Η Μαρκιανή Βιβλιοθήκη (Biblioteca Nazionale Marciana) ή Βιβλιοθήκη του Αγίου Μάρκου αποτελεί μια από τις σημαντικότερες βιβλιοθήκες της Ιταλίας. Αποτέλεσε το χώρο όπου βρήκε στέγη η Κλασική παιδεία. Τριγυρίζοντας στη Βενετία θα τη συναντήσουμε μπροστά από το Ανάκτορο του Δόγη. Βρίσκεται στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, του προστάτη της Βενετίας, από τον οποίο πήρε τ’ όνομά της.
Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σ’ όμορφο κτήριο αναγεννησιακού ρυθμού. Την πλούσια εσωτερική της διακόσμηση, που ακολουθεί τη σχολή της Βενετίας, επιμελήθηκαν μερικοί από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Tintoretto (Τιντορέτο), ο Τισιανός (Titian), ο Veronese (Βερονέζε) κα. Δαπανήθηκαν περίπου 30.000 δουκάτα κατά τη διάρκεια των, σχεδόν, 50 ετών που χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί η κατασκευή της. Το έργο υλοποιήθηκε τον 16ο αι (1536 μ.Χ.-1582 μ.Χ.) όταν ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Jacopo d’Antonio Sansovino (Τσάκοπο Σανσοβίνο) αλλά αποπερατώθηκε από τον Vincenzo Scamozzi (Βιτσέντζο Σκαμότσι).
Ο Sansovino, σχεδίασε τη βιβλιοθήκη με βάση τις αρχές της συμμετρίας. Ακολούθησε ως πρότυπο τους αρχαιοελληνικούς ναούς της κλασικής εποχής πρόσθεσε ιωνικούς και δωρικούς κίονες, αγάλματα αλλά και οβελίσκους. Πρόκειται για το καλύτερο έργο του, μια τεράστια δημόσια βιβλιοθήκη με πολύτιμο και σπάνιο περιεχόμενο. Είναι ονομαστή για τις συλλογές της σε ελληνικά και λατινικά χειρόγραφα. Είναι η δεύτερη πλουσιότερη σε περιεχόμενο βιβλιοθήκη μετά από εκείνη του Βατικανό.
Η Μαρκιανή βιβλιοθήκη αυξάνεται.
Αίτημα για την ανέγερση δημόσ
ιας βιβλιοθήκης στη Βενετία υπήρχε από τον 14ο αι, όταν ο ποιητής Πετράρχης χάρισε στην πόλη τη συλλογή βιβλίων που είχε στην κατοχή του προκειμένου να ενθαρρύνει την ίδρυση της που ήταν και προσωπικό του αίτημα (1362 μ.Χ.). Πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να λάβει σάρκα και οστά το ιστορικό αυτό κτήριο.
Η Μαρκιανή βιβλιοθήκη διαθέτει την πλούσια και πολύτιμη συλλογή βιβλίων του καρδινάλιου Βησσαρίωνα, επισκόπου Νικαίας. Επέλεξε να κληροδοτήσει τη βιβλιοθήκη του στη Βενετία (1468 μ.Χ.) ανοίγοντας το δρόμο για την ελεύθερη μελέτη του περιεχομένου το οποίο συγκέντρωσε συγκέντρωσε με μεγάλο κόπο, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Ο Βησσαρίων κατάφερε να διασώσει χειρόγραφα, λατινικά και στα ελληνικά από την καταστροφή προβλέποντας την πτώση της Βασιλεύουσας. Η συλλογή των βιβλίων του φιλοξενήθηκε για ένα διάστημα κοντά στον Αγίο Μάρκο. Η Γερουσία των Βενετών αποφάσισε την ανέγερση της βιβλιοθήκης μετά τη δωρεά του Βησσαρίωνα.
Με τα χρόνια σημαίνουσες και κραταιές βενετσιάνικες οικογένειες εμπλούτισαν τη Μαρκιανή βιβλιοθήκη με τις συλλογές τους. Με αυτό τον τρόπο στο δυναμικό της βιβλιοθήκης ήρθαν να προστεθούν και γραπτοί θησαυροί των μοναστηριών που έπαυαν τη λειτουργία τους. Από τον 15ο αι έως και τον 18ο αι το περιεχόμενο της Μαρκιανής βιβλιοθήκης αυξήθηκε και εμπλουτίστηκε σημαντικά.
Η Μαρκιανή βιβλιοθήκη σήμερα.
Ο επισκέπτης της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης είναι σε θέση να διαλέξει ανάμεσα σε 1.000.000 έντυπα βιβλία. Στα βιβλία αυτά θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν γύρω στα 2.283 αρχέτυπα και περίπου 24.000 παλαιότυπα. Θα ανακαλύψει περίπου 13.000 κώδικες και όποιον αγαπά τους χάρτες θα διαπιστώσει πως διαθέτει μια πλούσια συλλογή. Από αυτούς 482 ελληνικοί και 264 λατινικοί κώδικες που ανήκαν στη συλλογή του Καρδινάλιου Βησσαρίωνα.
Η βιβλιοθήκη του Αγίου Μάρκου ανήκει στα πιο σημαντικά κέντρα παλαίτυπων κωδίκων αλλά και εντύπων για όποιον θέλει να εντρυφήσει στην τυπογραφία της Βενετίας. Ανάμεσα στους θησαυρούς του κρύβεται μια μικρογραφία που αποτελεί αριστουργηματικό δείγμα της τέχνης των Φλαμανδρών, το περίφημο Breviario Grimani. Σ’ αυτή βρίσκεται και το βιβλίο Magna, που είναι πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε στη Βενετία από τον Fra Paolin.
Το ελληνικό στοιχείο της βιβλιοθήκης
Η επιλογή της Βενετίας από τον Βησσαρίωνα δεν ήταν τυχαία. Θεωρούσε ότι, μέσω αυτής, συνεχίζεται, κατά κάποιο τρόπο, το Βυζαντίο γι’ αυτό συνήθιζε να χαρακτηρίζει τη Βενετία Δεύτερο Βυζάντιο. Διακαής του πόθος ήταν τα συγκεκριμένα βιβλία να είναι προσβάσιμα στους Έλληνες προκειμένου να μη λησμονούν τις ρίζες τους. Πού να γνώριζε τότε, ο ποντιακής καταγωγής Βησσαρίων, ότι ο ελληνισμός του Πόντου θα ξεριζωνόταν βίαια σχεδόν μισό αιώνα αργότερα χωρίς ελπίδα επιστροφής.
Οι λάτρεις του βυζαντινού κόσμου θα χαρούν μαθαίνοντας πως διασώθηκαν περίπου 1.200 βυζαντινά χειρόγραφα. Ανάμεσά τους βρίσκονται οι κώδικες Venetus A και Venetus B, χειρόγραφα που περιέχουν κείμενα από την Ιλιάδα του Ομήρου. Το περιεχόμενο των διασωθέντων αρχαίων κείμενων είνα φιλοσοφικό, ιστορικό, ρητορικό, ποιητικό αλλά και μαθηματικό, αστρονομικό, ιατρικό, γεωγραφικό. Περιλαμβάνονται ακόμη λεξικά, ευαγγελιστάρια κα.
Στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη, τα φιλοσοφικά κείμενα αντιπροσωπεύονται από κείμενα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Πλωτίνου, του Θεόφραστου, του Πλήθωνα, του Αλεξάνδρου του Αφροδισιέα, του Ιεροκλή, του Σιμπλίκιου. Στις αρχαιοελληνικές ποιητικές συλλογές υπάρχουν έργα των τριών τραγικών ποιητών, Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδης, του Αριστοφάνης, το Πινδάρου και του Λυκόφρωνα. Στα ιστορικά κείμενα συγκαταλέγονται έργα του Ηροδότου, του Ξενοφώντα, του Θουκυδίδη, του Πολύβιου. Υπάρχουν ιατρικές πραγματείες του Γαληνού και του Παύλου του Αιγινίτου. Διαθέτει χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Ευσεβίου, Δογματικής Θεολογίας, της ομιλίας του Ιωάννη του Χρυσόστομου και ένα κώδικα με Ωδές και Ψαλμούς στο οποίο υπάρχει μικρογραφία του αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄. Τέλος σε ένα μικρογραφημένο κώδικα του 11ου αι υπάρχουν η Σφαίρα του Πρόκλου, τα Κυνηγητικά του Υππιανού, τα Μυστήρια των Αιγυπτίων του Ιάμβλιχου.
Τα περισσότερα ελληνικά χειρόγραφα της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης προήλθαν από τη συλλογή του Καρδιναλίου Βησσαρίωνα και τις βιβλιοθήκες των Grimani (Γριμάνι), Forcetti (Φορτσέτι), Barbaro (Μπάρμπαρο), Contarini (Κονταρίνι), Recanati (Ρεκανάτι), διαφόρων ιταλικών μοναστηριών και δωρεές συλλεκτών.
Η προσπάθεια του Βησσαρίωνα
Ο καρδινάλιος Βησσαρίων άρχισε ένα εικοσαετή αγώνα συγκέντρωσης ελληνικών χειρογράφων. Επιδόθηκε σε μια διαρκή αναζήτηση προσλαμβάνοντας άτομα για να ανακαλύψουν και να του φέρουν χειρόγραφα ελληνικών κειμένων. Αγόραζε κώδικες από μονές, από Έλληνες που είχαν καταφύγει στην Ιταλία, μετά την Άλωση, για να σωθούν. Σ΄αυτή την προσπάθεια συνέβαλαν φιλόσοφοι και λόγιοι της εποχής. Τον καιρό εκείνο έβριθαν οι κυνηγοί χειρογράφων όπως ο Ciriaco d’ Ancona που άπλωσε την αναζήτηση του σε Ανατολή και Δύση και πρόσθεσε χειρόγραφα στη συλλογή του Βησσαρίωνα. Όταν ο Βησσαρίων έκρινε πως ήρθε η ώρα άρχισε την τμηματική αποστολή του περιεχομένου της βιβλιοθήκης τοποθετημένα μέσα σε 57 κιβώτια όπου χώρεσαν 466 κώδικες.
Ο Βησσαρίων δεν αρκέστηκε σε ότι είχε συγκεντρώσει. Δημιούργησε κωδικογραφικό εργαστήριο στο σπίτι του, όταν μετοίκησε στην Ιταλία, όπου εργάζονταν καλλιγράφοι και γραφείς (είκοσι δύο) που αντέγραφαν συστηματικά κώδικες. Το εργαστήριο αυτό αποτέλεσε χώρο όπου συγκεντρώνονταν πνευματικοί άνθρωποι εκείνης της εποχής για να μελετήσουν αντιπροσωπευτικά κείμενα της Ελληνικής Γραμματείας, κείμενα της ορθόδοξης πίστης και της βυζαντινής παιδείας.
Ενδεικτικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
Biblioteca Marciana. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: https://www.venice-museum.com/biblioteca-marciana.php [ανακτήθηκε 8/8/19]
Ο Ελληνισμός στη Βενετία: Η Μαρκιανή βιβλιοθήκη. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: http://vizantinaistorika.blogspot.com/2016/04/blog–post_21.html [ανακτήθηκε 25/7/19]
