Στις σύγχρονες κοινωνίες, η γονεϊκότητα συνεχίζει να αποτελεί όπως και στο παρελθόν, ένα πολύ σημαντικό κομμάτι για τα περισσότερα ζευγάρια. Ωστόσο, τα δεδομένα έχουν διαφοροποιηθεί αρκετά, ιδίως στον δυτικό πολιτισμό. Οι αλλαγές στη σύσταση της οικογένειας, δε θα μπορούσαν να έχουν αφήσει ανεπηρέαστο το κομμάτι της γονεϊκότητας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται σημαντικές αυξήσεις των διαζυγίων και μειώσεις στους γάμους, δημιουργία τόσο ανασυσταμένων οικογενειών όσο και μονογονεϊκών οικογενειών αλλά και σχηματισμός οικογενειών με ομόφυλα ζευγάρια, τα οποία διεκδικούν δικαίωμα στο γάμο και τη γονεϊκότητα.
Φυσικά, και ο ρόλος της γυναίκας του 21ου αιώνα έχει μεταβληθεί σε μεγάλο βαθμό. Πλέον δεν είναι οι οικιακές εργασίες και η φροντίδα της οικογένειας τα μόνα της καθήκοντα, ούτε ο ρόλος της ως ισότιμου μέλους της κοινωνίας υποτιμάται και περιορίζεται όπως στο παρελθόν. Οι περισσότερες γυναίκες στις σύγχρονες κοινωνίες εισάγονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ολοκληρώνουν τις σπουδές τους, αποκαθίστανται επαγγελματικά και στη συνέχεια αποζητούν τη δημιουργία οικογένειας. Σε αντίθεση με το παρελθόν όπου ο γάμος και η απόκτηση παιδιών ήταν σκοπός ζωής και πρωταρχικό μέλημα για κάθε νεαρή κοπέλα, τις τελευταίες δεκαετίες το ηλικιακό όριο που μια γυναίκα τεκνοποιεί, έχει μεταβληθεί και αυξηθεί σημαντικά λόγω των κοινωνικών αλλαγών που επηρέασαν και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και την αγορά εργασίας.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, μετά την ολοκλήρωση των επαγγελματικών στόχων τους, κάποιες γυναίκες να βιώνουν έντονη ανησυχία για το αν θα μπορέσουν να γίνουν μητέρες και αν έχουν το χρονικό περιθώριο για να αναζητήσουν τον κατάλληλο σύντροφο για να δημιουργήσουν μαζί του την οικογένεια που ονειρεύονται. Καθώς πολλές από τις γυναίκες αυτές θεωρούν πως περιορίζονται χρονικά για την απόκτηση παιδιού, μιας και η γονιμότητα μειώνεται με την ηλικία, επιλέγουν να γίνουν μητέρες με δωρεά σπέρματος και να αναλάβουν την απόλυτη ευθύνη του παιδιού που θα μεγαλώσουν. Η απόφαση αυτή μπορεί να σχετίζεται και με τον σεξουαλικό προσανατολισμό της γυναίκας, αν και κάτι τέτοιο δεν ισχύει απαραίτητα. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των εναλλακτικών διαδικασιών που συντελούνται σε ευρύ πλαίσιο, η παραδοσιακή οικογενειακή δομή κατακερματίζεται και οι έννοιες της μητρότητας και της πατρότητας υφίστανται θεμελιώδεις μεταβολές, καθώς η δυνατότητα απόκτησης παιδιού δεν «περιορίζεται» πλέον στα όρια των φυσικών διαδικασιών.
Ποια ζητήματα προκύπτουν γύρω από το θέμα της μονογονεϊκότητας;
Αρχικά, όταν μία γυναίκα μόνη –ετεροφυλόφιλη ή ομοφυλόφιλη– αποφασίζει να φέρει στον κόσμο ένα παιδί με τη συμμετοχή ενός δότη σπέρματος, ανακύπτουν διάφορα ζητήματα ηθικής και ψυχολογικής φύσεως σχετικά με τις συνέπειες που μπορεί να υπάρξουν στο παιδί όταν μεγαλώνει χωρίς το πατρικό πρότυπο. Ανάμεσα σε αυτές δίνεται μεγάλη προσοχή στην ψυχική λειτουργικότητα του παιδιού, την κάλυψη των αναγκών της ανατροφής του και το εάν η μητέρα μόνη της μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτές, το βαθμό στον οποίο επηρεάζεται ο σεξουαλικός προσανατολισμός του παιδιού που ανατρέφεται χωρίς πατέρα αλλά και ο πιθανός κοινωνικός στιγματισμός που πιθανώς συνοδεύει την διαφορετικότητα της συγκεκριμένης οικογένειας σε σχέση με τις υπόλοιπες. Τα ψυχολογικά ζητήματα αφορούν κυρίως και στην αγνόηση της ανάγκης του παιδιού να μεγαλώνει με δύο γονείς και τη στέρηση πιθανώς σημαντικών εμπειριών που προκύπτουν από την παρουσία του πατέρα στη ζωή του. Οι συνέπειες που θα έχει η έλλειψη της πατρικής φιγούρας στην ψυχική υγεία και λειτουργικότητα του παιδιού, κάνουν το ζήτημα αυτό να είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο.
Μελέτες που πραγματοποιήθηκαν για να εξετάσουν το πώς επηρεάζεται ο σεξουαλικός προσανατολισμός ενός παιδιού που μεγαλώνει σε μονογονεϊκή οικογένεια με μόνες μητέρες από επιλογή βρήκαν ότι δεν υπήρχαν διαφορές στη διαμόρφωση φυλετικής ταυτότητας και σεξουαλικού προσανατολισμού ανάμεσα σε παιδιά σχολικής ηλικίας που μεγάλωναν με τους δύο γονείς και σε εκείνα που μεγάλωναν μόνο με τη μητέρα. Επίσης η βιβλιογραφία καταλήγει στο ότι τις περισσότερες φορές τα παιδιά που μεγαλώνουν εξαρχής μόνο με τη μητέρα τους αναπτύσσουν μια ιδιαίτερα στενή και θερμή σχέση μαζί της, καθώς και μια πιο ουσιαστική αλληλεπίδραση. Χαρακτηρίζονται συνήθως από ασφαλή δεσμό, αλλά διαπιστώνονται πιο έντονες συγκρούσεις σε σχέση με τις οικογένειες που υπάρχει πατέρας. Και αυτό μπορεί να εξηγηθεί καθώς την επιτέλεση του ελέγχου, της πειθαρχίας και της «αυστηρότητας» όπου παραδοσιακά κατέχει ο πατέρας στην οικογένεια, αναλαμβάνει πλέον η μητέρα, η οποία είναι μόνη στη διαδικασία αυτή και δεν μοιράζεται το «βάρος» της διαπαιδαγώγησης με έναν σύντροφο. Ένα ακόμη αρνητικό στοιχείο που παρουσιάζεται στις μονογονεϊκές «κατ’ επιλογή» οικογένειες βάσει των ερευνητικών ευρημάτων είναι η πιθανή έλλειψη πίστης των παιδιών στις ικανότητές τους και η μειωμένη αυτό – εκτίμηση σε σχέση με παιδιά που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς.
Ποιες οι διαφορές στη ζωή των παιδιών που μεγαλώνουν σε μονογονεϊκές οικογένειες που προέκυψαν εκ των συνθηκών;
Αυτό που διαφοροποιεί πολύ τα παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών μεταξύ τους, είναι το αν η μονογονεϊκότητα προέκυψε αναγκαστικά εκ των συνθηκών (π.χ. θάνατος του πατέρα ή εγκατάλειψη) ή αν αποτέλεσε συνειδητή επιλογή της μητέρας εξαρχής.
Η βιβλιογραφία αναφέρει επίσης ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε μονογονεϊκή εκ των συνθηκών οικογένεια αντιμετωπίζουν ποικίλα άλλα προβλήματα που μπορεί να αφορούν τις σχολικές επιδόσεις, τις πιθανότητες ανάπτυξης ψυχικών προβλημάτων, την εγκατάλειψη του σχολείου ή την εκδήλωση επιθετικών και παραβατικών συμπεριφορών. Το ερώτημα βέβαια είναι το κατά πόσο όλα αυτά τα προβλήματα οφείλονται στην απουσία του πατέρα ή στο συνδυασμό άλλων παραγόντων που συνυπάρχουν με αυτή. Πριν από την ανάπτυξη και την ευρεία εφαρμογή των τεχνικών αναπαραγωγής μια μόνη μητέρα μπορούσε να προκύψει μέσα από ένα διαζύγιο, το θάνατο του συζύγου ή την εγκατάλειψη της από αυτόν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι γυναίκες αυτές συνεπώς είναι φανερό πως έχουν να αντιμετωπίσουν δυσκολίες όχι μόνο σε ψυχολογικό επίπεδο, αλλά σε κοινωνικό, καθώς συχνά έρχονται αντιμέτωπες με το στίγμα και την κοινωνική προκατάληψη, καθώς επίσης μπορεί να βιώσουν και οικονομικές δυσκολίες αλλά και περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη. Επομένως, βλέπουμε πως η «αναγκαστική» μονογονεϊκότητα μπορεί να επιφέρει διάφορα προβλήματα στη ζωή της μητέρας και του παιδιού και είναι πιθανό αυτά να οφείλονται σε πολλούς παράγοντες – ένας εκ των οποίων μπορεί να είναι η έλλειψη του πατέρα.
Όμως οι συνθήκες γίνονται πολύ διαφορετικές όταν μια γυναίκα επιλέγει κατά βούληση να αποκτήσει ένα παιδί χωρίς σύντροφο. Οι γυναίκες αυτές επιθυμούν βαθιά το παιδί, είναι οικονομικά ανεξάρτητες ήδη προτού ξεκινήσουν τη διαδικασία απόκτησής του, απολαμβάνουν συνήθως τα οφέλη της κοινωνικής στήριξης του περιβάλλοντός τους και τα παιδιά τους έχουν λιγότερες πιθανότητες να βιώσουν οικογενειακές διαμάχες όπως σε ένα διαζύγιο, ούτε οδύνη και πένθος όπως στις περιπτώσεις απώλειας του πατέρα. Η γέννηση και το μεγάλωμά τους μοιάζει να επέρχεται σαν μια φυσιολογική εξέλιξη της επιθυμίας της μητέρας τους για τεκνοποίηση και δεν χαρακτηρίζεται από τραυματικά γεγονότα ζωής. Τα δεδομένα λοιπόν πάνω στο θέμα της «αναγκαστικής» μονογονεϊκότητας καταδεικνύουν ότι τα προβλήματα που συνοδεύουν αυτές τις περιπτώσεις, δε φαίνεται να ταυτίζονται με τις συνθήκες που επικρατούν όταν μια μητέρα αποφασίζει η ίδια με συνειδητή επιλογή πως επιθυμεί ένα παιδί χωρίς σύντροφο και μπαίνει στη διαδικασία να το αποκτήσει.
