Η άρνηση είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους και ωφέλιμους αμυντικούς μηχανισμούς της ανθρώπινης ψυχολογίας. Μας τη σύστησε ο ψυχαναλυτής Sigmund Freud στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο μηχανισμός της άρνησης ακόμα ερευνάται από ψυχολόγους- ψυχαναλυτές. Όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συλλέξει μέχρι τώρα η επιστημονική κοινότητα των ψυχολόγων, έχει διαπιστωθεί ότι ο πρωταρχικός της ρόλος είναι να προστατεύσει το άτομο εμποδίζοντας κάποια εξωτερικά γεγονότα να εισέλθουν στη συνείδησή του.
Ο μηχανισμός της άρνησης όταν ενεργοποιείται προσωρινά είναι ωφέλιμος για τη διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας ενός ανθρώπου, για παράδειγμα στο άκουσμα μίας δυσάρεστης είδησης όπως ο θάνατος το άτομο χρησιμοποιεί εκφράσεις όπως “δεν είναι δυνατόν” ή “δεν συμβαίνει” αυτό” κι άλλες εκφράσεις παρόμοιου περιεχομένου. Εν προκειμένω η άρνηση λειτουργεί ως κατασταλτικός παράγοντας ή με απλά λόγια ως ένα προσωρινό “ηρεμιστικό” ούτως ώστε ο ακροατής της δυσάρεστης είδησης να διατηρήσει την ψυχική του ηρεμία όσο το δυνατόν περισσότερο.
Τι συμβαίνει όμως όταν ο μηχανισμός αυτοδιεγείρεται συνεχώς και επικρατεί σε μόνιμη βάση; Τότε μιλάμε για το φαινόμενο του στρουθοκαμηλισμού, το όνομα του οποίου προέρχεται από την εσφαλμένη άποψη ότι οι στρουθοκάμηλοι θάβουν το κεφάλι τους στην άμμο κάθε φορά που αισθάνονται ότι βρίσκονται σε κίνδυνο. Τα άτομα που έχουν τάσεις στρουθοκαμηλισμού αποφεύγουν τα προβλήματά τους. Πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα γλυτώσουν από αυτά, ενώ στην ουσία συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Σκεφτείτε πόσες φορές, ενώ έχετε ανακοινώσει ότι είστε σε δίαιτα, τρέμετε και μόνο στην ιδέα να ανεβείτε στη ζυγαριά. Πόσες φορές , κυρίως σε εορταστικές περιόδους, δεν τολμάτε να κοιτάξετε κατάματα στο atm το υπόλοιπο του λογαριασμού σας; Αυτά μπορεί να φαίνονται απλά παραδείγματα της καθημερινής μας ρουτίνας, όμως είναι απτές αποδείξεις ύπαρξης μιας μόνιμης κατάστασης άρνησης. Ουσιαστικά το άτομο που πέφτει στην παγίδα και “θάβει το κεφάλι του στην άμμο” σαν την παροιμιώδη στρουθοκάμηλο για να κρυφτεί δεν επιλύει επ’ ουδενί τα προβλήματά του. Απλώς τα αγνοεί.
Ποιες είναι οι αιτίες για το φαινόμενο του στρουθοκαμηλισμού;
Οι απόψεις διίστανται όσον αφορά τις αιτίες που προκαλούν την κατάσταση μιας διαρκούς τάσης φυγής και άρνησης των προβλημάτων. Σύμφωνα με τον διδάκτορα ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Sheffield, Thomas Webb, ο φόβος είναι η γενεσιουργός αιτία του φαινομένου αυτού. Ο φόβος της αλήθειας και ο φόβος της διάψευσης της εικονικής πραγματικότητας. Εάν το άτομο αρνείται συστηματικά να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα, είναι δύσκολο να ξεφύγει από τη σφαίρα της άρνησης. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί πάνω στην ψυχολογία της άρνησης, εκατοντάδες διαβητικοί αποφεύγουν να μετρήσουν τις τιμές σακχάρου. Αρνούνται στην ουσία να γνωρίζουν την κατάσταση της υγείας τους θέτοντας όμως τους εαυτούς τους σε πραγματικό κίνδυνο. Είναι εμφανές ότι ο λόγος αποφυγής των εξετάσεων είναι ο φόβος της αλήθειας και παράλληλα ο φόβος της διάψευσης των μέχρι τώρα πεποιθήσεών τους σχετικά με την υγεία τους. Ο Νίτσε είχε πει: “Πολλές φορές οι άνθρωποι δεν επιθυμούν να μάθουν την αλήθεια γιατί δεν θέλουν να καταστραφούν οι ψευδαισθήσεις τους”.
Υπάρχει λύση στο φαινόμενο του στρουθοκαμηλισμού;
Η διαρκής κατοίκηση στη χώρα της άρνησης είναι αν μη τι άλλο επιζήμια για την ψυχική υγεία του ατόμου. Για να ξεφύγει όμως από αυτή πρέπει πρώτα να κάνει μία προσωπική ενδοσκόπηση, η οποία θα το οδηγήσει στην αποδοχή. Η αναγνώριση του προβλήματος αποτελεί την αιχμή του δόρατος για να απαλλαγεί το άτομο από την άρνηση. Έπειτα με τη βοήθεια γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχανάλυσης το άτομο μπορεί σε συνεργασία με τον ψυχαναλυτή του να ανακαλύψει τι το ώθησε στην κατάσταση της άρνησης, καθώς και να αντιμετωπίσει επιτυχώς το πρόβλημά του.
Τέλος, όσον αφορά την στρουθοκάμηλο, σύμφωνα με ζωολόγους δεν θάβει το κεφάλι της στην άμμο. Απλά όταν αισθάνεται έναν επικείμενο κίνδυνο ξαπλώνει στο έδαφος τοποθετώντας το κεφάλι της ανάμεσα στα φτερά της για να προστατευτεί δημιουργώντας στα άλλα ζώα την ψευδαίσθηση ότι το σώμα της είναι λοφίσκος.