‘Η αλλιώς, όταν το παιδί θυμώνει!
Ο θυμός είναι ένα δευτερογενές συναίσθημα που βιώνουμε όλοι. Όμως, όταν ένα παιδί θυμώνει, ως ενήλικες κάνουμε ό,τι μπορούμε ώστε να κατευνάσουμε, να σταματήσουμε ή να εμποδίσουμε να εκφράσει τον θυμό του. Συχνά, ως γονείς καταφεύγουμε σε καλοπιάσματα, δωροδοκίες, απειλές και τιμωρίες ή απλώς αδιαφορούμε. Δεν αντιμετωπίζουμε το θυμό του, αλλά προσπαθούμε να τον καταστείλουμε. Εν ολίγοις, αφαιρούμε από το παιδί το δικαίωμα να θυμώνει.
Ας μπούμε λίγο στη θέση του παιδιού. Γυρνάς σπίτι μετά από μια κουραστική ημέρα. Ξανασυναναντάς μετά από 8 ώρες τους ανθρώπους που αγαπάς. Όμως, ο σύντροφός σου είναι παρών, αλλά ψυχικά απών. Το φαγητό κρύο. Το σπίτι ακατάστατο. Το παιδί αδιάβαστο. Χύνεις το νερό σου πάνω στη μπλούζα σου. Και θυμώνεις. Φωνάζεις. Ξεσπάς. Με λίγα λόγια, εξωτερικεύεις όλη την αρνητική ενέργεια που είχε συσσωρευτεί μέσα σου κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το έχεις ανάγκη. Ο σύντροφός σου σε σταματά. «Μη φωνάζεις, με ενοχλείς». Στρέφεις το θυμό σου σε εκείνον. Σου λέει πως αν σταματήσεις να φωνάζεις θα σε πάει για ποτάκι το βράδυ. Θα σου πάρει το αγαπημένο σου γλυκό. Θα σε αγαπάει… αλλά μόνο αν σταματήσεις! Εσύ τρελαίνεσαι ακόμη περισσότερο. Αρχίζεις να κοπανάς τα ντουλάπια, τις πόρτες, τα πιάτα. Μα καλά, τυφλός είναι; Γιατί δεν σε βλέπει; Γιατί δεν σε ακούει; Γιατί δεν σε καταλαβαίνει; Και τότε αρχίζει να σε απειλεί: «ΑΝ ΔΕ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙΣ ΑΜΕΣΩΣ, ΘΑ….». Εντέλει, εκνευρίζεται μαζί σου και σε στέλνει στο δωμάτιο σου και σου ζητά να ξαναέρθεις μόνο αν ηρεμήσεις. Ή σηκώνεται και φεύγει από το σπίτι. Ή σου λέει πως δεν θα ξαναφάς γλυκό ποτέ. Ωπ, για κάτσε… Απορείς: άντε, καλά όλα τα άλλα, αλλά το να μην ξαναφάς γλυκό, πού κολλάει;
Ακριβώς. Τώρα βλέπεις μέσα από τα μάτια του παιδιού σου.
Ο θυμός είναι ένα καθόλα φυσιολογικό συναίσθημα, που συνήθως κρύβει μια αιτία και ξεσπά από ασήμαντη πολλές φορές αφορμή. Δεν μας φταίει το νερό που χύθηκε. Αλλά η κούρασή μας. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε σήμερα στη δουλειά. Ο συνάδελφος που έλειπε αδικαιολόγητα και φορτωθήκαμε και τα δικά του. Μπορεί να πεινάμε ή να είμαστε άυπνοι.
Έτσι λοιπόν, και τα παιδιά μας έχουν τις δικές τους δυσκολίες, αντιμετωπίζουν τις δικές του καθημερινές προκλήσεις. Οι δικές τους ανάγκες -βιολογικές ή συναισθηματικές- μπορεί να είναι ακάλυπτες. Ή έρχονται σε σύγκρουση με τις ενήλικες, δικές μας ανάγκες και απαιτήσεις. Και για μαντέψτε ποιος βγαίνει συνήθως νικητής σε κάθε διαφωνία… Κι έτσι, από ασήμαντες αφορμές ξεσπάει ο πόλεμος που νιώθουν εντός τους.
Κάποιες αντιδράσεις τους όταν θυμώνουν είναι ίδιες με τις δικές μας, κάποιες άλλες διαφέρουν, αλλά συνήθως όλες είναι πιο έντονες, πιο ορμητικές και κάποιες φορές βίαιες. Από τις πιο ήπιες και συνήθεις (κλάμα, φωνές, βρισιές), στις μετρίου έντασης (στο πάτωμα, κουνώντας τα χέρια και τα πόδια, μπουνίτσες σε αντικείμενα, πχ μαξιλάρια), εως τις πιο έντονες (σπρωξίματα και χειροδικίες προς τους άλλους, κοπάνημα του κεφαλιού τους στον τοίχο ή στο πάτωμα, πέταγμα αντικειμένων, δάγκωμα, έντονο τράβηγμα των μαλλιών, κ.α.), πώς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας;
Πρωτίστως, να μάθουμε στο παιδί μας πως ο θυμός είναι ένα άκρως φυσιολογικό συναίσθημα και πως έχει κάθε δικαίωμα να το νιώθει και να το εκφράζει. Έτσι, το παιδί θα σταματήσει να αισθάνεται ένοχο, δεν θα καταπιέζει, ούτε θα συσσωρεύει τα αρνητικά συναισθήματα μέσα του, προκαλώντας επιπλέον άγχος στον εαυτό του. Δεύτερον, να διδάξουμε το παιδί να εκφράζει το θυμό του με υγιή τρόπο. Και αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι. Επειδή πολλοί ενήλικοι δεν γνωρίζουν ούτε εκείνοι να εκφράζουν το θυμό τους εποικοδομητικά.
Ας δούμε, λοιπόν τρόπους που θα μας βοηθήσουν να βοηθήσουμε το παιδί μας (αλλά και το παιδί μέσα μας).
- Ψυχραιμία. Παραμείνετε ψύχραιμοι και ήρεμοι. Έτσι, θα μπορέσετε να ηρεμήσετε και το παιδί. Αν εσείς φωνάξετε, το πιο πιθανό είναι είτε να φοβίσετε ή να μπλοκάρετε το παιδί, είτε να ενισχύσετε την ένταση και το θυμό του.
- Παρατηρήστε το παιδί: το κάθε παιδί συμπεριφέρεται διαφορετικά κι επιθυμεί το δικό του, ιδιαίτερο και ιδανικό για το ίδιο τρόπο προσέγγισης. Κάποια παιδιά θέλουν το χώρο τους, άλλα αποζητούν το χάδι και την αγκαλιά, κάποια άλλα προτιμούν να μην τα αγγίξουμε, αλλά να παραμείνουμε κοντά του. Πλησιάζουμε, λοιπόν, το παιδί. Αν είναι μικρό κατεβαίνουμε στο ύψος του. Εξασφαλίζουμε τη βλεμματική επαφή κι αναλόγως του παιδιού προχωράμε περαιτέρω ή στεκόμαστε διακριτικά κοντά του. Εάν σας ζητήσει να απομακρυνθείτε, σεβαστείτε την επιθυμία του, αλλά παραμείνετε διαθέσιμοι.
- Αν βλέπετε πως το ξέσπασμα εμπεριέχει βιαιότητα προς τον ίδιο ή άλλους, θέτετε τα όριά σας, προκειμένου να προφυλαχτούν όλοι, ήρεμα αλλά σταθερά. Δίνουμε εναλλακτικές («Δεν επιτρέπω να με χτυπάς. Μπορείς να χτυπήσεις ένα μαξιλάρι»).
- Δώστε έμφαση στο παιδί. Αν είστε σε εξωτερικό χώρο ή υπάρχουν κι άλλοι παρόντες, προσπαθήστε να τους απομονώσετε, να μην επηρεαστείτε από τις αντιδράσεις τους, και ασχοληθείτε εξατομικευμένα με το παιδί σας.
- Αναγνωρίστε και αποδεχτείτε τον θυμό και την αναστάτωσή του. Δείξτε πως το συναισθάνεστε. «Φαίνεσαι αναστατωμένος, μπορώ να σε βοηθήσω;» «Νομίζω πως κάτι σε ενόχλησε, θα ήθελες να το συζητήσουμε;». Προσπαθούμε να μην κατονομάσουμε εμείς το συναίσθημα, αλλά να βοηθήσουμε το παιδί να εκφραστεί με θετικές, διερευνητικές ερωτήσεις.
- Ακούστε το παιδί με προσοχή. Προσπαθήστε να εφαρμόσετε ενεργητική ακρόαση.
- Μόλις το παιδί ηρεμήσει, προσπαθήστε να βρείτε την αιτία και να αφουγκραστείτε την ανάγκη πίσω από τον θυμό και τα λόγια του παιδιού. Μπορείτε να του ζητήσετε να ζωγραφίσει, να γράψει ή να σας μιλήσει το συναίσθημά του ή/και την αιτία του.
- Εκπαιδεύστε το παιδί σε αποδεκτούς τρόπους εκτόνωσης του θυμού, πχ η χειροδικία είναι ανεπίτρεπτη. Τηρήστε και για τον εαυτό σας τους ίδιους κανόνες.
- Ανακαλύψτε μαζί με το παιδί εναλλακτικούς τρόπους εκτόνωσης του θυμού. Όπως προείπαμε, κάθε παιδί είναι μοναδικό και μαζί του θα βρείτε τις καταλληλότερες εναλλακτικές αντιδράσεις.
Σε κάθε περίπτωση, θυμηθείτε πως εσείς είστε το πρότυπο του παιδιού και πως κάθε αντίδρασή του αποτελεί καθρέφτη των όσων λαμβάνει από εσάς. Επομένως, φροντίστε να εκπαιδεύσετε τον εαυτό σας στη διαχείριση του δικού σας θυμού και των αντιδράσεων που τον ακολουθούν.
Αν οι εκρήξεις του παιδιού είναι συχνές κι αν κρίνετε πως εμπεριέχουν κίνδυνο για τη σωματική ακεραιότητα του ιδίου ή άλλων, αν αδυνατείτε να διαχειριστείτε τις κρίσεις θυμού ή αν δεν μπορείτε να εντοπίσετε την αιτία, ενώ η συχνότητα και η ένταση αυξάνεται, μη φοβηθείτε να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό.