Οι άνθρωποι ξοδεύουμε αρκετό χρόνο σκεπτόμενοι τους άλλους. Τι γίνεται όμως όταν ερχόμαστε σε επαφή με ένα καινούργιο πρόσωπο; Πώς αντιδρά ο εγκέφαλος μας ώστε να δημιουργήσουμε μια άποψη για ένα άτομο και να συμπεριφερθούμε βάση αυτής; Ας μιλήσουμε λοιπόν για το φαινόμενο του φωτοστέφανου (Halo effect στα αγγλικά, όπου Halo το φωτοστέφανο των αγίων). Ο όρος αποδίδεται στον ψυχολόγο Edward Thordnite. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο φαινόμενο, η πρώτη γνωριμία με κάποιον είναι καίρια για να εξάγουμε ένα συμπέρασμα και να υποθέσουμε τι άνθρωπος είναι. Πόσο αξιόπιστη, ωστόσο, μπορεί να θεωρηθεί η κρίση μας;
Ουσιαστικά, πρόκειται για μια γνωστική προκατάληψη. Όταν βιώνουμε το φαινόμενο του φωτοστέφανου, προσκολλούμαστε σε ορισμένα συγκεκριμένα στοιχεία ενός ατόμου, τα οποία ονομάζονται κεντρικά χαρακτηριστικά και ασκούν μεγάλη επίδραση στο πώς θα διαμορφωθεί η τελική μας εντύπωση. Αποφασιστικής σημασίας συνιστώσα αποτελεί -στο συγκεκριμένο φαινόμενο- η εμφάνιση. Συνήθως, η εξωτερική εμφάνιση αποτελεί την πρώτη πληροφορία που λαμβάνουμε για τα άτομα που γνωρίζουμε και σύμφωνα με την θεωρία του πρότερου, τα στοιχεία που παρουσιάζονται πρώτα επηρεάζουν δυσανάλογα την τελική εντύπωση. Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα, που η εμφάνιση θεωρείται και η βάση για να εξάγουμε συμπεράσματα που έχουν να κάνουν με πρακτικές ικανότητες και δε σχετίζονται άμεσα με αυτήν.
Τα στερεότυπα δραστηριοποιούνται επίσης στο πλαίσιο του φαινομένου. Είναι πιθανόν οι εντυπώσεις των ανθρώπων για άλλους ανθρώπους να επηρεαστούν από ευρέως αποδεκτές θεωρήσεις, που σχετίζονται με την υπαγωγή ενός ατόμου σε μια ομάδα, είτε έχει να κάνει με το φύλο, είτε με την καταγωγή, την τάξη κλπ. Επειδή λοιπόν, πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι συνήθως ευδιάκριτα, οι άνθρωποι βασίζονται σε αυτά για να διαμορφώσουν (συνήθως αρνητικά) τις εντυπώσεις τους. Σε αυτό το σημείο, είναι κρίσιμο να αναφέρουμε πως υπάρχει η τάση να δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα σε χαρακτηριστικά που κάποιος θεωρεί αρνητικά. Μια αρνητική εντύπωση αλλάζει δυσκολότερα κατόπιν θετικών πληροφοριών, ενώ μια θετική μεταβάλλεται ευκολότερα κατόπιν αρνητικών πληροφοριών.
Έπειτα, επειδή το πεδίο της προσωπικότητας είναι περίπλοκο, πολλές φορές προσπαθούμε να το απλουστεύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο. Ως αποτέλεσμα, επιλέγουμε ένα στοιχείο σε ένα άτομο το οποίο μας τραβάει την προσοχή, είτε αυτό είναι θετικό είτε αρνητικό και βασιζόμαστε σε αυτό, ώστε να δομήσουμε μια ολοκληρωμένη άποψη για αυτό. Με βάση τη δική μας ιδιοσυγκρασία συνεχίζουμε να πλάθουμε στο μυαλό μας τα υπόλοιπα στοιχεία ενός ατόμου που συνδέονται άμεσα με αυτό το όποιο έχουμε διαλέξει ως κυρίαρχο.
Ο ανθρώπινος εγωισμός δίνει το παρόν κι εδώ. Οι άνθρωποι επιθυμούμε να έχουμε πάντα δίκιο. Έτσι λοιπόν, αφότου γνωρίσουμε ένα νέο άτομο και σχηματίσουμε μια συγκεκριμένη εικόνα για το ποιόν του, θα πασχίσουμε να αποδείξουμε πως η εικόνα αυτή είναι και η ορθή και πως αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Λόγω αυτής μας της επιθυμίας, ίσως υποκύψουμε και στο σφάλμα να δημιουργήσουμε εμείς πλασματικά στοιχεία, με μοναδικό σκοπό να επικυρώσουμε αυτά που ήδη πιστεύουμε. Με τον τρόπο αυτό, προστατεύουμε τον εαυτό μας από την γνωστική ασυμφωνία που συντελείται μέσα μας, όταν συνυπάρχουν ταυτόχρονα δυο αντίθετες αντιλήψεις που μας δημιουργούν σύγχυση.
Το φαινόμενο του φωτοστέφανου μπορεί να έχει επίδραση στο φιλικό, εργασιακό και εκπαιδευτικό μας περιβάλλον. Είμαστε ωστόσο σε θέση να το αναγνωρίσουμε όταν αυτό συμβαίνει; Μπορεί να μας δυσκολέψει αρκετά η διάκριση μεταξύ μεροληψιών και γεγονότων. Επειδή το φαινόμενο του φωτοστέφανου συνδέεται άμεσα με τις πρώτες μας εντυπώσεις για κάποιον, για να το αποφύγουμε θα μπορούσαμε να μην είμαστε τόσο βιαστικοί στο να κρίνουμε τον απέναντι μας.
Όλοι μας έχουμε βιώσει το φαινόμενο αυτό, όπου κρίνουμε ένα άτομο -σωστά η όχι- βασισμένοι σε ένα και μόνο χαρακτηριστικό του. Η γνώση για την ύπαρξη του φαινομένου αυτού μπορεί να μας βοηθήσει να σπάσουμε αυτόν τον κύκλο, στο οποίο πρωταγωνιστεί η υποκειμενικότητα. Ως εκ τούτου, ο τρόπος συμπεριφοράς μας θα χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη αντικειμενικότητα και οι επιλογές μας θα είναι περισσότερο εξακριβωμένες και αληθείς. Όπως λέει και ο George Elliot: Don’t judge a book by it’s cover!
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το άρθρο:
- Hogg A. Michael, Vaughan Graham “Κοινωνική Ψυχολογία” Gutenberg σελ. 78-136
- Wht the Halo Effect Influences How We Percieve Others: Ανακτήθηκε από verywellmind.com
- The halo effect: Ανακτήθηκε από economist.com
