Έχουμε αναρωτηθεί τους ρόλους που διαδραματίζει το παραμύθι στην ψυχοσύνθεση και στη διάθεση του παιδιού; Aς το παραδεχτούμε, το παραμύθι διαδραματίζει ρόλους όχι μόνο στην ψυχοσύνθεση του μικρού παιδιού, αλλά και του εκπαιδευτικού, του μεγάλου παιδιού που το διαβάζει. Πράγματι, το παραμύθι όχι μόνο κινεί τη ϕαντασία, έχοντας ποιοτικά στοιχεία, αλλά ταυτοχρόνως υποστηρίζει την παιδική μάθηση. Ένα παραμύθι είναι γεμάτο με εικόνες, με κινήσεις, με πρόσωπα που το εκάστοτε διαδραματίζει σημαντικούς ρόλους. Τα πρόσωπα γίνονται ήρωες που παίρνουν θέση στις καρδιές των παιδιών, τα οποία μπορούν να ταυτιστούν με τους ήρωες.
«Κανένα παραμύθι από μόνο του δεν αποδίδει τον πλούτο όλων των εικόνων που ενσαρκώνουν τις πιο πολύπλοκες εσωτερικές διεργασίες», αναϕέρει ο Μπετελχάιμ. Πράγματι, αν δεν υπάρξει ένας δραματικός τρόπος αϕήγησης, που να κινεί το ενδιαϕέρον των παιδιών, το παραμύθι δεν θα λάβει ρόλο στη ϕαντασία. Τα παιδιά μέσα από την αϕήγηση του παραμυθιού, κινούν και διαμορϕώνουν το νου τους, ενώ δημιουργούν αναπαραστατικές εικόνες. Η επίδειξη των εικόνων- παραστάσεων όχι μόνο μπορεί να λειτουργήσει επικουρικά στην κατανόηση της ιστορίας του παραμυθιού, αλλά αϕυπνίζει την εσωτερική ανάγκη των παιδιών να ϕαντάζονται και διαϕορετικές παραστάσεις, πιο ολοκληρωμένες και λεπτομερείς από εκείνες που είδαν. Η προαναϕερθείσα άποψη μπορεί να γίνει εμϕανής, όταν ζητηθεί από τα παιδιά να ζωγραϕίσουν για το παραμύθι. Τα παραμύθια προτείνουν μηνύματα και υπονοούν λύσεις, αλλά ποτέ δεν τις κατονομάζουν. Οπότε, τα παιδιά είναι ικανά να ϕανταστούν τη λύση του προβλήματος που τίθεται έμμεσα από το παραμύθι. Τα παραμύθια αϕήνουν το εκάστοτε παιδί να ϕαντάζεται αν και με ποιόν τρόπο θα εϕαρμόσει στον εαυτό του αυτά που αποκαλύπτονται για τη ζωή και την ανθρώπινη ϕύση. Το παραμύθι ενέχει πειστικότητα, αϕού προχωράει με τρόπο που ταιριάζει με τον τρόπο που το παιδί σκέϕτεται και βιώνει τον κόσμο. Τοιουτοτρόπως το παιδί εμπιστεύεται την ιστορία του παραμυθιού, γιατί ο τρόπος με τον οποίο βλέπει τον κόσμο συμϕωνεί με τον δικό του.
Τα παιδιά με την κίνηση της ϕαντασίας τους, μπορούν να αλλάξουν την πλοκή του παραμυθιού και να δημιουργήσουν και τα ίδια δικά τους παραμύθια. Η ϕαντασία λοιπόν, ενεργοποιεί τη δημιουργικότητα των παιδιών και μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στη μάθηση. Πράγματι, αν θέλουμε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, πρέπει να εξοικειωθούμε με τις εσωτερικές διεργασίες του μυαλού μας, ήτοι με τις διεργασίες της ϕαντασίας. Με την αϕήγηση του παραμυθιού λοιπόν τα παιδιά μπορούν να εξοικειωθούν περισσότερο με τον εαυτό τους, αϕού μπορούν αν ταυτιστούν με τους ήρωες και να ανακαλύψουν πτυχές του εαυτού τους και συναισθήματα, όπως ϕόβος, αγωνία, ανακούϕιση κτλ. .
Επομένως, η κατασκευή του παραμυθιού συμβάλλει καθοριστικά στην ενεργοποίηση της παιδικής ϕαντασίας. Όταν λέμε κατασκευή, δεν αναϕερόμαστε μόνο στο περιεχόμενο του παραμυθιού, αλλά και στις χρωματιστές σελίδες και τις ζωγραϕικές αναπαραστάσεις του. Η όλη εικόνα του παραμυθιού, σχηματίζεται με σκοπό την αϕύπνιση της παιδικής ϕαντασίας και τη μάθηση. Τα παιδιά μέσω του παραμυθιού μπορούν να οδηγηθούν σε ένα ταξίδι χρωμάτων, παραστάσεων, κινήσεων, οι οποίες εισρέουν στη ϕαντασία, διεργασία που αποδίδει καρπούς. Έτσι, τα παιδιά προσεγγίζουν εύκολα τη γνώση μέσα από τον κόσμο της ϕαντασίας. Άλλωστε οι γνώσεις τροϕοδοτούνται στο παιδικό μυαλό χάριν του ϕαντασιακού και της επινόησης.
Σημαντικό ρόλο στο περιεχόμενο του παραμυθιού και στις εικόνες του διαδραματίζουν τα σύμβολα. Τα παιδιά στη νηπιακή ηλικία έχουν την τάση να συμβολίζουν ένα αντικείμενο με κάποιο άλλο ή με ένα σύμβολο. Σύμϕωνα με θεωρίες της παιδαγωγικής ψυχολογίας, η λειτουργία αυτή στηρίζεται στα σύμβολα και στα σήματα. Συγκεκριμένα, ο Καψάλης αναϕέρει ότι οιι μορϕές συμβολικής συμπεριϕοράς είναι η μεταχρονική μίμηση, η οποία απαντάται στο συμβολικό παιχνίδι ή το παιχνίδι της ϕαντασίας, στο σχέδιο, στις νοητικές εικόνες και στη λεκτική ανάκληση των γεγονότων. Αυτά τα χαρακτηριστικά συναντάμε και στα παραμύθια. Οι συμβολικές λειτουργίες, έχουν καθοριστικό ρόλο, αϕού δίνουν τη δυνατότητα στο παιδί να μιλάει και να ασχολείται με πράγματα που δεν τα βλέπει, δηλαδή τη νόηση να επεκτείνει τον εαυτό της με τις κύριες μορϕές σκέψης.
Ιδιαίτερα σημαντικά είναι και τα ποιοτικά στοιχεία στο παραμύθι, δηλαδή ο τρόπος γραϕής του. Το παραμύθι ξεκινάει και τελειώνει παραδοσιακά, δηλαδή με τις ϕράσεις «Μια ϕορά και έναν καιρό σε μία χώρα μακρινή…» , «Έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.». Η γλώσσα και το ύϕος των παραμυθιών είναι λιτά έτσι ώστε να γίνουν όσο το δυνατόν πιο προσιτά στα παιδιά αλλά ταυτόχρονα και πλούσια, γιατί περιγράϕουν εικόνες και καταστάσεις με ιδιαίτερα δραματικό τρόπο. Το περιεχόμενο του παραμυθιού αναϕέρεται σε έναν ϕανταστικό κόσμο και επιχειρείται μέσω της αϕήγησης του και της επίδειξης των ανάλογων εικόνων, να ταξιδέψει τα παιδιά στο συναρπαστικό κόσμο της ϕαντασίας. Πράγματι η εικόνα σε ένα βιβλίο λειτουργεί σαν «μία γλώσσα μες στη γλώσσα», αναϕέρουν οι Παπανικολάου και Τσιλιμένη.
Τοιουτοτρόπως, τα παιδιά μπορούν να σχηματίσουν νοητικές παραστάσεις, να ϕανταστούν τις μορϕές των πρωταγωνιστών, τις κινήσεις τους, το χώρο που διαδραματίζονται τα γεγονότα καθώς και τις χρωματικές αποχρώσεις των παραστάσεων. Η ιστορία πολλές ϕορές καταλήγει σε έναν ιδανικό κόσμο, όπου το καλό θριαμβεύει και το κακό αϕανίζεται, πράγμα που ευαισθητοποιεί τα παιδιά και δίνει ηθικό δίδαγμα περί των δεινών του κακού και της χρησιμότητας των καλών πράξεων. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η γλώσσα του παραμυθιού, η οποία θα πρέπει να ζωντανή, καθαρά παιδική με πλούσια λογοτεχνικά στοιχεία, να διεγείρει τη ϕαντασία και να περνά ηθικά διδάγματα.
Η παρουσίαση ενός παραμυθιού μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην αυτενέργεια των παιδιών, αϕού τα ίδια μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία. Το παραμύθι χρησιμοποιείται κάλλιστα ως σχέδιο διδασκαλίας, το οποίο δύναται να διαμορϕώσει τις προσωπικότητες των παιδιών. Σύμϕωνα με τον Katz κατά τη διάρκεια του σχεδίου εκπαιδευτικής δράσης, τα παιδιά ενθαρρύνονται να πάρουν αποϕάσεις και να κάνουν επιλογές σε συνεργασία με τους συνομηλίκους και με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού.
Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο τρόπος αϕήγησης του παραμυθιού ο οποίος πρέπει να γίνεται παραστατικά με μιμητικότητα, δραματικότητα, λιτότητα και αμεσότητα λόγου, ενθουσιασμό και με οπτική επαϕή με τα παιδιά κτλ. Καθοριστικά μπορούν να συμβάλλουν και οι εικόνες κατά την αϕήγηση του παραμυθιού, οι οποίες μπορούν να κινήσουν τη ϕαντασία του μικρού παιδιού και να επεξηγήσουν καλύτερα το παραμύθι. Το εποπτικό υλικό διευκρινίζει εικονιστικά κάποια σημεία της αϕήγησης, αϕού οι εικόνες έχουν βοηθητικό ρόλο. Επίσης, η επίδειξη των παραστάσεων σχετικά με το παραμύθι μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην αυτενέργεια των παιδιών αϕού τα ίδια μπορούν να αϕηγηθούν γνωστό τους παραμύθι δείχνοντας εικόνες.
Η επίτευξη των στόχων του παραμυθιού μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη βιωματική μάθηση, η οποία μπορεί να επιτευχθεί και με την πραγματοποίηση μίας εκδρομής. Τα παιδιά ερχόμενα σε επαϕή με τη ϕύση ενθαρρύνονται να την εξερευνήσουν και να γίνουν ικανά να κατανοήσουν τις εποχές του χρόνου και να αντιληϕθούν την αξία της ϕύσης, να μάθουν για την προστασία της και τον σεβασμό της. Μέσα στη βιωματική προσέγγιση της μάθησης, τα παιδιά βοηθούνται να κατανοήσουν καλύτερα γεγονότα και ϕαινόμενα του περιβάλλοντός τους που αξίζουν να τύχουν της προσοχής τους. Mε βάση το σχέδιο διδασκαλίας, project, μέσω της εϕαρμογής του παραμυθιού μπορεί να επιτευχθεί η συμμετοχική-συνεργατική μαθησιακή εμπειρία. Έτσι, η μάθηση με την υλοποίηση του project μπορεί να γίνει ένα απολαυστικό ταξίδι, αϕού σχετίζεται με την προσπάθεια του να ϕτάσουμε κάτι, με την προσπάθεια επίτευξης των στόχων.
Έχοντας ως αϕετηρία τη δημιουργικότητα που μπορεί να εμπνεύσει η αϕήγηση του παραμυθιού, τα παιδιά μαθαίνουν δημιουργώντας και διασκεδάζοντας ποιοτικά και γόνιμα. Το παιδί μέσω πρωσωπικών δραστηριοτήτων, λαμβάνει πρωτοβουλίες και μπορεί να συμμετέχει και σε ομαδικές και σε ατομικές δραστηριότητες. Μπορεί με αυτό τον τρόπο να αυτενεργεί, να αυτοεκϕράζεται ποικιλοτρόπως, να δημιουργεί, να αμϕισβητεί, και να λειτουργεί αυτόνομα, λαμβάνοντας πρωτοβουλίες πράξεων.
Πολλά λοιπόν είναι τα οϕέλη του παραμυθιού. Αρκεί ο αϕηγητής του, να έχει την κατάλληλη διάθεση να το παρουσιάσει, με ζωντάνια, παραστατικότητα, αμεσότητα, ϕαντασία. Το παιδί ανοίγεται σε νέους κόσμους, ϕανταστικούς με χρώματα, κινήσεις, εικόνες, μορϕές προσώπων, ζώων και μυθικών – ϕανταστικών πλασμάτων. Το ίδιο το παιδί μπορεί να πλάσει τη συνέχεια του παραμυθιού, μία νέα ιστορία αποκλειστικά δική του και να γίνει ένας νέος δημιουργικός λογοτέχνης, με ανεπτυγμένο το στοιχείο της ϕαντασίας, της τάξης του δημιουργικού νου. Το παραμύθι λοιπόν, αποτελεί την πιο δημιουργική συνεργασία ενηλίκων και παιδιών με υπέροχα αποτελέσματα.
Πηγές:
· Αναγνωστόπουλος Β.Δ. (1997) Τέχνη και τεχνική του παραμυθιού, Αθήνα: Καστανιώτη
· Αναγνωστόπουλος Β. Δ. (επιμ) (2002) Η γλώσσα στην προσχολική εκπαίδευση, προϕορική επικοινωνία, ανάγνωση, γραϕή και γραπτή εξέταση, Αθήνα: Καστανιώτη
· Καψάλης Α. (2006)4 Παιδαγωγική ψυχολογία, Θεσσαλονίκη: Αδελϕών Κυριακίδη
· Κρίβας Σ. (2007) Παιδαγωγική Επιστήμη: Βασική θεματική, Αθήνα: Gutenberg
· Ντολιοπούλου Ε. (2006) Σύγχρονες τάσεις της προσχολικής αγωγής, Αθήνα, Τυπωθήτω- Γιώργος Δάρδανος
· Παπανικολάου Ρ., Τσιλιμένη Τ. (1992), Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο, Θεωρία και πράξη, Αθήνα: Καστανιώτη
· Μπετελχάιμ Μπ. (1995) Η γοητεία των παραμυθιών, μια ψυχαναλυτική προσέγγιση, Αθήνα: Γλάρος
· Feldman R. S. (2009) Eξελικτική ψυχολογία, Δια βίου ανάπτυξη, επιμ. Μπεζεβίκης Η, μτϕρ. Αντωνοπούλου Ζ, τομ.Ά , Αθήνα: Gutenberg
· Helm H. J., Katz L. (2002) Μέθοδος project και προσχολική εκπαίδευση, μικροί ερευνητές, εισ-επ. Χρυσαϕίδης Κ., μτϕρ. Βεργιοπούλου Α., Αθήνα: Μεταίχμιο
