Η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και συνθήκες στη ζωή τους. Το σχολικό περιβάλλον είναι ένας χώρος όπου τα παιδιά περνούν για πολλά χρόνια το μισό σχεδόν της ημέρας τους. Είναι ένα περιβάλλον που παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, όχι μόνο στη γνωστική αλλά και στην κοινωνική τους ανάπτυξη. Σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο, στο σχολείο γίνεται συνήθως φανερή η ιδιοσυγκρασία του παιδιού σε συνδυασμό με την ψυχολογική του κατάσταση, όπως αυτή προκύπτει από το οικογενειακό πλαίσιο από το οποίο προέρχεται ένα παιδί. Τα διαπροσωπικά προβλήματα και οι συναισθηματικές δυσκολίες που κουβαλά ένα παιδί, εύκολα και συχνά μεταφράζονται στο σχολικό περιβάλλον ως επιθετικότητα και αντικοινωνική συμπεριφορά.
Οι τρόποι που έχει ένα παιδί στη διάθεσή του για να εκδηλώσει το πώς αισθάνεται είναι πολλές φορές περιορισμένοι, μιας και μπορεί να μην ενθαρρύνεται για εξωτερίκευση από την ίδια του την οικογένεια, η οποία συνήθως είναι η βαθύτερη «αιτία» του προβλήματος. Επίσης, τα παιδιά συνήθως αδυνατούν να εκφράσουν λεκτικά τις σκέψεις, τις ανησυχίες και τα συναισθήματά τους και τείνουν να εκδραματίζουν μέσα από το παιχνίδι αλλά και μέσω της γενικότερης συμπεριφοράς. Επομένως, το παιδί εξωτερικεύει και τις δυσκολίες του μέσω της συμπεριφοράς του στο σχολικό πλαίσιο και στις αλληλεπιδράσεις με τους συνομηλίκους. Ήδη από την προσχολική ηλικία είναι δυνατόν να εκδηλωθούν συμπεριφορικές δυσκολίες σε ένα παιδί, όμως ας επικεντρωθούμε τώρα στις διαταρακτικές συμπεριφορές της σχολικής μόνο αναπτυξιακής φάσης και στο πώς το σχολείο οφείλει να τις αντιμετωπίσει.
Αρχικά, μιας και ένα παιδί έρχεται σε καθημερινή επαφή με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου, εκείνοι είναι οι πρώτοι που είναι σε θέση – ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι σε θέση – να αντιληφθούν και να διακρίνουν το πρόβλημα. Παίζουν συνεπώς πολύ σημαντικό ρόλο στον αρχικό εντοπισμό και την αναγνώριση των ψυχικών δυσκολιών ενός παιδιού πίσω από μια «προβληματική» συμπεριφορά. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου οι γονείς δυσκολεύονται όχι μόνο να αναγνωρίσουν το πρόβλημα του παιδιού τους, αλλά κυρίως αδυνατούν να το συνδέσουν με τις δικές τους στάσεις και συμπεριφορές, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να είναι άκρως ευαισθητοποιημένοι και να εκκινήσουν προσπάθειες αντιμετώπισης της κατάστασης, γνωστοποιώντας την πρώτα στους γονείς και επιδιώκοντας τη συνεργασία τους.
Είναι αλήθεια πως το σχολείο λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς την οικογένεια, για την ανάπτυξη και την ενίσχυση της ψυχοκοινωνικής ταυτότητας κάθε παιδιού. Επίσης πρέπει να τονιστεί πως ζητήματα σαν τη σχολική αποτυχία, τις αρνητικές προσδοκίες των εκπαιδευτικών απέναντι στο «δύσκολο» παιδί και την απόρριψή του από τους συνομηλίκους, συνιστούν παράγοντες κινδύνου οι οποίοι προβλέπουν την επιδείνωση των προβλημάτων συμπεριφοράς του παιδιού. Μάλιστα, εκτός από το να ενταθεί το πρόβλημα κατά τη σχολική ηλικία υπάρχουν πιθανότητες να γενικευτεί και σε μετέπειτα εξελικτικές φάσεις, όπως η εφηβεία.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτά, σαφώς κάποιος θα διερωτηθεί πώς το σχολικό περιβάλλον μπορεί να αντιμετωπίσει αυτές τις δυσκολίες που υπονομεύουν την εκπαιδευτική διαδικασία και δυσχεραίνουν τις σχέσεις μεταξύ δασκάλων και μαθητών αλλά και των μαθητών μεταξύ τους;
Σε πρώτο επίπεδο, είναι αναγκαίο το πρόγραμμα σπουδών του σχολείου να προσαρμοστεί στις ανάγκες των μαθητών και ιδιαίτερα των ευάλωτων ομάδων, όπως τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς, με σκοπό την ενσωμάτωσή τους. Σίγουρα απαιτείται ο σχεδιασμός μιας πιο εξατομικευμένης προσέγγισης κάθε παιδιού με προβλήματα συμπεριφοράς ούτως ώστε να είναι δυνατή η αποτελεσματικότερη διαχείριση των δυσκολιών και η αποφυγή καταστάσεων κρίσης στο σχολείο.
Το γενικότερο «κλίμα» που επικρατεί στο σχολικό πλαίσιο επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ακαδημαϊκή και ψυχοκοινωνική εξέλιξη των παιδιών. Για το λόγο αυτό, ο ρόλος των εκπαιδευτικών δε θα πρέπει να περιορίζεται στην ανάπτυξη των γνωστικών δεξιοτήτων αλλά συγχρόνως να ενισχύει την αυτοπεποίθηση των παιδιών και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις αλλά και να παρέχει ευκαιρίες στα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς να αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες και να μην είναι απορριπτικοί και αρνητικά προκαταβεβλημένοι απέναντί τους. Οφείλουν να παρέχουν εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς και διόδους να εκφράζουν αυτά τα παιδιά τα συναισθήματά τους δίχως να παρέχουν μόνο αρνητική ενίσχυση και τιμωρίες. Τα παιδιά αυτά χαρακτηρίζονται από ευάλωτη ψυχοσύνθεση καθώς η επιθετικότητα και η αντικοινωνικότητα κρύβουν βαθύτερες αιτίες που πληγώνουν το παιδί και το καθιστούν ανήμπορο να εξωτερικεύσει τα αρνητικά του αισθήματα με άλλο πιο «ώριμο» τρόπο. Χρειάζεται λοιπόν απέραντη κατανόηση, στήριξη και αναγνώριση των δυσκολιών ούτως ώστε να εκκινήσει η διαδικασία ουσιαστικής βοήθειας του παιδιού σε συνεργασία με τους γονείς και κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας που θα λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος ανάμεσά τους και θα διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ τους. Τέλος, το ισορροπημένο κλίμα μέσα στην τάξη δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί δίχως την στήριξη των συνομηλίκων του παιδιού, οι οποίοι θα παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο στην διαδικασία προσαρμογής και εξομάλυνσης των αντικοινωνικών συμπεριφορών.
Σαν φαύλος κύκλος, η διαταρακτική συμπεριφορά δρα ενοχλητικά προς τα υπόλοιπα παιδιά και οδηγεί στην περιθωριοποίηση και το στιγματισμό του ενός. Όμως αυτό ως αποτέλεσμα δεν έχει κάτι άλλο παρά μόνο την επιδείνωσή της συμπεριφοράς λόγω της απόρριψης που δέχεται το παιδί. Η αποδοχή από τους συμμαθητές συνιστά προστατευτικό παράγοντα για ένα παιδί με προβλήματα συμπεριφοράς. Το σχολείο οφείλει να μεριμνήσει για την συζήτηση και την κατανόηση που χρειάζεται να εμπνευστεί στα υπόλοιπα παιδιά, ούτως ώστε να μπορέσουν να δείξουν την αποδοχή που είναι αναγκαία. Για παράδειγμα, η χρησιμοποίηση των συνομηλίκων ως «συμβούλων» και η ανάθεση σε αυτούς υποστηρικτικών ρόλων προς τα παιδιά με προβλήματα ένταξης έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα θετικοί παράγοντες για την ψυχοκοινωνική εξέλιξη των παιδιών αυτών.
