Ένας σχεδόν αιώνας έχει περάσει από τότε που έληξε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος (1 Απριλίου 1939), αλλά οι πληγές του είναι ακόμα ανοιχτές. Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος διήρκησε τρία μόλις χρόνια, μεταξύ των Ισπανών Εθνικιστών υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Francisco Franco και των Δημοκρατικών, αποτέλεσε ένα ορόσημο για την ιστορία των Ισπανών, αλλά και για την παγκόσμια ιστορία. Η ήττα των αριστερών και φιλελεύθερων δυνάμεων που ήταν στην εξουσία μέχρι το πραξικόπημα του στρατού το 1936 και η νίκη των εθνικιστών, η οποία εξελίχθηκε στην μακροβιότερη δικτατορία της Ευρώπης του 20ού αιώνα, σήμαναν την αρχή μιας σκοτεινής περιόδου στις σελίδες της ιστορίας των Ισπανών.
Σύντομο ιστορικό
Από την αρχή της δεκαετίας του 1930, το κλίμα ήταν πολωμένο, καθώς μόλις είχε καταλυθεί η μοναρχία κι είχε εγκαθιδρυθεί η Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία (1931) και οι αριστερές και οι δεξιές δυνάμεις διεκδικούσαν την εξουσία. Το 1936 δυνάμεις της Αριστεράς και Κεντρώες συνασπίστηκαν και κατάφεραν να πάρουν την εξουσία. Ωστόσο, η νέα κυβέρνηση ήρθε αντιμέτωπη από τη μία με τους αναρχικούς, και από την άλλη με τους ακροδεξιούς φαλλαγίτες και τους καρλιστές, οι οποίοι ήταν οι φιλοβασιλικοί της Ισπανίας.
Η πολωμένη κατάσταση εκτροχιάστηκε, μετά την στάση του στρατού στο Μαρόκο, τον οποίο υποστήριξε ο Franco. Έτσι, ξεσπά η ένοπλη σύγκρουση, με αντικρουόμενα στρατόπεδα, από τη μία οι «Δημοκρατικοί», στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν φιλελεύθεροι, σοσιαλιστές, αναρχικοί, τροτσκιστές, κομμουνιστές, μέρος των Βάσκων που διεκδικούσαν την αυτονομία τους, με κοινά χαρακτηριστικά της ετερογενούς αυτής ομάδας τα αντικληρικά φρονήματα και την ιδέα για αναδιανομή της εξουσίας και του πλούτου, και από την άλλη οι Εθνικιστές (Φρανκιστές), στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν οι δεξιοί, ακροδεξιοί και φιλοβασιλικοί, οι οποίοι ήταν υπέρμαχοι ενός συγκεντρωτικού καθεστώτος, με γνώμονα το τρίπτυχο «Θρησκεία, Αριστοκρατία, Στρατός».
Οι δυνάμεις του Franco στηρίχθηκαν από άλλες φασιστικές δυνάμεις που αναδύονταν τον ίδιο καιρό στην Ευρώπη (Ιταλία, Γερμανία), με τον Mussolini και τον Hitler να παρέχουν άφθονο στρατιωτικό εξοπλισμό, ενώ οι Δημοκρατικοί είχαν την στήριξη αρχικά της Γαλλίας, της Σοβιετικής Ένωσης και του Μεξικού. Ο πόλεμος διήρκησε τρία χρόνια κι ήταν αδυσώπητος, με απάνθρωπα εγκλήματα να διαπράχθηκαν κι από τις δυο πλευρές, με πιο χαρακτηριστικό τον βομβαρδισμό της βασκικής πόλης Γκερνίκας από τους Φρανκιστές. Ωστόσο, τα θύματα από την πλευρά των Δημοκρατικών υπερτερούσαν. Ο ισπανικός εμφύλιος προκάλεσε κύμα συμπαράστασης σε χιλιάδες αντιφασίστες, οι οποίοι εντάχθηκαν στις «Διεθνείς Ταξιαρχίες», ώστε να συμβάλουν κι εκείνοι πολεμώντας στο πλευρό των Δημοκρατικών.
Θλιβερός απολογισμός
Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων του ισπανικού εμφυλίου δεν είναι γνωστός μέχρι σήμερα. Οι νεκροί υπολογίζονται από 300.000 μέχρι 1.000.000. Η τραγική κατάληξη του πολέμου, όμως, ήταν η νίκη των δυνάμεων του Franco και η επιβολή της σκληρής του δικτατορίας, η οποία έληξε το 1975 με τον θάνατό του.
Η φρίκη δεν τελείωσε με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Οι «Δημοκράτες» και οι υποστηρικτές τους διώχθηκαν κατά τα χρόνια της Δικτατορίας του Franco. Πάνω από 300.000 πολιτικοί του αντίπαλοι φυλακίστηκαν και γύρω στους 100.000 εκτελέστηκαν, συχνά χωρίς δίκη. Ο αριθμός των αγνοούμενων υπολογίζεται σε 114.000.
Από το 2000 έως σήμερα έχουν ανοίξει οι τάφοι 8.000 θυμάτων σε 700 αυτοσχέδια νεκροταφεία, σύμφωνα με τoν Fernando Martinez, πολιτικό και πρώην Γενικό Διευθυντή για την Ιστορική Μνήμη του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Ισπανίας. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να εντοπιστούν και να εκταφούν και οι υπόλοιποι χιλιάδες νεκροί από τους μαζικούς τάφους.
Η ιστορική μνήμη: ο ελέφαντας στο δωμάτιο
Μνήμη είναι ο τρόπος που αναφερόμαστε σε γεγονότα του παρελθόντος και ο τρόπος που αναπαριστούμε το παρελθόν στο παρόν και το μέλλον. Εκτός από την ατομική μνήμη, τη μνήμη που έχει κάθε άτομο για τα γεγονότα, η οποία χάνεται με την πάροδο του χρόνου, υπάρχει η συλλογική μνήμη, η ιστορική, στην οποία εγγράφονται όλες οι εμπειρίες που έχουν βιώσει οι άνθρωποι μέσα σε μια κοινωνία. Ενώ η ιστορία αναφέρεται στο παρελθόν, η ιστορική μνήμη εκφράζει την συνεχή παρουσία του παρελθόντος στο παρόν. Το πώς μια χώρα αντιμετωπίζει την ιστορική της μνήμη αντανακλά στον τρόπο που χειρίζεται την σύγχρονη πολιτική κατάσταση.
Αυτό που μπορεί να μας φανεί κάπως περίεργο είναι το γεγονός ότι χρειάστηκαν πάνω από σαράντα χρόνια για να ερευνηθεί πιο συστηματικά το ζήτημα των αγνοούμενων από τη δικτατορία του Franco. Ωστόσο, μετά τον θάνατο του Franco, το 1975, και οι δυο πλευρές του εμφυλίου πολέμου συμφώνησαν να αφήσουν το παρελθόν, ώστε να μεταβούν όσο πιο ομαλά γινόταν στη νέα πολιτική πραγματικότητα, τον εκδημοκρατισμό της Ισπανίας, συντάσσοντας προφορικά ένα «σύμφωνο λήθης», μια συμφωνία σιωπής. Το 1977 χορηγήθηκε καθολική αμνηστία στους Φρανκιστές, με αποτέλεσμα πολλά αποτρόπαια εγκλήματα να παραμείνουν κρυφά.
Το «pacto del olvido», το «σύμφωνο λήθης», αποτέλεσε για πολλά χρόνια της μεταπολίτευσης τον ελέφαντα στο δωμάτιο. Αν και τα χρόνια πέρασαν και το θέμα «ξεχάστηκε», πάντα υπάρχει το παράπονο στις οικογένειες των θυμάτων. Είναι η μνήμη που, όσο κι αν την «μπαλώνεις», αυτή μένει ζωντανή και βράζει στο καζάνι της. Πώς γίνεται μια χώρα να αποσιωπά, να απαρνείται την ιστορική της μνήμη; Πώς αυτοί οι νεκροί θα δικαιωθούν; Πώς η χώρα θα μάθει από τα λάθη του παρελθόντος της;
Θα έπρεπε να μας προβληματίζει το γεγονός ότι, η ισπανική κυβέρνηση αποφάσισε, μόλις πριν έναν χρόνο , την εκταφή του λείψανου του Franco από το μαυσωλείο στην Κοιλάδα των Πεσόντων που αποτελούσε για χρόνια τόπο «λατρείας» του δικτάτορα από τους σύγχρονους φασίστες. Η ισπανική κυβέρνηση, επιπλέον, σχεδιάζει την απαγόρευση με νόμο της εξύμνησης της δικτατορίας του Franco, καθώς και την αφαίρεση των φρανκικών συμβόλων από δημόσιους χώρους. Είναι αυτή η καθυστέρηση επέκταση του «σύμφωνου λήθης» ή μια σιωπηρή αποδοχή του δικτατορικού καθεστώτος όλα αυτά τα χρόνια;
Μπορεί το «σύμφωνο λήθης» να έσπασε και να βγαίνουν σιγά σιγά στο φως τα σκοτεινά εγκλήματα του εμφυλίου πολέμου και της δικτατορίας, οι ρωγμές, όμως, που προκάλεσε η σιωπή όλα αυτά τα χρόνια, με εμφανείς τις συνέπειες στο σήμερα, θα κλείσουν; Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ισπανός συγγραφέας και θύμα του Ισπανικού Εμφυλίου, Federico Garcia Lorca, «στην Ισπανία, οι νεκροί είναι πιο ζωντανοί από οποιονδήποτε άλλο νεκρό στον κόσμο».
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, ανάκτηση από sansimera.gr
Ιστορική μνήμη ζωντανή κι όχι διχαστική, ανάκτηση από philenews.com
Η σκιά του Φράνκο στην Ισπανία του σήμερα, ανάκτηση από tanea.gr
Δικτατορία του Φρανθίσκο Φράνκο, ανάκτηση από el.wikipedia.org
Ισπανία: Απαγόρευση με νόμο της εξύμνησης της δικτατορίας Φράνκο, ανάκτηση από alfavita.gr
