Αλήθεια, τι είναι ποίηση;
«Η ποίηση είναι τα μέσα της έναρθρης γλώσσας με τα οποία ο ποιητής προσπαθεί να απεικονίσει ό,τι στα σκοτεινά επιχειρούν να εκφράσουν τα δάκρυα -τα ωραία δάκρυα του κόσμου- οι σιωπές, οι στεναγμοί, οι θωπείες» (Δημουλά). Αναβαθμός και πτώση, κραυγή. «Χαρταετός που ξέφυγε από τα χέρια μικρού παιδιού» (Γκόρπας) στον ουρανό». «Μια διαρκής επανάσταση υπάρξεως, εκείνος ο εαυτός μου δεν κοιμάται ποτέ» (Γ. Σαραντάρη). Ή αλλιώς, ένα νεκροταφείο για ξεχασμένες θύμησες, μισοειπωμένα λόγια και πρόχειρα απιθωμένα αισθήματα στην άβυσσο του νου μας. Ένας λάμπων αστερισμός που εκπίπτει από τις μύριες θάλασσες του Ελύτη για να βρεθεί στην αγκαλιά της ωραίας Ελένης του Σεφέρη. Την ίδια στιγμή κομίζει στον Καβάφη τα φάρμακα που κάμνουνε για λίγο να μη νιώθετε η πληγή.
Ένα πολύτιμο βάλσαμο για την ανία της ψυχής ή ένα παντοτινό καταφύγιο των καταδιωγμένων πέντε αισθήσεων. Ένας πιστός μιμητής του συνειδητού ή ένας ορκισμένος πολέμιος του ασυνείδητου. Στα αχαρτογράφητα ταξίδια του τραίνου της ποίησης πάσχισαν ανά τους αιώνες να ανέβουν επιφανείς ψυχολόγοι, διανύοντας την απόσταση που χωρίζει την ποίηση από την ψυχολογία. Δύο -φαινομενικά τουλάχιστον- αντιστρόφως ανάλογα μεγέθη.
Σε ένα ιστορικό βλεφάρισμα του χρόνου από τη «γέννηση» της αρχαίας τραγωδίας ως μίμησης πράξεως σπουδαίας και τελείας, φορτωμένης με λόγο γλυκό, ρυθμό μελωδικό και μοναδικό σκοπό τον πολυπόθητο καθαρτικό εξαγνισμό της ψυχής μέχρι την οικοδόμηση της ολιστικής ποιητικής θεραπείας και βιβλιοθεραπείας τη δεκαετία του 1970 στην Αμερική, αλλά και την εθνική ένωση ποιητικής θεραπείας, η ψυχολογία της ποίησης βρέθηκε στον μεγεθυντικό φακό της επιστημονικής μελέτης.
Ορισμοί ποίησης:
Στο λεξικό άλλωστε Petit Larousse, η ποίηση ορίζεται ως «η τέχνη η οποία προκαλεί και προβάλλει τις αισθήσεις, τα συναισθήματα, μέσα από μια ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας, μέσα από την ένταση των ήχων, των ρυθμών, της αρμονίας και των εικόνων». Άλλοτε, ως καθρέφτισμα της κοινωνίας με θύματα της ποιητικής τελετουργίας τις λέξεις. Και άλλοτε ως ένα «καταφύγιο που φθονούμε» στη βαρυπενθή ποίηση του Καρυωτάκη. Η μητέρα των τεχνών, η ποίηση βγάζοντας από την εργαλειοθήκη της τη γλώσσα, «σφυρηλατεί τον κόσμο μέσα από τη μαγική δύναμη των λέξεων» (Leggo, 2008). Συγχρόνως χειρίζεται υποδειγματικά την υπέρτατη μορφή της συγκινησιακής χρήσης της γλώσσας κατά τον θεμελιωτή της Νέας Κριτικής Σχολής, I. Richards.
Όμως πόσο «προπονημένος» είναι ο ανθρώπινος νους στη χρησιμοποίηση και αναγνώριση της ποίησης; Πόσο ανώδυνα αναγνωρίζουμε τη «ψυχολογία» των λέξεων σε δύσβατα ποιητικά μονοπάτια; Είμαστε άραγε φύσει ποιητικά όντα;
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες με τη χρησιμοποίηση της λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (fMRI) και μίας σειράς εξελιγμένων εργαλείων, ανακαλύφθηκε συνδεσιμότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου με τη δυνατότητα διάκρισης της συνηθισμένης ομιλίας από τον έμμετρο πεζό λόγο. Ο στοχασμός άλλωστε ποιητικών εικόνων αλλά και η διαδικασία αποκωδικοποίησης δυσεπίλυτων ποιητικών γρίφων ενεργοποιεί τις περιοχές του εγκεφάλου που συνδράμουν στην κατανόηση της καθημερινότητας.
Την ίδια στιγμή, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Bangor του Ηνωμένου Βασιλείου στο περιθώριο μίας πρόσφατα δημοσιευμένης στο περιοδικό Frontiers of Psychology μελέτης προχώρησαν στην ανάγνωση μίας σειράς προτάσεων σε μία ομάδα ουαλόφωνων ανθρώπων. Μερικές από τις αναγνώσιμες προτάσεις συμβάδιζαν με τους περίπλοκους ποιητικούς κανόνες κατασκευής του Cynghanned, μία παραδοσιακή ουαλική ποιητική φόρμα, ενώ άλλες παρουσίαζαν σημαντικές αποκλίσεις. Η συντριπτική πλειονότητα των υποκειμένων με άγνοια των κανόνων του Cynghanned, «ονομάτισε» ως «καλές» τις σύμφωνες με την ποιητική φόρμα προτάσεις. Εν συνεχεία, η ομάδα μελετητών προχώρησε στη σύνδεση των υποκειμένων σε συσκευές EEG. Αποκαλύφθηκε μία διακριτική ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου τους κλάσματα δευτερολέπτουαπό από την ακρόαση της τελευταίας λέξης ενός ποιητικού μέτρου.
“Πιστεύω ότι τα αποτελέσματά μας υποστηρίζουν μια βαθιά διαισθητική προέλευση της ποίησης”, ισχυρίζεται ο καθηγητής ψυχολογίας του Μπανγκόρ Guillaume Thierry. “Η ποίηση φαίνεται να είναι” ενσωματωμένη “, είναι σαν μια βαθιά διαίσθηση, κάθε άνθρωπος είναι ένας ασυνείδητος ποιητής”.
Πείραμα:
Ιδιαίτερα σε ένα άρθρο του 2015, στο περιοδικό νευροεπιστήμης Cortex, οι ερευνητές επιχείρησαν να ιχνηλατήσουν τα μέρη του εγκεφάλου που συμμετέχουν κατά κόρον στη «λογοτεχνική συνειδητοποίηση». Η ανίχνευση του βαθμού αποδόμησης των ποιητικών αποσπασμάτων συντελέστηκε με τη χρησιμοποίηση ενός fMRI στη σάρωση της εγκεφαλικής λειτουργίας των υποκειμένων. Όσο αυξανόταν ο βαθμός απαιτητικότητας των ποιητικών αναγνωσμάτων με λεξιλογικούς ελιγμούς και ευφάνταστες νοηματικές γεφυρώσεις, τόσο «πυροδοτούνταν» ορισμένες περιοχές του δεξιού ημισφαιρίου. Με τον τρόπο αυτό απασφαλιζόταν η λειτουργία του εγκεφάλου προς ανεύρεση του… χαμένου νοήματος.
“Πιστεύουμε ότι αυτή είναι η πρώτη fMRI που εξετάζει τα ξεδιπλωμένα αποτελέσματα της μετάβασης από γραμμή σε γραμμή, και τις συνέπειες όσον αφορά αυτό που αποκαλούμε λογοτεχνική συνειδητοποίηση. Σε σύγκριση βέβαια με την πιο αυτόματη και κυριολεκτική επεξεργασία νοήματος”, αναφέρει ο Davis. “Η ποιητική εργασία πυροδότησε διάφορα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μη αυτόματη επεξεργασία νοήματος. Οδήγησε παράλληλα σε αυξημένη ζωντανή ενεργοποίηση του νου και ταυτόχρονη αίσθηση ψυχολογικής ανταμοιβής”.
Εν τούτοις, η μελέτη ανέσυρε στο επιστημονικό φως μία νέα ικανότητα της ποίησης πέραν της ανεγέρσεως της ψυχής από το συναισθηματικό λήθαργο. Την αποκρυπτογράφηση απρόβλεπτων γεγονότων της καθημερινότητας με τη χρήση κοινών ψυχικών δεξιοτήτων.
Η Ποίηση μέσα από τα μάτια της ψυχολογίας και τα αλλεπάλληλα νοηματικά «σκαμπανεβάσματα» μοιάζει με μία βοηθητική σχεδία. Μία ψυχολογική σχεδία που «κολυμπά» σε αναζήτηση του χαμένου ποιητικού θησαυρού. Η ψυχολογία το αλφαβητάρι της ποίησης, ένα «πολύτιμο» γλωσσάρι των δυσνόητων ποιητικών αισθημάτων. Ο ποιητής ένας «πραγματευτής» της ψυχής.
Πηγές:
- The Human Brain Is Hardwired for Poetry, ανακτήθηκε από science.howstuffworks.com (τελευταία πρόσβαση στις 23/08/2020)
- Η ανάγνωση ποιοτικής λογοτεχνίας και ποίησης κάνει καλό στον εγκέφαλο, ανακτήθηκε από psychografimata.com (τελευταία πρόσβαση στις 23/08/2020)
