Η πολιτιστική κληρονομιά συχνά θεωρείται ότι είναι μία δίοδος η οποία συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Στις μέρες μας, το περιεχόμενο του όρου πολιτιστική κληρονομιά, φαίνεται ότι αντιμετωπίζει μία μεγάλη πρόκληση. Αυτή η πρόκληση σχετίζεται με το αν αποτελεί απλά μία πύλη στο παρελθόν ή παράθυρο στο μέλλον. Παρά τη σπουδαιότητα και τη συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς στις κοινότητες, η αντίληψη του όρου πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να δημιουργήσει και αρνητικές καταστάσεις που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην κοινωνία.
Η αντίληψη του όρου πολιτιστική κληρονομιά:
Το περιεχόμενο του όρου πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί αντικείμενο ποικίλων αναλύσεων και αντιλήψεων. Είναι ένα πολύπλοκο θέμα που εξαρτάται και διαμορφώνεται από πολλούς συνδυαστικούς παράγοντες, όπως ο χρόνος, ο χώρος και οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες κάθε χώρας. Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι η κυρίαρχη αντίληψη για την πολιτιστική κληρονομιά, είναι ότι η ίδια είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το παρελθόν, τις παραδόσεις και το αίσθημα της υπερηφάνειας. Επιπλέον, θεωρείται ότι αποτελεί μία από τις βασικότερες πτυχές της ανθρώπινης ιστορίας και ταυτότητας, αντιπροσωπεύοντας τα ήθη, τα έθιμα και τις αξίες μίας κοινότητας. Οι άνθρωποι συνηθίζουν να εξαρτώνται και να υιοθετούν αντιλήψεις για το παρελθόν τους, τις οποίες κληροδότησαν από τους προγόνους τους και τους εξασφαλίζουν μία αίσθηση σιγουριάς, συνέχειας και ασφάλειας.
Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί ένα προϊόν ιστορικών αφηγήσεων. Αυτό σημαίνει ότι ο πολιτισμός αναπαρίσταται μέσα από αφηγήσεις που δημιουργούμε για το παρελθόν μας, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να ερμηνεύσουμε και να εξηγήσουμε την ανθρώπινη συνέχεια και ύπαρξη. Νοείται ως αφετηρία, ως το σημείο εκκίνησης όλων εκείνων που πρέπει να προστατέψουμε, να προβάλουμε και να διατηρήσουμε. Οι εθνικές γιορτές, τα πολιτιστικά αγαθά, οι αρχαιότητες κ.α. συνδυαστικά δημιουργούν ολόκληρες κοινότητες, ενώ ταυτόχρονα στηρίζουν και τρέφουν την εθνική συνείδηση και τη συλλογική μνήμη.
Η αντίληψη ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα στατικό και παραδοσιακό στοιχείο, ενέχει κινδύνους που μπορεί να περιορίσουν τη δυνατότητα των ατόμων να αντιμετωπίσουν τα νέα δεδομένα και να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες και απαιτήσεις που φέρνει ο σύγχρονος κόσμος. Η πολιτισμική στασιμότητα και η προσκόλληση εμποδίζουν την κοινωνία να αναπτυχθεί, να εξελιχθεί και να αφομοιώσει την αλλαγή, τόσο σε πολιτισμικό όσο και σε τεχνολογικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό κ.λπ. επίπεδο.
Η έντονη προσήλωση στην πολιτιστική κληρονομιά και στο παρελθόν της κάθε κοινότητας, μπορεί να οδηγήσει σε έντονο διχασμό και στην εκδήλωση εθνικιστικών φαινομένων και ομάδων. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα στην ιστορία που ακραίες πολιτικές οργανώσεις χρησιμοποίησαν την πολιτιστική κληρονομιά και την ιστορία των κρατών, με απώτερο σκοπό την εθνικοποίηση των κοινοτήτων και τον έλεγχο τους. Τις περισσότερες φορές, οι ιστορίες και οι αντιλήψεις που έχουμε για το παρελθόν μας δεν είναι τίποτα παραπάνω από αφηγήσεις που εξυπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς και πολιτικές εξουσίας. Η έντονη συναισθηματική σύνδεση που νιώθει μία κοινότητα με το παρελθόν της, την εγκλωβίζει σε έναν φαύλο κύκλο επανάληψης, χωρίς προοπτικές εξέλιξης και ενεργούς συμμετοχής, δημιουργώντας έτσι αποκλεισμένες, με παρωπίδες κοινωνίες.
Με την παραπάνω αντίληψη, η πολυπολιτιμικότητα, η διαπολιτισμικότητα και οι ευκαιρίες για συνεργασία με άλλους πολιτισμούς περιορίζονται και μειώνονται σημαντικά, καθώς υπάρχουν σημαντικά εμπόδια τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η επιφανειακή και μονόπλευρη κατανόηση της πολιτισμικής κληρονομιάς μπορούν να οδηγήσουν σε στερεοτυπικές αντιλήψεις για άλλες κουλτούρες και πολιτισμούς. Αυτό συχνά προκαλεί πολιτιστικές προκαταλήψεις και διχασμούς, καθώς οι άνθρωποι βασίζουν την εικόνα τους για ένα πολιτισμό πάνω σε λανθασμένες και περιορισμένες πληροφορίες. Αυτό ενισχύει τη δημιουργία αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων.
Επίσης, η παραπάνω αντίληψη μπορεί να οδηγήσει στην αγνόηση σύγχρονων προκλήσεων και προβλημάτων. Για παράδειγμα, οι φυσικές καταστροφές, η κλιματική αλλαγή, ο καταναλωτισμός κ.λπ. έχουν φέρει νέα δεδομένα τόσο σε ότι αφορά τη διατήρηση του πολιτιστικού αποθέματος, όσο και στις πολιτικές ανάπτυξης και βελτίωσης αυτού. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να επαναπροσδιορίσουμε τον όρο και την τρέχουσα αντίληψη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να είναι προσανατολισμένη στο μέλλον, να χρησιμοποιεί καινοτόμες και προσαρμοσμένες στα σύγχρονα προβλήματα πρακτικές, που προωθούν την ανάπτυξη και την ευημερία των πολιτισμών και γενικότερα των κοινωνιών.
Επαναπροσδιορίζοντας τον όρο πολιτιστική κληρονομιά.
Η πολιτιστική κληρονομιά είναι πολλά περισσότερα από το παρελθόν μίας κοινωνίας. Δεν είναι μόνο η συλλογή αντικειμένων και η ανάγκη προστασία αυτών, αλλά εκφράζει την έμπνευση, την εξέλιξη και το μέλλον ενός πολιτισμού και της ανθρωπότητας. Οι κοινότητες, όπως αναφέραμε, συχνά νιώθουν την «υποχρέωση» να διατηρήσουν το παρελθόν και την κληρονομιά τους, αυτό όμως φαίνεται ότι δεν είναι καθόλου πρακτικό. Το συμβολικό βάρος που συνδέεται με την κληρονομιά, μας κρατά πίσω και πολλές φορές μας περιορίζει σε σημαντικό βαθμό. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να αποκολληθούμε από το παρελθόν και να μην αφήνουμε τις κοινωνίες και εμάς τους ίδιους να παραμένουμε παθητικοί αποδέκτες της ιστορίας και των αφηγήσεων της. Χρήσιμο είναι, να επαναπροσδιορίσουμε τον όρο πολιτιστική κληρονομιά ώστε να εκφράζει την ανανέωση και την αλλαγή, αποφεύγοντας τις επαναλήψεις και τις άσκοπες αναπαραγωγές.
Μία κοινωνία που θα υιοθετούσε αυτή την προσέγγιση, θα ήταν μία κοινωνία καινοτόμα. Θα αντιλαμβανόταν την πολιτιστική κληρονομιά ως κάτι εξελισσόμενο, εύκολα προσαρμόσιμο στις νέες ανάγκες και συνθήκες που επιτάσσει η σύγχρονη εποχή. Με νέες ιδέες και πρακτικές θα έδινε άλλη ουσία στην πολιτισμική αλληλεπίδραση των πολιτών. Θα ήταν ευέλικτη, χωρίς απαραίτητα να απορρίπτει τις παραδόσεις και τις αξίες των προγόνων της. Θα εφάρμοζε τις σημαντικές αρχές της πολυπολιτισμικότητας και της συμπεριληπτικότητας, προωθώντας την ομαλή συμβίωση, την ποικιλομορφία και συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών και ομάδων, οι οποίες θα αντάλλαζαν μεταξύ τους ιδέες, πρακτικές και θα εμπλούτιζαν τις κοινωνίες.
ΑΜΕΑ, μετανάστες, άτομα άλλων θρησκειών κ.α. θα συμμετείχαν χωρίς περιορισμούς στα πολιτιστικά δρώμενα. Με αυτόν τον τρόπο θα εφαρμόζονταν οι αρχές της δημοκρατίας και ο πολιτισμός θα προσέφερε ίσες ευκαιρίες για όλους. Ταυτόχρονα, θα ενθάρρυνε και τις διαπολιτισμικές συνεργασίες μεταξύ διαφόρων χωρών και πολιτισμών. Γεγονός που θα συνέβαλε στην εξάλειψη των έντονων αντιπαραθέσεων και των συγκρούσεων που επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τον παγκόσμιο πολιτιστικό πλούτο, όπως για παράδειγμα πόλεμοι, βανδαλισμοί κ.λπ.
Σε αυτήν την κοινωνία, η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά θα είχαν κεντρική σημασία. Θα προωθούνταν η κριτική σκέψη και η αντίληψη/συνειδητοποίηση σε ότι αφορά την αντιμετώπιση των «αφηγήσεων» του παρελθόντος. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολιτών ανθεκτικών σε κάθε αρνητική επιρροή και πολιτισμικά συνειδητοποιημένους, που θα συμμετείχαν ενεργά στην πολιτιστική παραγωγή και θα ξεπερνούσαν κάθε όριο που ως τώρα τους είχε θέσει το παρελθόν.
Έννοιες όπως η βιωσιμότητα ή αλλιώς αειφορία, θα αποτελούσαν τους βασικούς πυλώνες της ανάπτυξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτή η προσέγγιση θα απομάκρυνε την πολιτιστική κληρονομιά από τον παραδοσιακό ρόλο της και τις λανθασμένες αντιλήψεις για την αποκλειστική σύνδεση της με το παρελθόν, φέρνοντας την πιο κοντά στους ανθρώπους, και τον άνθρωπο πιο κοντά στο μέλλον. Αυτή η κοινωνία δεν θα θεωρούσε το παρελθόν υπερβολικά ιερό, απομονωμένο, απλησίαστο, και άξιο μουσειοποίησης. Αντίθετα, θα ενθάρρυνε τη συνεχή αλλαγή της πολιτιστικής κληρονομιάς προς όφελος της σύγχρονης κοινωνίας, των προβλημάτων της και των μελλοντικών γενεών. Θα δημιουργούσε πολίτες περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους που θα έδειχναν τον ανάλογο σεβασμό τόσο στο φυσικό όσο και στο πολιτιστικό περιβάλλον.
Πηγές:
- Γεώργιος Π. Λάββας, (2010). Ζητήματα Πολιτιστικής Διαχείρισης, Αθήνα, Εκδόσεις: ΜΕΛΙΣΣΑ.
- Ιωάννης Ιωαννίδης, (2021), ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ, ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΑΡΧΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΝΟΗΜΑΤΑ (10 τεύχος ), Αθήνα, Διαθέσιμο μέσω: https://eclass.ekdd.gr/esdda/modules/document/file.php/KZ_AEID_PD107/%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%99%CE%A4%CE%99%CE%A3%CE%9C%CE%9F%CE%A3-%CE%A0%CE%A1%CE%9F%CE%A3%CE%95%CE%93%CE%93%CE%99%CE%A3%CE%95%CE%99%CE%A3.docx, (Τελευταία προβολή: 17/10/2023).
- Elias, N., (1997). Η εξέλιξη του Πολιτισμού. Ήθη και Κοινωνική Συμπεριφορά στη Νεώτερη Ευρώπη, Αθήνα, Εκδόσεις: Νεφέλη.
- George Mergos, Nikolas Patsavos, (2017). Cultural Heritage and Sustainable Development, Economic Benefits, Social Opportunities and Policy Challenges. Chania, Εκδόσεις: Πολυτεχνείου Κρήτης. Διαθέσιμο μέσω: https://ayla.culture.gr/wp-content/uploads/2017/10/INHERIT-BOOK-PRINT-2.pdf (Τελευταία προβολή: 17/10/2023).
- Harari, Yuval Noah, (2018). 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα, κεφ. 20, Εκδόσεις: Αλεξάνδρεια.
- Inayatullah, S. (1990), March. Deconstructing and Reconstructing the Future. Predictive, cultural and critical epistemologies.
- Karaiskou, V. (2022). Facing the Future through the Light of the Past, Budapest, Εκδόσεις: Kristóf Nyír
