Την εβδομάδα αυτή η στήλη των συνεντεύξεων φιλοξενεί μια ιδιαίτερη και πολύ ξεχωριστή “συνέντευξη” από αυτές που έχουν δημοσιευτεί μέχρι στιγμής. Άνθρωποι με μόνο κοινό χαρακτηριστικό της πορείας τους τη μετανάστευση, μιλούν στο MAXMAG για τους λόγους που τους οδήγησαν να φύγουν από την Ελλάδα, αναζητώντας την τύχη τους στο εξωτερικό και να δοκιμαστούν με μια διαφορετική καθημερινότητα.
- Τι ήταν αυτό που σε έκανε να φύγεις από την Ελλάδα και να σπουδάσεις/αναζητήσεις εργασία στο εξωτερικό;
Λητώ, 24: Ήθελα να μάθω καλά τις ξένες γλώσσες: Γερμανικά στο προπτυχιακό μου, Ισπανικά στην πρακτική μου, Αγγλικά κατά τη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου. Θεωρώ ότι όλοι πρέπει να αναζητουμε ευκαιρίες στο εξωτερικό γιατί βελτιωνόμαστε πρώτα ως άνθρωποι που ειναι και το κυριοτερο και έπειτα ως επαγγελματίες.
Ερμιόνη, 25: Η μακροχρόνια, χωρίς αποτέλεσμα εύρεση εργασίας στην Ελλάδα.
Χριστίνα, 25: Ήθελα να ζήσω στο εξωτερικό.
Γιάννης, 26: Ο κύριος λόγος που έφυγα στο εξωτερικό για σπουδές ήταν η υποτροφία σπουδών που μου δόθηκε, εκμηδενίζοντας ουσιαστικά τα έξοδα. Θεωρώ πως αν δεν υπήρχε η υποτροφία, θα προσπαθούσα περισσότερο να προσαρμοστώ στα ελληνικά δεδομένα και να αναζητήσω εργασία και διεξόδους στη χώρα μας.
Ευθύμης, 31: Πάντα ήθελα να ταξιδέψω και να περάσω ένα κομμάτι της ζωής μου στο εξωτερικό. Ήθελα να βρεθώ σε ένα ξένο περιβάλλον να μάθω καινούρια πράγματα και διαφορετικούς τρόπους σκέψεις και αν γυρίσω μετά από 3 το πολύ 4 χρόνια. Έφυγα αρχικά το 2008 για αν κάνω ένα δεύτερο πτυχίο, αφού τελείωσα το πρώτο μου πτυχίο στην Ελλάδα και στη συνέχεια, λόγω της κατάστασης στην Ελλάδα και προσωπικών θεμάτων η επιστροφή συνέχεια αναβάλλεται.
Αθανασία, 40: Η έλλειψη κατάλληλων συνθηκών και η έλλειψη προοπτικής ανέλιξης στον ιδιωτικό τομέα.
- Aν η αβεβαιότητα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δεν υπήρχει και η κατάσταση ήταν καλύτερη, όσον αφορά την οργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων/την εύρεση εργασίας, θα άλλαζε η απόφασή σου να φύγεις στο εξωτερικό ή ήταν κάτι που επιθυμούσες ανεξαρτήτα από την υπάρχουσα κατάσταση;
Λητώ, 24: Θα πήγαινα στο εξωτερικό ανεξάρτητα από την κατασταση που επικρατεί στην Ελλάδα, γιατί ήθελα να αλλάξω την κοσμοθεωρία μου, να γινω πιο ανοιχτόμυαλη, να έρθω σε επαφή με ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες και να μάθω νέες γλώσσες.
Άννα, 25: Δεν είναι η «ανοργανωσιά» των ελληνικών πανεπιστημίων ή η δυσκολία ανεύρεσης εργασίας οι λόγοι που με ώθησαν στο να αναζητήσω κάτι καλύτερο έξω. Εξάλλου, από το πανεπιστήμιο μου ήμουν αρκετά ικανοποιημένη και δε προσπάθησα ποτέ να βρω δουλειά στα εντός ώστε να απογοητευτώ και να στραφώ προς τα εκτός. Αυτό που με εντυπωσίαζε, και ακόμα με εντυπωσιάζει, στις χώρες που επισκέφτηκα/επισκέπτομαι είναι οι ευσυνείδητοι πολίτες. «Δεν διπλοπαρκάρουμε και δεν καβαλάμε πεζοδρομία» «Δεν καπνίζουμε σε κλειστούς χώρους μετατρέποντας τα βαζάκια με τα λουλούδια σε σταχτοδοχεία». Αυτά είναι στοιχειώδη! Αν αυτά τα στοιχειώδη ήταν ενσωματωμένα στην ελληνική πραγματικότητα τότε…
Ερμιόνη, 25: Αν όντως ήταν καλύτερη η κατάσταση στην Ελλάδα, δεν θα έφευγα από τη χώρα μας.
Χριστίνα, 25: Ήθελα να φύγω ανεξάρτητα από την υπάρχουσα κατάσταση.
Γιάννης, 26: Επειδή ήμουν τυχερός και πήρα υποτροφία σπουδών θεωρώ πως ανεξαρτήτως της κατάστασης της χώρας θα επέλεγα να φύγω στο εξωτερικό. Είναι μια μοναδική ευκαιρία και δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να μην την αρπάξει. Στην υποθετική περίπτωση που δεν υπήρχε η υποτροφία, είμαι σχεδόν σίγουρος πως προτού ανοίξω την πόρτα για έξω, θα δοκίμαζα πρώτα την τύχη μου στην Ελλάδα και πάλι ανεξαρτήτως της κατάστασης που επικρατεί. Πιστεύω άλλωστε πως μεγάλο μέρος των ανθρώπων που επιλέγουν να φύγουν, έχουν αρχικά δοκιμάσει και εξαντλήσει, άλλοι περισσότερο άλλοι λιγότερο, τις επιλογές τους στην Ελλάδα.
Αθανασία, 40: Εάν δεν υπήρχε αυτή η οικονομική αβεβαιότητα δεν θα σκεφτόμουν να φύγω από την χώρα.
- Πού σπουδάζεις/εργάζεσαι; Mε ποια κριτήρια επέλεξες τη συγκεκριμένη χώρα/πόλη για σπουδές/εργασία;
Αλέξανδρος, 21: Ηνωμένο Βασίλειο, για την εξαιρετική παροχή τριτοβάθμειας εκπαίδευσης!
Λητώ, 24: Επέλεξα τα εξής μέρη:
Würzburg, ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Για ένα μέρος των προπτυχιακών σπουδών μου. Ήθελα να τελειοποιήσω τα Γερμανικά μου και το γεγονός ότι μπορούσα να το κάνω σπουδάζοντας εκεί και βλέποντας ένα άλλο σύστημα εκπαίδευσης με έκανε να πάω χωρίς δεύτερη σκέψη.
Girona, Cataluña, ΙΣΠΑΝΙΑ
Στην Ισπανία πήγα με κίνητρο να μάθω Ισπανικά. Είχα μόλις τελειώσει τις σπουδές μου στο Μαθηματικό Αθήνας και έψαχνα μία ευκαιρία για να συνδυάσω το επαγγελματικό κομμάτι με την επιθυμία μου να μάθω τη γλώσσα. Με το που βρήκα την ευκαιρία για πρακτική ως μέλος ερευνητικής ομάδας στο πανεπιστήμιο της Girona δεν την αφησα να φύγει!
Edinburgh, Scotland, ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
Για ακόμα μια φορά έψαχνα μία χωρα η οποία θα μου επέτρεπε όχι μόνο να ανελιχθώ επαγγελματικά, αλλά και να τελειοποιήσω τις γνώσεις μου στη γλώσσα που επιθυμούσα. Η νέα γλώσσα που ήθελα να τελειοποιήσω αυτή τη φορά ήταν τα Αγγλικά. Ο πρώτιστος στόχος βέβαια ήταν να συνεχίσω με μεταπτυχιακές σπουδές. Αυτή τη φορά όμως σε ένα αγγλόφωνο πανεπιστήμιο. Διάλεξα το Ηνωμένο Βασιλειο, γιατί τα μεταπτυχιακά εδώ διαρκούν ένα χρόνο σε αντίθεση με άλλα αγγλοφωνα πανεπιστημια της Ευρώπης, όπου τα μεταπτυχιακά διαρκούν δυο χρόνια (π.χ. Δανία, Ολλανδία).
Άννα, 25: Σπούδασα στην Ολλανδία και παρέμεινα για εργασία εδώ. Το βασικό μου κριτήριο για την επιλογή της συγκεκριμένης χώρας ήταν καθαρά οικονομικό. Ωστόσο πήρα τη δύσκολη, γιατί δύσκολη είναι, απόφαση να μείνω και να εργαστώ εδώ γιατί νιώθω ότι τα προσόντα μου εκτιμώνται από τον εργοδότη μου. Μπορείς να φανταστείς ότι έχω περισσότερα προνόμια και απολαβές από τους γονείς μου που κουβαλάνε τόσα χρόνια προϋπηρεσία; Θα μου πεις «;Aλλο βιωτικό επίπεδο η Ολλανδία..». Δεν θα διαφωνήσω…
Χριστίνα, 25: Αυτή τη στιγμή ζω στη Στοκχόλμη, με συχνά επαγγελματικά ταξίδια σε άλλες χώρες. Το βασικότερο κριτήριο για το οποίο επέλεξα τη Σουηδία ήταν το γεγονός ότι οι πανεπιστημιακές σπουδές δεν έχουν δίδακτρα και άρα δεν θα επιβάρυνα τους γονείς μου. Γενικά, η Σουηδία είναι μια χώρα που σε κάνει να αισθάνεσαι ασφαλής.
Γιάννης, 26: Σπουδάζω στο Ντελφτ της Ολλανδίας. Επέλεξα το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο βάση της παράδοσης που έχει στο αντικείμενο της Αεροναυπηγικής. Η Ολλανδία έχει επενδύσει πολύ στα πανεπιστήμια της, προσελκύοντας πολλούς φοιτητές από το εξωτερικό, στο οποίο σίγουρα συμβάλει και το συγκριτικά χαμηλότερο κόστος ζωής σε σχέση με άλλες επιλογές. Επίσης το γεγονός ότι το πανεπιστήμιο είναι αγγλόφωνο με έκανε να το προτιμήσω έναντι πανεπιστημίων Γαλλίας – Γερμανίας που είναι εξίσου καλού επιπέδου.
Ευθύμης, 31: Σπούδασα και δούλεψα στο Παρίσι. Στο Παρίσι πήγα επειδή ήθελα να σπουδάσω τέχνες και θεωρούσα ότι είναι ένα καλό μέρος για να το κάνω, αλλά όταν έφτασα εκεί ανακάλυψα ότι αυτό είναι μύθος.Τώρα εργάζομαι πια στις Βρυξέλλες. Στις Βρυξέλλες ήρθα λόγω μάστερ πάλι, αλλά και επειδή ήξερα λίγο την πόλη από πριν και μπορούσα να συγκρίνω το βιοτικό επίπεδό της σε σχέση με εκείνο του Παρισιού. Οι Βρυξέλλες, παρόλο το χάος που τις περικυκλώνει, είναι πολύ πιο φτηνή και φιλική προς τους ξένους πόλη.
- Οι γονείς σου τι λόγο είχαν στην απόφασή σου να φύγεις από την Ελλάδα; Ήταν εκείνοι που σε προέτρεψαν ή ήταν πιο επιφυλακτικοί;
Λητώ, 24: Οι γονείς μου με στήριξαν σε όλες μου τις αποφάσεις για το εξωτερικό γιατί ήξεραν ότι θα εξελισσόμουν επαγγελματικά και προσωπικά. Ήταν πάντα δίπλα μου και με ενθάρρυναν και οι ίδιοι να πάω στο εξωτερικό.
Άννα, 25: Οι γονείς μου ήταν πολύ θετικοί. Όταν ρώτησα τη μητέρα μου «Έχεις σκεφτεί ότι μπορεί να μη γυρίσω άμεσα;», εκείνη μου απάντησε «Ναι… Και χαίρομαι!». Δε με προέτρεψαν να φύγω. Σίγουρα όμως δε με προτρέπουν να γυρίσω πίσω.
Ερμιόνη, 25: Δεν είχαν ουσιαστικό λόγο. Με ενθάρρυναν αρκετά.
Χριστίνα 25: Η μητέρα μου ήταν στην αρχή πιο επιφυλακτική από τον πατέρα μου. Στην πορεία κατάλαβε ότι δεν θα μπορούσα να βρω δουλειά στην Ελλάδα στον χώρο που με ενδιαφέρει.
Γιάννης, 26: Δυστυχώς έχω χάσει και τους 2 γονείς μου, οπότε αυτή τη δύσκολη απόφαση έπρεπε να την πάρω μόνος μου. Τα συγγενικά μου πρόσωπα, στην πλειοψηφία τους, με προέτρεψαν να φύγω χωρίς δεύτερη σκέψη. Αυτό άλλωστε ακούς και έξω στους δρόμους… “Φύγε παιδί μου να σωθείς…” Οι καλές δουλειές στην Ελλάδα υπάρχουν αλλά πλέον είναι λίγες, σε αντίθεση με το εξωτερικό που ακόμα προσφέρονται απλόχερα.
Ευθύμης, 31: Οι γονείς μου απλά μου είπαν καλή επιτυχία και φυσικά με στήριξαν τον πρώτο καιρό. Η απόφαση ήταν απόλυτα δική μου και τη δέχτηκαν ως έχει.
- Το οικονομικό αποτελεί τρoχοπέδη για την απόφαση της μετανάστευσης, ειδικά όσον αφορά το κομμάτι των σπουδών. Υπάρχουν λύσεις για αυτό; Eίναι εφικτό στη χώρα που βρίσκεσαι να σπουδάζεις και να εργάζεται παράλληλα, ή ο φόρτος εργασίας στο πανεπιστήμιο δεν το επιτρέπει;
Aλέξανδρος, 21 (Ηνωμένο Βασίλειο): Συνήθως ο φόρτος εργασίας δεν σου αφήνει πολλά περιθώρια, ειδικά μέσα στη χρονιά. Μία λύση θα ήταν η εργασία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Λητώ, 24: Το οικονομικό είναι σαφώς το μεγαλύτερο εμπόδιο. Εγώ δε θα μπορούσα να έκανα αυτά τα βήματα στη ζωή μου αν δεν είχα λάβει υποτροφίες. Για τη Γερμανία και την Ισπανία είχα λάβει υποτροφίες από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Φυσικά δεν ήταν αρκετά για να καλύψουν όλα μου τα έξοδα, αλλά η διαφορά ήταν στην ουσία λιγότερα από τα εξοδα που θα είχα αν έμενα στην Ελλάδα. Το να σπουδάζεις και να εργάζεσαι παράλληλα είναι εφικτό ανάλογα με το τι ακριβώς κάνεις. Στο μεταπτυχιακό μου (Αγγλία) ήταν αδύνατο για κάποιον να δουλεύει, καθότι το πρόγραμμα είναι τόσο εντατικό που δεν έχεις χρόνο για τίποτ’ αλλο εκτός από τα μαθηματα, τις εργασίες και τις εξετάσεις σου. Σε χώρες όπου τα μεταπτυχιακά διαρκούν δύο χρόνια είναι εφικτό, γιατί παρότι είναι επίσης δύσκολο, είναι πιο χαλαρά. Όλοι μου οι γνωστοί και φίλοι οι οποίοι κάνουν μεταπτυχιακό εκτός Ηνωμένου Βασιλείου ανταπεξέρχονται στις μεταπτυχιακές τους σπουδές δουλεύοντας παράλληλα.
Χριστίνα, 25 (Σουηδία): Όταν υπάρχει θέληση όλα γίνονται! Εργαζόμουν και σπούδαζα παράλληλα καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου.
Ρένια, 25 (Γερμανία): Είναι εφικτό να σπουδάζεις και να δουλεύεις (part time), αλλά ταυτόχρονα πολύ δύσκολο.
Γιάννης, 26: Υπάρχουν ιδρύματα και οργανισμοί στην Ελλάδα που προσφέρουν υποτροφίες σπουδών. Με μια απλή έρευνα στο διαδίκτυο μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να βρουν τις δυνατές επιλογές. Σχετικά με τα βοηθήματα που παρέχει η Ολλανδία, δεν έχω προσωπική εμπειρία, αλλά γνωρίζω ότι προσφέρει ένα χρηματικό βοήθημα σε φοιτητές με την προϋπόθεση αυτοί να εργάζονται συγκεκριμένες ώρες τη βδομάδα. Δυστυχώς δεν γνωρίζω περισσότερες πληροφορίες… Αυτό εδώ θα ήταν ένα καλό σημείο για να ξεκινήσει κάποιος να ψάχνει! Θαυμάζω αυτούς που μπορούν να συνδυάσουν δουλειά με σπουδές, πόσο μάλλον σε ξένη χώρα. Γνώρισα ελάχιστα άτομα που το κάνουν και είναι κυρίως Ολλανδοί. Θέλει ιδιαίτερη προσπάθεια για έναν φοιτητή σε ξένη χώρα να καταφέρει να τα συνδυάσει και τα δύο.
Ευθύμης, 31: Πριν φύγει κάποιος για το εξωτερικό καλό είναι να έχει 2.000 με 3.000 ευρώ το λιγότερο μαζί του, ανάλογα με το μέρος που πρόκειται να πάει και το λόγο που πάει εκεί. Αν είναι να σπουδάσει να ξέρει ότι δε θα βρει κατευθείαν δουλειά και οι δουλειές που προορίζονται για τους φοιτητές δεν πληρώνουν πάντα καλά. Όσον αφορά δε το Βέλγιο, υπάρχει ένας νόμος που απαγορεύει στους φοιτητές κάτω των 27 ετών να δουλεύουν πάνω από 50 μέρες το χρόνο και γι’ αυτόν το λόγο υπογράφουν ειδικά συμβόλαια. Έτσι κι αλλιώς το να δουλεύεις και να σπουδάζεις δεν είναι εύκολο, είναι και πολλοί φοιτητές που το κάνουν και στην Ελλάδα αυτό και ξέρουν καλά. Αν δεν έχει βρει κάποιος από πριν δουλειά, η συμβουλή μου είναι να μην φύγει καν. Το να βρεις κάποια δουλειά μπορεί να είναι εύκολο, αλλά δεν συμβουλεύω κανένα να φύγει από την Ελλάδα για να κάνει ότι να΄ναι δουλειά σε άλλη χώρα περιμένοντας να βρει το κάτι καλύτερο. Οι εργοδότες ψάχνουν πολύ συγκεκριμένα προφίλ και αν βρουν αυτόν που θέλουν θα τον προσλάβουν από όποια χώρα και αν προέρχεται.
- Πόσο δύσκολη ήταν η εξοικείωση με τις συνθήκες ζωής μιας άλλης χώρας; Πόσο άλλαξε η καθημερινότητά σου;
Λητώ, 24: Στη Γερμανία και στην Ισπανία δεν είχα απολύτως κανένα προβλημα προσαρμογής. Η Γερμανία είναι κρύα χώρα, αλλά πιστεύω ότι ο καιρός της είναι κάτι που μπορεί να αντέξει ένας μεσογειακός άνθρωπος. Αυτό που είναι πολύ δύσκολο να αντέξει κάποιος είναι η έλλειψη φωτός στις βόρειες χώρες, όπως το είχα βιώσει εγώ στο Εδιμβούργο. Το κρύο μπορείς να το αντέξεις. Το να μη βλεπεις όμως φως για μέρες ολόκληρες σε ψυχοπλακώνει.
Άννα, 25: Με ρωτάς για το “going Dutch” τώρα ε; Δεν τα πήγα και άσχημα… Πλέον τρώω μεσημεριανό στις 12:00! Ωστόσο ο βροχερός/κρύος/μουντός καιρός ακόμα με ζορίζει.
Χριστίνα, 25 (Σουηδία): Καθόλου.
Γιάννης, 26: Αλλάζουν πολλά πράγματα. Στην αρχή είναι μια περιπέτεια και αυτό σε βάζει σιγά- σιγά στο παιχνίδι. Αυτό που πιστεύω συμβαίνει και στους περισσότερους, είναι η δυσκολία με τις καιρικές συνθήκες. Στην Ολλανδία, ποδήλατο και βροχή πάνε πακέτο και θα πρέπει πάνω σε αυτό να έχεις γερά νεύρα. Βρίσκεσαι σε ένα άγνωστο περιβάλλον, δεν ξέρεις κανέναν και πρέπει κάπως να εγκλιματιστείς. Όλα βγαίνουν αυτόματα, γνωρίζεις κόσμο και σιγά-σιγά τα πράγματα παίρνουν μια φυσική ροή. Ακόμα και αν θεωρείς οτι δεν ταιριάζεις με τους ξένους, υπάρχει τεράστια ελληνική κοινότητα που θα νιώθεις πραγματικά σαν να βρίσκεσαι στην Ελλάδα. Βέβαια, όλα αυτά σε επίπεδο σπουδών μοιάζουν σίγουρα ευκολότερα μιας και όταν είσαι φοιτητής, όλα είναι κάπως πιο χαλαρά. Θεωρώ πως σε επίπεδο εργασίας ίσως τα πράγματα να είναι διαφορετικά. Μία άλλη μεγάλη διαφορά, όπως είναι ήδη γνωστό, είναι ο τρόπος χαλάρωσης και διασκέδασης. Κόσμο θα δεις έξω μόνο Παρασκευή και Σάββατο, ωστόσο αυτό δεν αποτελεί εμπόδιο αφού όταν είσαι φοιτητής, πάντα θα υπάρχει κάτι να κάνεις, και αν αυτό δεν είναι εργασία θα είναι σίγουρα κάποιο πάρτυ σε σπίτι.
Ευθύμης, 31: Καταρχάς πρέπει να ξεπεράσεις τα κλισέ που έχεις για τους άλλους, θετικά ή αρνητικά. Κάποια θα επιβεβαιωθούν, αλλά κυρίως κάποιος θα δει ότι οι γενικεύσεις μας κάνουν να σφάλλουμε. Όπως και να έχει δεν είναι εύκολο να αλλάξεις από τη μια μέρα στην άλλη. Για παράδειγμα ακόμα και τώρα πολλά πρωινά το βρίσκω κουραστικό να λέω καλημέρα σε ολο τον κόσμο δυο και τρεις φορές και δίνω αβέρτα φιλιά. Το να τρώω στις 12 το μεσημέρι μου ήταν για πολύ καιρό αδύνατο, αλλά πλέον έχω αλλάξει. Θεωρώ ότι το μυστικό είναι όταν βρεθεί κανείς σε ένα ξένο μέρος να είναι tabula rasa, δηλαδή να δέχεται ό,τι νέο μαθαίνει ως έχει χωρίς να προσπαθεί να εξηγήσει το κάθε τι, είναι ένας άλλος κόσμος, μια άλλη πραγματικότητα.
Αθανασία, 40: Οι συνθήκες ήταν αρκετά πιο δύσκολες λόγο του διαφορετικού τρόπου ζωής. Η καθημερινότητά μου άλλαξε αρκετά γιατί έπρεπε να προσαρμοστώ σε έναν τελείως διαφορετικό τρόπο ζωής.
- Μίλησέ μας για τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της Ελλάδας και της χώρας που βρίσκεσαι (στον τρόπο οργάνωσης του κράτους, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στο θέμα εύρεσης εργασίας και στον επαγγελματικό χώρο)…
Αλέξανδρος, 21: Η μεγάλη διαφορά έρχεται στο ζήτημα της δωρεάν εκπαίδευσης. Στην Αγγλία, υπάρχει τυπική αίτηση δανείου που σου επιτρέπει να πληρώσεις τα δίδακτρα για τη διάρκεια των σπουδών σου, αλλά αυτό σε βάζει σε ένα σκεπτικό ανησυχίας ως προς την πληρωμή του.
Λητώ, 24: Η Γερμανία είναι μια βαθιά διεφθαρμένη χώρα. Σαφώς όμως με πιο οργανωμένους δημόσιους φορείς συγκριτικά με την Ελλάδα. Η διαφορά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, έτσι όπως τη βίωσα εγώ, είναι ότι τα τμήματά τους είναι ολιγάριθμα σε σχέση με τα αμφιθέατρα της Ελλάδας που ξεχειλίζονται από φοιτητές οι οποίοι κάθονται ακόμα και στα σκαλάκια για να μπορέσουν να παρακολουθήσουν. Επίσης στη Γερμανία, κάθε μάθημα έχει και αργότερα φροντιστηριακές ασκήσεις, ώστε να μπορούν οι φοιτητές να εμπεδώσουν καλύτερα τη θεωρία που διδάχθηκαν στο μάθημα.
Η Ισπανία μου φάνηκε μια ωραία χώρα για να ζησεις σε όλους τους τομείς. Οι άνθρωποι είναι ευγενικοί και επικοινωνιακοί, όπως οι Έλληνες.
Η Σκωτία είναι οργανωμένη και προσφέρει πολλές επαγγελματικές ευκαιρίες. Το σύστημά τους όμως στο πανεπιστήμιο φτάνει τα όρια της χυδαιότητας. Οι φοιτητές αντιμετωπίζονται καθαρά χρησιμοθηρικά και δε βαθμολογούνται με δημοκρατικό και αξιοκρατικό τρόπο. Είναι πολύ άσχημο να νιώθεις ότι όλα κρίνονται με μέτρο το χρήμα και ότι γι’ αυτούς είσαι απλά μια (βρετανική) λίρα με δυο πόδια!
Χριστίνα, 25: Ο τρόπος οργάνωσης στη Σουηδία δεν θα μπορούσε να συγκριθεί με της Ελλάδας. Δυστυχώς. Στη Σουηδία υπάρχει πρόνοια. Το κράτος προσπαθεί συνεχώς να βελτιώσει τη ζωή των πολιτών. Όλα γίνονται εύκολα και γρήγορα μέσω διαδικτύου. Στο κομμάτι της εκπαίδευσης, τα τμήματα είναι πολύ μικρότερα και το επίπεδο είναι αρκετά υψηλό. Οι καθηγητές γνωρίζουν τους φοιτητές με το μικρό τους όνομα. Δεν υπάρχουν φοιτητικές ή πολιτικές παρατάξεις στα σουηδικά πανεπιστήμια. Στο επαγγελματικό κομμάτι, η κατάσταση είναι πιο εύκολη για κάποιους συγκεκριμένους χώρους σε σχέση με άλλους. Θεωρητικά, οι Σουηδοί είναι ανοιχτοί στη διαφορετικότητα.
Γιάννης, 26 (Ολλανδία): Το πανεπιστήμιο είναι καθαρό, ο εξοπλισμός είναι σύγχρονος, οι χώροι φυλάσσονται, οι καθηγητές είναι πάντα εκεί. Αυτές είναι μερικές βασικές διαφορές που βγάζουν μάτι. Ωστόσο νομίζω πως αυτά είναι ήδη γνωστά και αναμενόμενα. Όλοι έχουμε ακούσει ιστορίες για το πως είναι τα πανεπιστήμια στο εξωτερικό ανεξαρτήτως χώρας. Λοιπόν είναι ακριβώς έτσι όπως τα ακούμε. Δυστυχώς κάποια από αυτά δεν μπορούν να λυθούν στην Ελλάδα λόγο των οικονομικών δυσκολιών. Πρέπει όμως να πω, πως σχετικά με το επίπεδο σπουδών, είμαστε σε πάρα πολύ καλό επίπεδο. Τα πανεπιστήμιά μας, μας εξοπλίζουν με όλα τα απαραίτητα εφόδια για να διεκδικήσουμε το οτιδήποτε. Μπροστά στις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε ως φοιτητές στην Ελλάδα όπως π.χ. έλλειψη σημειώσεων, βιβλίων και εξοπλισμού, όλα θα φαίνονται πολύ πιο εύκολα στα πανεπιστήμια του εξωτερικού που όλα είναι διαθέσιμα με ένα κλικ.
Ευθύμης, 31: Όσον αφορά τη γραφειοκρατία και η Γαλλία και το Βέλγιο είναι όπως και η Ελλάδα… Ου μπλέξεις! Η διοίκηση σε πρώτο πλάνο είναι πιο γυαλιστερή και φαίνεται πιο δομημένη, αλλά όσο περισσότερο τη γνωρίζεις, ανακαλύπτεις ότι είναι μια από τα ίδια. Και διαφθορά υπάρχει και αναξιοκρατία και λίγο πολύ παντού όλοι γκρινιάζουν για τα ίδια πράγματα. Ειδικά για το Βέλγιο που είναι και βασίλειο και υπάρχουν ευγενείς, όπως μπορεί να φανταστεί κανείς υπάρχουν και κλειστές ομάδες.
Η εκπαίδευση στη Γαλλία μου έκανε καλή εντύπωση, στα χαρτιά είναι πραγματικό παράδειγμα οργάνωσης και φιλοσοφίας. H πραγματικότητα κάποιες φορές είναι διαφορετική, αλλά τουλάχιστον είχες εξαιρετικές βιβλιοθήκες, καλά κτίρια και δεν βλέπεις αυτόν τον κακό χαμό με τις παρατάξεις και τα τραπεζάκια.
Στο Βέλγιο πάλι απογοητεύτηκα όταν ανακάλυψα ότι η αποστήθιση ζει και βασιλεύει. Ωστόσο κάτι που μου έκανε θετική εντύπωση είναι ότι και στις δύο χώρες υπάρχουν συνδικαλιστικά φοιτητικά όργανα που είναι όσο το δυνατόν πιο αποκομμένα από τα επίσημα κόμματα και όταν έρχεται η ώρα να αξιώσουν κάτι το αξιώνουν όλα μαζί, όχι χωριστά, ο καθένας βάση πολιτικών και λοιπών διασυνδέσεων.
Για το θέμα της εύρεσης εργασίας, τα πάντα γίνονται μέσω ίντερνετ εδώ και χρόνια. Στις Βρυξέλλες ο ανταγωνισμός είναι τεράστιος και τα τελευταία χρόνια η κατάσταση στο χώρο εργασίας είναι αρκετά άγρια. Το μεγάλο θέμα τον τελευταίο καιρό είναι ότι πολλές θέσεις έχουν μετατραπεί σε θέσεις για απλήρωτους πρακτικάριους. Πολλές εταιρίες πλέον προσλαμβάνουν πρακτικάριους, πολλές φορές χωρίς καν να τους πληρώνουν και τους υπόσχονται ότι μετά υπάρχει πιθανότητα να προσληφθούν, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Μπορείς να βρεις άτομα που κάνουν την τρίτη ή τέταρτη πρακτική περιμένοντας να βρουν δουλειά.
Αθανασία, 40: Οι διαφορές είναι τεράστιες. Η καθημερινότητα στην Γερμανία απαιτεί πιο εντατική εργασία, δεν υπάρχει το περιθώριο της καθημερινής ψυχαγωγίας. Παράλληλα το κράτος είναι πιο κοντά στον πολίτη και στις επαγγελματικές του ανησυχίες. Φροντίζει για την επαγγελματική σου αποκατάσταση και για σωστές συνθήκες εργασίας ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον ανταμείβει τον πολίτη που θέλει να εργαστεί παρέχοντάς του αυξημένες παροχές όσον αφορά τα θέματα υγείας, παιδείας και αξιοπρεπούς διαβίωσης.
- Πώς σε αντιμετώπισαν στις υπηρεσίες που χρειάστηκε να απευθυνθείς για την ένταξή σου στο νέο κράτος; Ήταν η βοήθεια που έλαβες αρκετή;
Aλέξανδρος, 21 (Ηνωμένο Βασίλειο): Ήταν αρκετή, έτσι ώστε να μπορώ να διαχειρίζομαι τους πόρους μου και να διευθετώ τα της κατοικίας μου.
Άννα, 25: Όλες οι υπηρεσίες είναι online και αποκλειστικά στα Ολλανδικά. Στη περίπτωση που δεν ξέρεις Ολλανδικά, μπορείς πάντα να απευθυνθείς στους ευγενέστατους και εξυπηρετικούς δημόσιους υπαλλήλους ή να ζητήσεις βοήθεια από κάποιον Ολλανδό φίλο. Or ask google…
Χριστίνα, 25: Το βασικότερο που χρειάζεται κανείς σε μία χώρα είναι το αντίστοιχο ΑΦΜ. Ήμουν τυχερή γιατί πήρα το δικό μου μέσω του πανεπιστημίου και δεν δυσκολεύτηκα καθόλου σε αυτό το κομμάτι. Άμα έχεις το αντίστοιχο ΑΦΜ στη Σουηδία τότε όλα γίνονται αυτόματα από εκεί και πέρα.
Ευθύμης, 31 (Γαλλία, Βρυξέλλες): Δεν ένοιωσα ότι έλαβα κάποια ιδιαίτερη βοήθεια. Αντίθετα, επειδή ακριβώς η γραφειοκρατία είναι δαιδαλώδης, πιο πολύ θα έλεγα ότι αποθαρρύνει το όλο πράγμα παρά σε κάνει να νοιώθεις καλοδεχούμενος. Μια φορά η αλήθεια είναι ότι κανένας δε σε περιμένει με ανοιχτές αγκάλες, όπως κατά καιρούς γράφεται από δω και από κει.
Αθανασία, 40 (Γερμανία): Η βοήθεια ήταν ουσιαστική και παρόλη τη δυσκολία συνεννόησης, λόγω του ότι απευθύνοταν σε έναν μη Γερμανό πολίτη, κατάφεραν να με βοηθήσουν στο πρόβλημά μου και να μου δώσουν εναλλακτικές για την εύρεση εργασίας και την καλύτερη ποιότητα ζωής. Με αντιμετώπισαν με ενδιαφέρον, αξιοπρέπεια και σεβασμό προς τον αγώνα αποκατάστασής μου.
- Τι αντιμετώπιση έχουν οι Έλληνες στο εξωτερικό λόγω της άσχημης κατάστασης που υπάρχει στην Ελλάδα;
Aλέξανδρος, 21 (Ηνωμένο Βασίλειο): Είναι η ίδια αντιμετώπιση που θα είχε ο κάθε άνθρωπος. Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν επηρρέασε την αντίληψη των ντόπιων, σύμφωνα με όσα έζησα.
Λητώ, 24: Στην Ισπανία και στη Σκωτία όλα ήταν ρόδινα. Αντίθετα, στη Γερμανία μου έτυχαν περιπτώσεις Γερμανών που φέρονταν με άξεστο τρόπο στους Έλληνες. Στο πανεπιστήμιο σε ένα μάθημα που κάναμε για τον Πυθαγόρα, ο καθηγητής άρχισε να λέει ότι οι τωρινοί Έλληνες είναι τεμπέληδες και δεν έχουν καμία σχεση με τους αρχαίους. Άλλη φορα, σε μια καφετέρια, ένας Γερμανός μου είπε ότι είμαστε ‘το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ευρωζώνης’!
Ερμιόνη, 25 (Γερμανία): Όσο να ‘ναι υπάρχει εκμετάλλευση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι όλοι το ίδιο. Αντιθέτως, μερικοί είναι πιο υποστηρικτικοί και δείχνουν κατανόηση, ειδικά προς τη νεολαία.
Χριστίνα, 25 (Σουηδία): Ανάλογα. Συνήθως οι Σουηδοί είναι ανοιχτοί προς συζήτηση. Ρωτούν σχετικές ερωτήσεις και θέλουν να μάθουν για την κατάσταση στην Ελλάδα.
Γιάννης, 26 (Ολλανδία): Πέρα από 2-3 πειράγματα που δέχτηκα με αστείο, αλλά ίσως και πιο τραβηγμένο τρόπο, δεν είχα κανένα άλλο αισθητό πρόβλημα. Δυστυχώς τα πειράγματα θα υπάρχουν και όλοι τα έχουν συναντήσει, αλλά πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό μιας και είναι η πικρή αλήθεια.
Ευθύμης, 31 (Γαλλία, Βρυξέλλες): Από όταν άρχισε η κρίση έχω ακούσει τα πάντα. Μου έχει τύχει να με βρίσουν, λες κι φταίω εγώ προσωπικά για την κρίση. Μου έχει τύχει να έρθουν Γερμανοί και να μου ζητάνε συγγνώμη για την πολιτική του Σόιμπλε. Γενικότερα, έχω ακούσει τα πάντα. Εξαρτάται πάντα από το άτομο, τι βιώματα έχει ο ίδιος με άλλους Έλληνες και από πού ενημερώνεται. Αλλά και πριν την κρίση είχα ακούσει και θετικά και αρνητικά σχόλια για τους Έλληνες, επομένως δεν νοιώθω ότι έχει γίνει κάποια μεταστροφή. Απλά με την κρίση οι περισσότεροι καταλάβανε ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο τουριστικός προορισμός, αλλά και μια χώρα πραγματική με τα πάνω της και τα κάτω της.
- Οι σχέσεις σου με τους φίλους συμφοιτητές/συνεργάτες σου πώς είναι; Yπάρχουν δυσκολίες στη συνεννόηση και κατανόηση μεταξύ σας, λόγω του γεγονότος ότι προέρχεστε από άλλες χώρες με διαφορετικό πολιτισμό και κουλτούρα;
Αλέξανδρος, 21: Η διαφορετικότητα στην κουλτούρα σε πολλές καταστάσεις μπορεί να είναι και αυτό που σε θα κάνει να δεθείς περισσότερο, ιδιαίτερα όταν υπάρχει ο κοινός γνώμονας των σπουδών.
Άννα, 25: Δουλεύω σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Έχω συναδέλφους όχι μόνο από την Ευρώπη, αλλά και από την Ασία, την Αφρική, την Αμερική. Σίγουρα υπάρχουν διαφωνίες στα θέματα της δουλειάς, αλλά αυτό το συναντάς σε κάθε επιχείρηση.
Ρένια, 25: Δεν έχω πολλές δυσκολίες συνεννόησης, γιατί συναναστρέφομαι κατά κύριο λόγο με Έλληνες της Γερμανίας. Στο σχολείο βέβαια όπου διδάσκομαι τη γλώσσα υπάρχουν κάποιες δυσκολίες, λόγω ποικιλίας φυλών, αλλά είναι μηδαμινές.
Γιάννης, 26: Ήταν λίγο αμήχανα στην αρχή όταν προσπαθούσαμε να χτίσουμε σχέσεις. Οι εργασίες και το διάβασμα όμως σε φέρνουν αναγκαστικά πιο κοντά και μαθαίνει ο ένας τον άλλο. Η καλύτερη ώρα ήταν η ώρα του φαγητού, όπου και ήταν εμφανές πια ότι προερχόμαστε από διαφορετικές κουλτούρες, φέρνοντας ο καθένας γεύματα από την τοπική τους κουζίνα.
Ευθύμης, 31: Όταν ζεις με ξένους μαθαίνεις ότι άλλα λες και άλλα καταλαβαίνουν και το αντίστροφο. Αλλά με το χρόνο μαθαίνεις τους κώδικες επικοινωνίας και σκέψης και τα πράγματα βελτιώνονται. Βέβαια υπάρχουν και δύο τινά. Είτε θα μπεις σε μία ομάδα με άτομα από πολλές διαφορετικές εθνικότητες και θα αναπτύξετε έναν δικό σας τρόπο επικοινωνίας ή θα είσαι σε επαφή μόνο με τους γηγενείς και σιγά σιγά θα αφομοιωθείς και θα οικειοποιηθείς τον δικό τους τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς.
Αθανασία, 40: Όσον αφορά το θέμα της εργασίας, είναι πολύ ευγενικοί και φροντίζουν να σε καθοδηγήσουν στη δουλειά, γιατί κατανοούν πως λόγω έλλειψης της γλώσσας χρειάζεσαι βοήθεια. Το κομμάτι των προσωπικών σχέσεων όμως είναι κάτι που κερδίζεται έξω από την δουλειά και εξαρτάται από τις αντιλήψεις που έχει ο καθένας πάνω σε αυτό το θέμα.
- Mετά από ένα διάστημα παραμονής στο εξωτερικό άλλαξε ο τρόπος που βλέπεις την Ελλάδα; Ποιο χαρακτηριστικό της εκτίμησες περισσότερο και ποιο λιγότερο από πριν;
Λητώ, 24: Προφανώς και άλλαξε ο τροπος με τον οποίο βλέπω την Ελλάδα. Όσο είμαστε στην Ελλάδα παραπονιόμαστε για διάφορα θέματα και όταν πάμε να ζήσουμε στο εξωτερικό καταλαβαίνουμε πόσο όμορφη χώρα είναι παρόλα τα προβλήματά της. Την εκτίμησα πολύ την Ελλάδα και τους ανθρώπους της, τον τρόπο ζωής και σκέψης, ευγένειας και φιλοξενίας. Πράγματα που θεωρούμε δεδομένα, σε άλλες χωρες δεν προσφερονται τοσο απλοχερα. Ο ήλιος και η θάλασσα, τα ανθισμένα λουλούδια και οι μοσχομυριστές πίτες των φούρνων, το υπέροχο φαγητό και οι ολοφωτες πλατείες γεμάτες μουσικά αρώματα και ζωή! Όσο περισσότερο μένω έξω τόσο περισσότερο εκτιμάω την Ελλάδα. Όπου κι αν πάω η Ελλάδα θα είναι πάντα η πατρίδα μου και καμία χώρα δεν μπορεί να την αντικαταστήσει στην καρδιά μου.
Ρένια, 25: Μετά από δυο χρόνια, εκτίμησα την «ελευθερία» που σου προσφέρει ο τόπος σου. Όλα τα φυσικά αγαθά, όπως ο ήλιος και η θάλασσα. Η σπιτική πεντανόμιστη ελληνική κουζίνα. Δεν μου λείπει καθόλου η γραφειοκρατία, η αναμονή και η αναξιοκρατία της Ελλάδας.
Αθανασία, 40: Ναι, άλλαξε αρκετά! Μου λείπει η ζεστασιά της ελληνικής φιλοξενίας και την ταύτιση απόψεων σχετική με την αντιμετώπιση της ζωής και οικογένειας, αλλά η έλλειψη οργάνωσης του κράτους σε όλα τα επίπεδα είναι κάτι που με κάνει να την εκτιμώ λιγότερο.
- Πώς διαχειρίζεσαι το γεγονός ότι βρίσκεσαι μακριά από την οικογένειά σου, τους φίλους, γενικότερα μακριά από αγαπημένα πρόσωπα;
Aλέξανδρος, 21: Πολύ μοναξιά και νόστος… Είναι κάτι όμως που πρέπει να προσπαθήσεις, για ένα καλύτερο μέλλον.
Λητώ, 24: Δεν έχω ιδιαίτερο πρόβλημα σχετικά με την απόσταση από τους γονείς και τους φίλους. Ζούσα μακριά από τους γονείς μου από την ηλικία των 17 χρόνων, οπότε δεν έχει διαφορά είτε είμαι στην Ελλάδα είτε σε καποια άλλη χώρα. Η απόσταση είναι απόσταση και ευτυχώς η τεχνολογία μας βοηθάει παρα πολύ να ελαχιστοποιήσουμε τα προβλήματα που προκαλεί. Όσον αφορά τους φίλους, αυτοί που αξίζουν και θέλουν να είναι στη ζωή σου δεν θα χαθουν έτσι απλά. Με όλα αυτά τα μέσα διευκόλυνσης της επικοινωνίας είναι πολύ ευκολο να μην χαθεί η επαφή. Και ίσα ίσα, το ότι εσύ μενεις σε κάποια άλλη χώρα σημαίνει ότι θα έχουν ένα σπίτι σε μια ξένη χωρα για να επισκεφτούν!
Ερμιόνη, 25: Μου λείπουν πολύ αλλά μόνο εδώ που βρίσκομαι (Γερμανία) κατάφερα να ανεξαρτητοποιηθώ. Στην Ελλάδα δεν μπόρεσα με τίποτα να πιάσω μόνη μου τη ζωή στα χέρια μου. Εδώ έχω όλα όσα χρειάζομαι.
Ρένια, 25: Μου λείπουν οι φίλοι, η οικογένεια. Πέφτω συχνά ψυχολογικά, κυρίως σε γιορτές όπως Χριστούγεννα, Πάσχα, γενέθλια…
Γιάννης, 26: Βρίσκω κάθε δυνατή ευκαιρία να επισκέπτομαι την Ελλάδα και τους φίλους μου. Εκμεταλλεύτηκα την υποχρεωτική πρακτική άσκηση στα πλαίσια του μεταπτυχιακού και βρήκα πρακτική στην Ελλάδα, όπου και βρίσκομαι τώρα. Δυστυχώς όμως θα πρέπει να ξαναφύγω σε λίγους μήνες για να συνεχίσω τις σπουδές. Το skype σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η μόνη σανίδα σωτηρίας για επαφή με τους οικείους σου. Κατά τα άλλα, πρέπει να μην κολλάς σε αυτά τα προβλήματα και να προχωράς μπροστά προσπαθώντας να κάνεις περισσότερο οικείο το καινούριο περιβάλλον που βρίσκεσαι.
Ευθύμης, 31: Πλέον με τα skype και τα viber είναι πιο εύκολο να κρατήσεις επικοινωνία. Με τον καιρό βέβαια χάνεις φίλους γιατί η επικοινωνία δεν είναι όπως πριν. Θα χάσεις και γάμους και βαφτίσια, αλλά κάνεις και καινούριους φίλους. Πριν φύγεις πρέπει να είσαι έτοιμος να δεχτείς ότι η ζωή σου θα αλλάξει και ότι όσοι μένουν πίσω δεν κάθονται να σε περιμένουν, συνεχίζουν και αυτοί τη ζωή τους.
- Θα επέστρεφες στην Ελλάδα μελλοντικά κάποια στιγμή ή θα προτιμούσες τη μόνιμη εγκατάσταση στο εξωτερικό; Δικαιολόγησέ μας την άποψή σου…
Αλέξανδρος, 21: Ανάλογα με τις περιστάσεις… Δεν μου αρέσει προσωπικά να κάνω μακροπρόθεσμες προβλέψεις, καθώς δεν μπορώ να ξέρω αν θα συμβούν ή όχι. Αν μπορέσω να βρω καλή εργασία στο εξωτερικό, σίγουρα θα θελήσω να πάω και να ασχοληθώ. Αν από την άλλη υπάρξουν κάποιοι προσωπικοί παράγοντες ή κάποια ευκαιρία που μπορεί μου κεντρίσει το ενδιαφέρον στην Ελλάδα, μπορεί να με προτρέψουν να επιστρέψω για να μείνω.
Λητώ, 24: Στην Ελλάδα δεν μπορώ να επιστρέψω, λόγω της άθλιας οικονομικής κατάστασης που επικρατεί. Για έναν νέο άνθρωπο με όνειρα και φιλοδοξίες η Ελλάδα δε είναι ο τόπος για να την πραγματοποίησης τους και με θλίβει αφάνταστα αυτό. Με 500 ευρώ το μήνα είναι αδύνατο ένας νέος άνθρωπος να μπορέσει να κάνει οικογένεια και να ζήσει αξιοπρεπώς. Και επιπρόσθετα είναι κρίμα κάποιος να έχει κάνει ένα σωρό σπουδές για να επιστρεψει στην Ελλάδα και να ζητιανεύει για έναν καλό μισθό που έτσι κι αλλιώς του αξίζει για τις γνώσεις και τις δεξιότητες που έχει αποκτήσει και για τις οποίες θα πληρωνόταν αδρά σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Το λέω με πόνο ψυχής, αλλά είναι δυστυχώς πολλοί νέοι (μεταξύ αυτών κι εγώ) οι οποίοι εξαναγκάζονται να φύγουν στο εξωτερικό. Και όταν φεύγεις, όχι επειδή το θέλεις αλλά επειδή αναγκάζεσαι, ο πόνος για την πατρίδα σου είναι ανίατος και η ενσωμάτωσή σου σε μια νέα κοινωνία δυσκολότερη. Αν μπορούσα να βρω μια καλή δουλειά στην Ελλάδα θα έφτιαχνα αυτή τη στιγμή βαλίτσες και θα επέστρεφα. Εύχομαι να φτιάξουν τα πράγματα και να υπάρξουν ευκαιρίες, ώστε όλοι αυτοί οι νέοι μορφωμένοι ανθρωποι που φεύγουν καθημερινά από την Ελλάδα αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, να επιστρέψουν και να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους από το εξωτερικό φτιάχνοντας μια νέα Ελλάδα ασφαλή, βιώσιμη και δημοκρατική για όλους.
Ερμιόνη, 25: Προς το παρόν σκέφτομαι να εγκατασταθώ μόνιμα στην Γερμανία. Ελλάδα για μόνιμα πολύ δύσκολα. Δεν υπάρχει μέλλον εκεί. Ίσως καλύτερα εδώ που είμαι. Η Ελλαδίτσα μόνο στις διακοπές μου θα με βρει.
Ρένια, 25: Θα επέστρεφα και αύριο αν ήταν δυνατό!
Χριστίνα, 25: Όχι. Δεν μου ταιριάζει η νοοτροπία της Ελλάδας.
Aθανασία, 40: Θα επέστρεφα εάν έπαβαν να υπάρχουν οι λόγοι για τους οποίους μετανάστευσα. Η επιστροφή στις ρίζες είναι κάτι που νοσταλγεί ο κάθε άνθρωπος, αλλά εάν δεν μου προσφέρει τις συνθήκες ζωής που αξίζω προτιμώ να την καθιερώσω ως την χώρα των διακοπών μου και μόνο.
[punica-divider]
Eυχαριστούμε τους αρθρογράφους του περιοδικού που βοήθησαν για αυτή τη συνέντευξη και φυσικά τον Αλέξανδρο, τη Λητώ, την Άννα, την Ερμιόνη, τη Ρένια, τη Χριστίνα, τον Γιάννη, τον Ευθύμη και την Αθανασία!
