Οι δασικές πυρκαγιές είναι ένα από τα φυσικά φαινόμενα μεγάλης κλίμακας τα οποία ο άνθρωπος δεν είναι ακόμη σε θέση να ελέγξει. Οι κλιματικές και μετεωρολογικές συνθήκες αποτελούν καθοριστικό παράγοντα τόσο για την έναρξη και την εξέλιξη μιας δασικής πυρκαγιάς, όσο και για την αποκατάσταση της βλάστησης στις καμένες εκτάσεις (Sharma and Rikhari 1997). Τα τελευταία χρόνια, η διαφοροποίηση στο κλιματικό καθεστώς σε συνδυασμό με την αύξηση της συσσωρευμένης βιομάζας, λόγω υποχώρησης των αγροτικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο και εγκατάλειψης της δασικής διαχείρισης, έχουν επιδεινώσει το πρόβλημα, με συνέπεια την εμφάνιση μεγάλων και ανεξέλεγκτων καταστροφικών δασικών πυρκαγιών.
Η επίδραση των πυρκαγιών μπορεί να είναι ευνοϊκή ή δυσμενής, ανάλογα με τη μορφή, την ένταση, τη συχνότητα επανάληψης, τη σύνθεση των οικοσυστημάτων και τη συνεπίδραση άλλων παραγόντων και, κυρίως, της βόσκησης (Παπαναστάσης 1988, Papanastasis 1978). Σε ορισμένα χερσαία οικοσυστήματα, η φωτιά αποτελεί σπουδαίο και καθοριστικό οικολογικό παράγοντα εξέλιξης. Σε αυτά εμφανίζονται φυσικές πυρκαγιές σχεδόν κατά κανονικά χρονικά διαστήματα, με συχνότερη αιτία τους κεραυνούς.
Είναι προφανές, ότι δεν μπορεί να γίνει λόγος για ένα και μόνο είδος πυρκαγιάς, καθώς τα αίτια πρόκλησής της είναι ποικίλα και οι επιπτώσεις, κάθε φορά, διαφέρουν. Επομένως, η κατηγοριοποίηση των πυρκαγιών, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως: την προέλευσή τους, το μέγεθος της βλάβης που προκαλούν, τον τρόπο εξάπλωσής τους, τη ταχύτητα διάδοσής τους, την καύσιμη ύλη κ.λπ.
Οι κύριες κατηγορίες είναι οι εξής:
- Πυρκαγιές εδάφους ή υπόγειες (ground fire): οι πυρκαγιές που εμφανίζονται με τη λιγότερη συχνότητα στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις βόρειες χώρες. Χαρακτηριστικό τους είναι η καύση της οργανικής ύλης, η οποία συσσωρεύεται στα εδάφη ή ημι-αποσυντίθενται.
- Έρπουσες ή επιφάνειας (surface fire): η συγκεκριμένη κατηγορία καλύπτει εκείνες τις πυρκαγιές, οι οποίες ξεκινούν από το έδαφος (υπέργεια) και καίνε επιφάνειες μέχρι 2 μέτρα ύψος. Σε αυτή την κατηγορία, συγκαταλέγονται η νεκρή καύσιμη ύλη όπως πευκοβελόνες, κλαδάκια, κορμοί κ.λπ. και η ζωντανή βλάστηση (θάμνοι, πόες, χόρτα). Η διάδοσή τους είναι ταχύτατη και αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα και θερμότητα ανάλογα με τον αέρα.
- Πυρκαγιές κόμης ή επικόρυφες (crown fire): επικόρυφες πυρκαγιές, είναι εκείνες που αναπτύσσονται στα υψηλότερα τμήματα των δασών, συνήθως πάνω από 2 μέτρα, καίνε την κόμη των δέντρων και των θάμνων, στη συνέχεια το κάμβιό τους μέχρι την ολοκληρωτική καταστροφή του δέντρου. Οι πυρκαγιές κόμης/επικόρυφες, κρίνονται ιδιαίτερα επικίνδυνες, γιατί αναπτύσσονται, κατά κύριο λόγο, σε δάση κωνοφόρων, φυλλοβόλων πλατύφυλλων και τραχείας πεύκης. Το 40%-50% των πυρκαγιών υπάγονται σ’ αυτήν την κατηγορία (Καϊλίδης, 1990).
- Σημειακή πυρκαγιά ή πυρκαγιά καύτρας (spot fire): η συγκεκριμένη κατηγορία, είναι πολύ ιδιαίτερη και απρόβλεπτη, καθώς μπορεί να προκαλέσει οποιοδήποτε είδους πυρκαγιάς που αναφέρθηκε.
- Πυρκαγιές αστραπών ή δένδρων (lightning fire): οι πυρκαγιές αυτές, προκαλούνται κυρίως από το εξωτερικό περιβάλλον και πιο συγκεκριμένα από αστραπές, οι οποίες προκαλούνται είτε από φυσικά αίτια, είτε από τις κεραίες ιδιοκτησιών (Ahrens, 2013). Παρά το γεγονός ότι οι κεραυνοί προκαλούν μια δασική πυρκαγιά, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες αυξάνεται ο κίνδυνος ανάφλεξης (Jensenius, 2015).
- Μικτές πυρκαγιές: πρόκειται για συνδυασμό των παραπάνω κατηγοριών, καθώς καταναλώνεται διαφορετική καύσιμη ύλη.
Η ανάφλεξη στη δασική πυρκαγιά, προκύπτει από στοιχεία, τα οποία με κατάλληλο συνδυασμό, συνθέτουν τη χημική της διεργασία. Παλαιότερα η προσέλευση του κόσμου στην κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών ήταν πιο μαζική και η συμμετοχή τους ήταν πιο ενεργή και αποτελεσματική. Σήμερα παρατηρείται μια απροθυμία για να μην πούμε αδιαφορία. Και αυτοί που προσέρχονται στη θέση της φωτιάς παραμένουν πολλές φορές θεατές, δημιουργώντας εμπόδια στο έργο των άλλων, ενώ συχνά παρεμβαίνουν, κάνοντας υποδείξεις στους υπεύθυνους της κατάσβεσης. Τα παλαιότερα χρόνια η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών γινόταν χειρωνακτικά και η συμμετοχή του κόσμου ήταν πιο αποτελεσματική. Με την σταδιακή, όμως, χρησιμοποίηση των μηχανικών μέσων και των εναέριων αργότερα, άλλαξε η συμπεριφορά του κόσμου απέναντι στις δασικές πυρκαγιές, ο πολίτης έγινε θεατής, περιμένοντας και απαιτώντας από τα μέσα αυτά να σβήσουν τη φωτιά.
Όταν κτίσει κάποιος ένα σπίτι μέσα στο δάσος, νόμιμα ή παράνομα, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του και την πιθανότητα ότι υπάρχει ο κίνδυνος να καεί και να χάσει την περιουσία του. Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (2015) αναφέρει τις παρακάτω οδηγίες για τους ιδιοκτήτες σπιτιών που βρίσκονται μέσα ή κοντά σε δάσος:
- Δημιουργήστε μια αντιπυρική ζώνη γύρω από το σπίτι καθαρίζοντας σε ακτίνα τουλάχιστον 10 μέτρων τα ξερά χόρτα και φύλλα, τις πευκοβελόνες και τα κλαδιά.
- Κλαδέψτε τα δένδρα μέχρι το ύψος των 3 μέτρων, ανάλογα με την ηλικία και την κατάστασή τους.
- Απομακρύνετε τα ξερά κλαδιά από τα δένδρα και τους θάμνους.
- Μην αφήνετε τα κλαδιά των δένδρων να ακουμπούν στους τοίχους, τη στέγη και τα μπαλκόνια του σπιτιού. Κλαδέψτε τα, αφήνοντας απόσταση τουλάχιστον 5 μέτρων από το σπίτι.
- Αραιώστε τη δενδρώδη βλάστηση, έτσι ώστε τα κλαδιά του ενός δένδρου να απέχουν τουλάχιστον 3 μέτρα από τα κλαδιά του άλλου. Για ακόμη μεγαλύτερη προστασία απομακρύνουμε τη δενδρώδη και θαμνώδη βλάστηση γύρω από το κτίσμα σε απόσταση τουλάχιστον 10 μέτρων, εφόσον οι εργασίες καθαρισμού της φυσικής βλάστησης που επιβάλλονται για την προστασία των κτιρίων δεν προσκρούουν σε καμία περίπτωση στις διατάξεις της δασικής νομοθεσίας.
- Μην τοποθετείτε πλαστικές υδρορροές ή σωλήνες στους τοίχους του σπιτιού.
- Μην τοποθετείτε παραθυρόφυλλα από εύφλεκτα υλικά στα παράθυρα και τις μπαλκονόπορτες.
- Φροντίστε τα καλύμματα στις καμινάδες και τους αεραγωγούς του σπιτιού να είναι από άφλεκτο υλικό, ώστε να μην διεισδύσουν σπίθες.
- Μην αποθηκεύετε εύφλεκτα αντικείμενα κοντά στο σπίτι.
- Τοποθετείτε τα καυσόξυλα σε κλειστούς και προφυλαγμένους χώρους.
- Μην κατασκευάζετε ακάλυπτες δεξαμενές καυσίμου κοντά στο σπίτι.
- Προμηθευτείτε τους κατάλληλους πυροσβεστήρες και φροντίζετε για τη συντήρησή τους.
- Εξοπλιστείτε με σωλήνα ποτίσματος με μήκος ανάλογο της περιοχής που θέλετε να προστατεύσετε.
- https://www.youtube.com/watch?v=gOGGnTCLf5wζΕξοπλιστείτε με μια δεξαμενή νερού, μια απλή αντλία που λειτουργεί χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και ένα σωλήνα νερού.
Πώς όμως μπορεί κάποιος να γίνει εθελοντής πυροσβέστης στην Ελλάδα;
Την εν λόγω ιδιότητα μπορούν να αποκτήσουν Έλληνες πολίτες, καθώς και πολίτες κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαμένουν μόνιμα στην Ελλάδα κατά την τελευταία τουλάχιστον τριετία, και έχουν ηλικία 18-55 ετών. Οι εθελοντές πυροσβέστες διακρίνονται, ανάλογα με τα προσόντα τους, σε δύο κατηγορίες: μάχιμοι εθελοντές πυροσβέστες και οδηγοί-χειριστές πυροσβεστικών οχημάτων. Τα δικαιολογητικά υποβάλλονται έως την 30ή Σεπτεμβρίου κάθε έτους, στην πλησιέστερη Επαγγελματική ή Εθελοντική Πυροσβεστική Υπηρεσία της περιοχής στην οποία διαμένουν μόνιμα, σχετική αίτηση η οποία πρέπει να συνοδεύεται από διάφορα δικαιολογητικά.
Το Πυροσκόπιο του WWF Ελλάς και του ΕΘΙΑΓΕ είναι μια συγκεντρωτική βάση πληροφοριών για τις δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα. Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν σήμερα το πιο γνωστό κοινό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα δάση μας και το φυσικό περιβάλλον. Πάνω από το 10% της έκτασης της χώρας καλύπτεται από άγονες και βραχώδεις εκτάσεις, ως αποτέλεσμα διαδοχικών πυρκαγιών. Η Δασική Υπηρεσία, από το 1983, έχει ξεκινήσει την καταγραφή μεγάλου αριθμού παραμέτρων ανά περιστατικό πυρκαγιάς, χωρίς όμως, μέχρι σήμερα, να έχει γίνει ενιαία ανάλυση, επεξεργασία και παρουσίασή τους, ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα για τις υπάρχουσες καταστροφές και τάσεις μεταβολής ανά γεωγραφική μονάδα. Τα πυρκαγιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα μπορείτε να τα δείτε στο site πυροσκόπιο του WWF Ελλάς και του ΕΘΙΑΓΕ.
