Ο Patrick Leigh Fermor ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς Ευρωπαίους περιηγητές του 20ου αιώνα, συγγραφέας, στρατιωτικός, φιλέλληνας και μαζί με την γυναίκα του Joan έζησαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στην Καρδαμύλη. Το 1960 έφτασε στην περιοχή Καλαμίτσι, λίγο πιο έξω από την Καρδαμύλη, στη Μεσσηνία όπου και αποφάσισε να εγκατασταθεί καθιστώντας πλέον την Ελλάδα δεύτερη πατρίδα του. Η αρχιτεκτονική μπορεί να είναι βιωματική, μπορεί να αποτελεί μια ζωντανή βιογραφία του εαυτού μας. Τα βιώματα, οι εμπειρίες και οι σκέψεις μπορούν να αποτυπωθούν στον χώρο. Έτσι θραύσματα από εμπειρίες και εικόνες μπορούν να συγκροτήσουν έναν χώρο που θα αποπνέει συναισθήματα και μνήμες. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η κατοικία του Patrick Leigh Fermor στην Καρδαμύλη.
Γενικά στοιχεία
Αγόρασαν το κτήμα έκτασης περίπου 9 στρεμμάτων το 1962. Αρχικά έφτιαξαν δύο πρόχειρα υπόστεγα και ο ίδιος ο Fermor μελετούσε Βιτρούβιο και Παλλάντιο προκειμένου να κατανοήσει τόσο τον τρόπο κατασκευής μιας κατοικίας όσο και το ζήτημα των τέλειων αναλογιών. Έφτασε στο σημείο να κατασκευάσει χάρτινες μακέτες. Αυτό που ήθελε ήταν «έναν τύπο ανοιχτού μοναστηριού που να φέρνει και σε αγρόκτημα με χοντρούς τοίχους και δροσερά δωμάτια». Ο αρχιτέκτονας Νίκος Χατζημιχάλης ήταν αυτός που μετέτρεψε τις ιδέες του Fermor σε κατόψεις, ενώ ρόλο συμβούλου είχε αναλάβει ο κοινός τους φίλους Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας.
Για την κατασκευή χρησιμοποιήθηκαν ντόπιοι μάστορες και χτίστες και όλα τα υλικά ήταν από την περιοχή. Οι τοίχοι είναι πλινθόκτιστοι, με πέτρες λαξευμένες από τον Ταΰγετο. Οι αποχρώσεις ποικίλουν, λευκό, γκρι, ώχρα, ροζ. Τα κεραμίδια είχε συλλέξει ο Fermor από κτήρια της περιοχής που είχαν καταρρεύσει. Τα βότσαλα για τις αυλές προέρχονται από τις παραλίες της περιοχής.
Τα μέρη της οικίας
Το σπίτι χτίστηκε όπως το είχε σχεδιάσει ο Χατζημιχάλης, σύμφωνα με τις υποδείξεις των Fermor και ενσωματώθηκε πλήρως στο τοπίο. Δεν λείπουν οι επιρροές από άλλες χώρες που είχε επισκεφτεί ο Fermor (π.χ. Ιταλία, Περσία) στα μορφολογικά του στοιχεία. Για παράδειγμα, υπάρχουν φωτιστικά από την Περσία, πλακάκια από τη Βερόνα, τζάκια από τη Ρουμανία, συνδυασμένα με την τοπική τέχνη της λιθοδομής. Η κατοικία είναι ένα συγκρότημα τριών λιθόκτιστων κτηρίων.
Το βασικό κτήριο με τις βεράντες χτίστηκε την περίοδο 1964-1968. Έχει σχήμα «Γ», με θέα προς το βουνό και τη θάλασσα, και αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα λόγω της κλίσης του εδάφους. Αποτελείται από μια εντυπωσιακή κύρια είσοδο, βιβλιοθήκη, το κύριο καθιστικό, την τραπεζαρία, τα δύο υπνοδωμάτια των Fermor, δύο μπάνια και βοηθητικούς χώρους. Οι χώροι αυτοί επικοινωνήσουν με εξωτερική στεγασμένη στοά με καμάρες. Στο καθιστικό, «σκαλίστηκαν» στους τοίχους βιβλιοθήκες που φιλοξένησαν τη συλλογή του Fermor. Επίσης, στο νότιο τμήμα κατασκευάστηκε ένα χαγιάτι, δηλαδή ένα χαμηλοτάβανο δωμάτιο, με ανοίγματα στις τρεις πλευρές.
Το 1969, χτίστηκε ένα στούντιο λίγα μέτρα πιο μακριά από το σπίτι προς τον βορρά, το οποίο χρησιμοποιούσε ο Fermor για το συγγραφικό του έργο. Το κτήριο είναι επίσης λιθόκτιστο. Περιλαμβάνει χώρο γραφείου, ένα υπνοδωμάτιο, ένα λουτρό και έχει θέα προς τον κήπο.
Στο κτήμα υπάρχει επίσης μια βοηθητική κατοικία, με ένα κεντρικό δωμάτιο, ένα υπνοδωμάτιο και το λουτρό. Ένας ορνιθώνας συμπληρώνει το σύνολο των κτισμάτων, τα οποία πλαισιώνει κήπος με ελιές, κυπαρίσσα, σκίνα και αγριολούλουδα.
Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο υπάρχουν μικροκατασκευές, όπως για παράδειγμα λιθόκτιστα παγκάκια για διάβασμα και περισυλλογή, καθώς και πλακόστρωτα μονοπάτια που ενώνουν όλα τα μέρη του συγκροτήματος.
Η αυλή με το βοτσαλωτό δάπεδο είναι έργο του Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Τα βότσαλα συλλέχθηκαν από την κοντινή και τις γύρω παραλίες.
Η οικία μετά την ανακαίνιση
Ο Patrick και η Joan Fermor έκαναν δωρεά το σπίτι τους στο Μουσείο Μπενάκη το 1996. Στόχος είναι η διατήρησή του ως έχει, με σκοπό την φιλοξενία ερευνητών και συγγραφέων.
Πριν από 1 χρόνο ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση του συγκροτήματος και άνοιξε προς το κοινό. Πραγματοποιήθηκαν ελάχιστες παρεμβάσεις, αναγκαίες για τη δημιουργία 5 αυτόνομων χώρων διαμονής, ενώ διατηρήθηκαν οι κοινόχρηστοι χώροι της οικίας.
Όπως μπορούμε να δούμε και στο site του Μουσείου Μπενάκη, στην κύρια οικία δημιουργήθηκαν 3 χώροι διαμονής, 1 χώρο αποτελεί η ανεξάρτητη βοηθητική κατοικία και 1 χώρο το αυτόνομο studio. Οι στέγες μονώθηκαν και επανατοποθετήθηκαν τα κεραμίδια που είχε χρησιμοποιήσει ο Fermor. Προστέθηκε δίκτυο θέρμανσης και ψύξης, χωρίς να αλλοιωθούν οι όψεις. Τα ξύλινα κουφώματα γαλλικού τύπου αντικαταστάθηκαν με πιστά αντίγραφα των αρχικών και τοποθετήθηκαν διπλά τζάμια για επιπλέον εξοικονόμηση ενέργειας.
Στην εξωτερική λιθοδομή πραγματοποιήθηκαν αρμολογήματα. Στους εσωτερικούς τοίχους ανανεώθηκαν τα χρώματα ακολουθώντας την ίδια τεχνική που είχαν επιλέξει οι Fermor.
Πηγές άρθρου
Κούπερ Α. (2013). Πάτρικ Λη Φέρμορ: Μια περιπέτεια. Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, Αθήνα
Μουσείο Μπενάκη (2017). ΠΑΤΡΙΚ ΛΗ ΦΕΡΜΟΡ- Και το ταξίδι συνεχίζεται. Εκδόσεις Μουσείο Μπενάκη. Αθήνα
Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οικία Leigh Fermor. Ανακτήθηκε από https://www.snf.org/el/protoboulies/alles/oikia-patrick-joan-leigh-fermor/. (τελευταία πρόσβαση 30/05/2020)
Σαΐτας Γ. (2014). Σχεδιασμοί και δράσεις του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα
στην ιστορική χερσόνησο της Μάνης, 1965 κ.ε. Ανακτήθηκε από http://www.ellet.gr/sites/default/files/y.saitas_presentation.pdf. (τελευταία πρόσβαση 30/05/2020)
OIKIA PATRICK ΚΑΙ JOAN LEIGH FERMOR. Επίσημη ιστοσελίδα https://www.benaki.org/index.php?option=com_buildings&view=building&id=43&Itemid=1078&lang=el. (τελευταία πρόσβαση 30/05/2020)
