαϊκές χώρες και ενδεχομένως τη σύσταση ευρωπαϊκής υπηρεσίας ασύλου, που θα εγγυάται ταχύτερες διαδικασίες, συνολική αντιμετώπιση και ίση κατανομή του πληθυσμού. Τέλος, η χώρα μας πρέπει να πιέσει για την τήρηση των συμπεφωνημένων σε διεθνές επίπεδο, αφενός δίνοντας λύση στο πρόβλημα, αφετέρου δικαιολογώντας το ρόλο της ως σταθεροποιητικού παράγοντα στην ευρύτερη περιοχή.
