Η 25η Νοεμβρίου γιορτάζεται κάθε χρόνο, ως η Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Μια πολύ σημαντική ημέρα που γιορτάζεται από το 1999 μέχρι σήμερα και θέλει να καταδείξει μια αιώνια συνθήκη ανάμεσα στο γυναικείο φύλο και την θέση του στην κοινωνία.
Η βία όπως γνωρίζουμε έχει πολλές μορφές και κυκλοφορεί σε όλες τις εκδοχές της κοινωνίας. Μέσα δηλαδή από το οικογενειακό και συγγενικό περιβάλλον, μέσα από το επαγγελματικό περιβάλλον, καθώς και φυσικά στο ερωτικό σχεσιακό περιβάλλον.
Ανάμεσα στα πολλά θέματα που θα μπορούσαμε να θίξουμε με βάση την βία των γυναικών, αποφάσισα να κάνω το συγκεκριμένο αφιέρωμα, με άξονα, συγγραφικά έργα του 19ου και 20ου αιώνα που επικεντρώνονται στην εποχή εκείνη που οι γυναίκες δεν είχαν την ελευθερία να επιλέξουν αυτόν που αγαπούν, όχι απλά και μόνο για το γάμο, αλλά γενικά κάποιον στην ζωή τους, αν δεν είχαν την έγκριση του οικογενειακού περιβάλλοντος τους και συνεπώς και της ίδιας της κοινωνίας.
Τα παραδείγματα συγγραφής είναι άπειρα, ευτυχώς αρκετός κόσμος της τέχνης, ασχολήθηκε με αυτό το καταστροφικό για τον άνθρωπο σύνδρομο της εμπλοκής στα προσωπικά των άλλων – για να το πούμε και απλά και φυσικά έγραψαν ότι αυτό το φαινόμενο είναι κατακριτέο και αρνητικό.
Θα σταθώ σε τρεις συγκεκριμένες παραστάσεις που μου κίνησαν το ενδιαφέρον και που τις παρακολούθησα τα τελευταία χρόνια και θα κάνω μια ανάλυση ως προς την ματαιότητα του κόσμου.
«Αχ!» της θεατρικής ομάδας «bijoux de kant»
Η συγκεκριμένη παράσταση ανέβηκε το 2015 από τον σκηνοθέτη Γιάννη Σκουρλέτη και το σενάριο της Γλυκερίας Μπασδέσκη. Αποτελεί συγγραφικό έργο του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου «Η Κερένια Κούκλα» που ξεκίνησε να δημοσιεύεται σε εφημερίδες το 1908, και τελικά εκδόθηκε το 1911. Με φόντο την Αθήνα του προηγούμενου αιώνα, μας μεταφέρει στην δραματική ιστορία της Λιόλιας, νεαρής σε ηλικία, υπηρέτριας που πηγαίνει στο σπίτι του Νίκου και της Βιργηνίας, να περιθάλψει την Βιργηνία, που είναι στα πρόθυρα του θανάτου, από ξαφνική ασθένεια. Ο έρωτας ανάμεσα στον Νίκο και την Λιόλια, γεννιέται αμέσως και μαζί και το δράμα τους.
Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή. Σίγουρα το να έρχεται ένα τρίτο πρόσωπο, ανάμεσα σε ένα παντρεμένο ζευγάρι, δεν είναι ότι ωραιότερο. Η συγκεκριμένη παράσταση είναι από τις πιο μπερδεμένες που μπορούμε να συστήσουμε στον κόσμο, ως παρουσίαση για την βία, αλλά γρήγορα από το ίδιο το κείμενο, καταλαβαίνουμε, ότι και οι τρεις πρωταγωνιστές, για τους δικούς τους λόγους, έχουν δίκιο και έχουν γευθεί τον έρωτα και την απογοήτευση σε πρώτο πλάνο. Η Βιργηνία η ίδια γιατί μετά την ξαφνική της ασθένεια, βλέπει την ζωή και τον έρωτα της από τον Νίκο, να ξεθωριάζει μέρα με την μέρα, ενώ την θέση της παίρνει η Λιόλια, και από την άλλη μεριά η ίδια η Λιόλια, ένα νεαρό κορίτσι που ζει πρώτη φορά τον έρωτα και τυφλώνεται από το ίδιο το πάθος και το λάθος. Εκεί όμως που πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας, είναι η αντιμετώπιση του κόσμου. Δηλαδή από την ώρα που ξεκίνησε η Λιόλια να πιάνει δουλειά στο σπίτι του ζευγαριού, υπήρχε μια προκατάληψη από την γύρω περιοχή – κοινωνία και βαθμιαία, τα σχόλια άρχιζαν να παίρνουν τρομακτική μορφή, όταν άρχισαν οι λεκτικές επιθέσεις εναντίον της Λιόλας και του Νίκου.
Τελικά στο έργο, ο Νίκος πεθαίνει μετά από έναν καβγά που είχε θέμα το ειδύλλιο του με την Λιόλια, και η ίδια η Λιόλια σύντομα, από την στεναχώρια της και την αντιμετώπιση του κόσμου, πεθαίνει από στεναχώρια. Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο για την εποχή εκείνη, να βλέπουμε στο τέλος να επέρχεται ο θάνατος, αφού έχει προηγηθεί ο πνευματικός, και αυτό είναι λόγο της πίεσης και της κατηγοριοποίησης του κόσμου.
Οπότε αυτό στο οποίο πρέπει να σταθούμε και να εστιάσουμε σε σχέση με το έργο του 1911 και το σήμερα, είναι ότι ο λεκτικός βίαιος τρόπος αντιμετώπισης ενός έρωτα, είναι ακόμα παρόν και είναι μεγάλο λάθος να συμβαίνει για κάθε λόγο. Άλλο να υπάρχει η διαφορετική γνώμη για μια κατάσταση, και άλλο να υπάρχει το συνεχές διακτυλοδεικτούμενο σύνδρομο, από άλλους ανθρώπους, που δεν μπορεί, και εκείνοι άνθρωποι είναι και δεν μπορεί να μην έκαναν ποτέ λάθη στην ζωή τους. Και δεν μιλάμε μόνο για τα ερωτικά λάθη, γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά, ειδικά και σε εκείνη την εποχή, αλλά και τώρα, τα κοινωνικά λάθη και η αποφυγή της ευθύνης, είναι μια καθημερινότητα.
Φράση που αξίζει να αξιοποιήσουμε από την Κερένια κούκλα: «Μην αφήσεις κανέναν να σε ενοχοποιήσει και να σε σκοτώσει για θέματα της καρδιάς σου. Ο έρωτας, αν δεν είναι αυτοκαταστροφικός για εσένα και τον σύντροφο σου, δεν είναι δουλειά κανενός άλλου.»
Στέλλα Βιολάντη «Έρως Εσταυρωμένος»
Το συγγραφικό έργο του Γρηγόρη Ξενόπουλου γράφτηκε το 1901 με τον τίτλο «Έρως Εσταυρωμένος». Μετά από 7 χρόνια το διασκεύασε ο ίδιος σε θεατρικό έργο (και πολύ καλά έκανε). Αναφέρεται στην Στέλλα Βιολάντη, κόρη πλούσιας οικογένειας που ερωτεύεται τον Χρηστάκη, γιο μιας όχι τόσο εύπορης οικογένειας και το δράμα που ακολουθείται, όταν ο Χρηστάκης πάει να ζητήσει το χέρι της Στέλλας.
Ένα από τα πιο κατατοπιστικά παραδείγματα της εκδήλωσης βίας μέσα στην οικογένεια, είναι η «Στέλλα Βιολάντη». Οι γονείς της Στέλλας, ως μια νεόπλουτη οικογένεια που χτίστηκε στον αληθινό έρωτα των δυο γονέων, με αρκετή χειρονακτική εργασία για να αποκτήσουν ό,τι έχουν και όμως την κόρη τους, την Στέλλα δεν την αφήνουν να παντρευτεί πέρα από προξενιό, και μάλιστα θέλουν να πάρει έναν άνθρωπο ηλικίας 60+ ετών. Όπως καταλαβαίνουμε, αυτό είναι από τα χειρότερα παραδείγματα ανθρώπινης αντιμετώπισης, που μπορεί να υποστεί κάποιος. Δηλαδή όχι μόνο να μην είναι με τον άνθρωπο που επιθυμεί – και είναι και δύσκολο να βρεις αυτόν που σου ταιριάζει, αλλά όταν τελικά το καταφέρνεις – αλλά και να της γίνεται πρόταση με έναν άνθρωπο τόσο μεγάλης διαφοράς ηλικίας.
Αυτό το φαινόμενο που δυστυχώς εξακολουθούσε να συμβαίνει σχεδόν και μέχρι τις μέρες μας, υποδηλώνει μια απαράδεκτη υπόγεια εξουσιαστική κίνηση με γνώμονα το οικονομικό υπόβαθρο. Φυσικά εντελώς λάθος, διότι ο έρωτας, η αγάπη και ένας γάμος είναι πολλά περισσότερα από το πορτοφόλι των δυο ατόμων που βρίσκονται κάτω από μια στέγη. Η Στέλλα, ως η ηρωίδα, επαναστάτησε ενάντια σε αυτό το καθεστώς και είπε με τον τρόπο της και την αυτοθυσία της (την είχαν κλείσει στην σοφίτα, μέχρι να απαρνηθεί τα πάντα), ότι θα υπερασπίζεται τα «θέλω» της μέχρι τέλους. Το τέλος δυστυχώς ήρθε και με πραγματικό θάνατο, αλλά αν το δούμε συμβολικά, εννοεί ακριβώς αυτό που είπαμε με τον πνευματικό θάνατο, που έρχεται μετά από ψυχολογική πίεση. Ευτυχώς, πλέον στις μέρες μας, τέτοιες ιστορίες συνήθως καταλήγουν, με το ζευγάρι να φεύγει κάπου μακριά και να πραγματοποιούν τον γάμο ή την σχέση τους, χωρίς να χρειάζεται να περνούν όλα αυτά τα βάσανα, που υπέστη η Στέλλα. Και αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα εξέλιξης, ως προς αυτές τις ψυχοφθόρες καταστάσεις.
Φράση που προκύπτει από αυτό το έργο: «Η ελευθερία του ατόμου, είναι από τα πιο πανανθρώπινα πνευματικά αγαθά, και πρέπει να την διεκδικούμε με κάθε τρόπο. Να εκφράζεις αυτό που πραγματικά θέλεις και να μην αφήνεις κανέναν να παίρνει αποφάσεις για εσένα, ακόμα και αν φαίνονται λάθος για όλους τους άλλους. Στο τέλος, το καλύτερο για σένα θα φανεί από τις πράξεις και θα νικήσεις.»
«Δεσποινίς Τζούλια» του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ
Μια από τις πιο δημοφιλές ιστορίες σχετικά με την βία, το κοινωνικό στάτους και τον ανέλπιστο έρωτα, είναι η «Δεσποινίς Τζούλια» που γράφτηκε το 1889. Το θεατρικό έργο του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ που είναι τόσο επίκαιρο, δυστυχώς, αλλά που παρόλα αυτά μπορεί να μας διδάξει αρκετά.
Η Δεσποινίδα Τζούλια, η δυναμική και ανεξάρτητη πλούσια κόρη ενός αριστοκράτη, μετά την λήξη του αρραβώνα της και ενόψει μιας εορταστικής βραδιάς, αποπλανεί τον Ζαν, υπηρέτη του σπιτιού. Οι ανατροπές που θα συμβούν μέχρι την ανατολή, δείχνουν την προβληματική ενός ολόκληρου ανθρωπίνου ψυχισμού.
Στην περίπτωση της «Δεσποινίς Τζούλια», έχουμε μια ερωτική βραδιά, που πλαισιώνεται από όλων των ειδών τα συναισθήματα. Η πλούσια νεαρή κοπέλα, που νιώθει πως κατέχει την κυριαρχία των γύρω της, ενώ μέσα της νιώθει ένα απροστάτευτο παιδί, και ο ταπεινός υπηρέτης Ζαν, που από μετριόφρων προς την πλούσια κόρη, μεταμορφώνεται σε έναν τελειομανή, δεσποτικό κύριο έτοιμο να αρπάξει την ευκαιρία της ζωής για τα πολλά χρήματα.
Το έργο του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ καταπιάνεται με το οικονομικό υπόβαθρο των πρωταγωνιστών και πως αυτό τους φθάνει στα άκρα, λόγω καταπίεσης και υπεροχής. Στον ίδιο χρόνο, δείχνει πόσο αδύναμοι και κενοί μπορεί να νιώσουν οι άνθρωποι αν δεν πάρουν την αρμόζουσα αγάπη από την παιδική τους ηλικία, και πως ουσιαστικά τα λάθη των γονιών τους, μπορούν να γίνουν άνετα και τα δικά τους λάθη, σε άλλα «χρώματα». Είναι η πεμπτουσία αυτού που λέει η γνωστή ρήση: «αμαρτίες γονέων, παιδεύουσι τέκνα» και που δυστυχώς μέχρι τις μέρες μας, δεν λέει να καταλάβει ο κόσμος. Ο άνθρωπος συνηθίζει τόσο πολύ στην δυστυχία, και ακόμα περισσότερο στην εξιστόρηση της δυστυχίας, που του είναι δύσκολο να ξεφύγει από μια μελαγχολική καθημερινότητα, όσο και αν ξέρει πως πρέπει να το κάνει, και όσο εφικτό και αν είναι αυτό, εν τέλει.
Φράση που προκύπτει από το έργο: «Γνώρισε και αγάπησε τον εαυτό σου και ξεκίνα το ταξίδι της ζωής σου με βάση τα «θέλω» σου. Όσο αφήνεις άγνωστο το πεδίο της γνώσης προς εσένα, τόσο περισσότερες θα είναι οι προβληματικές σχέσεις που θα αναπτύσσεις, σε όποιο βιοτικό επίπεδο ζωής και αν βρίσκεσαι. Μπορείς να ξεφύγεις, μπορείς να θελήσεις την καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου, μπορείς τα πάντα, αρκεί να το τολμήσεις.»
Και το καταπληκτικό μουσικό κομμάτι της παράστασης…..!