Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου: Ο ρόλος της γυναίκας στο διήγημα «Αἱ περιπέτειαι μιάς διδασκαλίσσης»

Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου
Πηγή Εικόνας: tovima.gr

Το βιογραφικό της συγγραφέα

Το 1888 αποτελεί την αφετηρία της συγγραφικής δραστηριότητας της πολίτισσας διηγηματογράφου Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου. Τη χρονιά αυτή εκδίδιδεται  στην Κωνσταντινούπολη το «Ήμερολόγιον των Κυριών», όπου η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου δημοσιεύει τα πρώτα της διηγήματα, εγκαινιάζοντας και τη θητεία της στο χώρο της πεζογραφίας.

Λίγους μήνες πριν είχε κάνει την εμφάνισή της και η Αθηναία Καλλιρρόη Παρρέν, εκπρόσωπος του φεμινιστικού, χρησιμοποιώντας σημερινή ορολογία, κινήματος. Στη δυάδα αυτή θα πρέπει να προστεθεί και η μεγαλύτερη ηλικιακά Αρσινόη Παπαδοπούλου, που ασχολήθηκε με το παιδικό ανάγνωσμα. Με αυτές τις τρεις κλείνει ουσιαστικά ο κύκλος της γυναικείας πεζογραφίας. Ή Αλεξάνδρα Παπαδόπουλου είναι η μόνη γυναικεία μορφή, που στάθηκε στο χώρο της διηγηματογραφίας και τον υπηρέτησε ως το θάνατό της, αντιπροσωπεύοντας το φύλο της για περίπου δύο δεκαετίες.

Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου γεννήθηκε το 1867 στη Βλάγκα της Κωνσταντινούπολης. Εφτά χρόνια μετά τη γέννησή της η οικογένειά της μετακόμισε στο Χάσκιοϊ. Η Αλεξάνδρα φοίτησε ως οικότροφος στο παρθεναγωγείο της Παλλάδος – δουλεύοντας παράλληλα – και το 1886 πήρε πτυχίο δασκάλας. Οι προοδευτικές παιδαγωγικές της αντιλήψεις προκάλεσαν ρήξη και της στέρησαν την ευκαιρία υποτροφίας για σπουδές στο εξωτερικό. Εργάστηκε σε σχολεία της περιφέρειας της Κωνσταντινούπολης. Κατά την παραμονή της στο παρθεναγωγείο της Σηλυβρίας της Ανατολικής Θράκης (1897-1899), υπήρξε υπέρμαχος του εθνικού φρονήματος δράση που αναπτύχθηκε τόσο μέσω του εκπαιδευτικού και πολιτιστικού της έργου όσο και μέσω των ομιλιών και δημοσιεύσεων που πραγματοποίησε. Η στροφή της προς τη δημοτική γλώσσα προκάλεσε την πολεμική των συντηρητικών κύκλων και τον αποκλεισμό της από τα σχολεία της περιφέρειας της Κωνσταντινούπολης με απόφαση της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής. Κατέφυγε στο Βουκουρέστι ως το 1902, για να κερδίζει τα προς το ζην, παραδίδοντας μαθήματα κατ’ οίκον και εργαζόμενη στο κοινοτικό παρθεναγωγείο Ευαγγελισμός, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο της πόλης και συνέχισε να δημοσιεύει κείμενα εθνικού περιεχομένου στον Τύπο. Ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη και στη Βιέννη και κατέληξε στη Θεσσαλονίκη, όπου από το 1905 ως το 1906 ανέλαβε τη διεύθυνση του Πρακτικού Παρθεναγωγείου. Στην Αθήνα πραγματοποίησε λίγα σύντομα ταξίδια, διατηρούσε όμως επαφή με την πνευματική κίνηση της πρωτεύουσας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της, η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου ταλαιπωρήθηκε από προβλήματα υγείας. Πέθανε στο νοσοκομείο του Επταπυργίου της Κωνσταντινούπολης, από καρκίνο του στομάχου.

Μελετώντας το διήγημά της με τίτλο «Αἱ περιπέτειαι μιάς διδασκαλίσσης» διαπιστώνουμε αρκετά κοινά στοιχεία ανάμεσα στην συγγραφέα και την ηρωίδα της. Η αφήγηση έχει μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί σε αυτό, όπως και σ’ όλα της τα έργα, η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου απεικονίζει την αλήθεια της ζωής και τα περισσότερα απ’ όσα γράφει είναι βιωματικά και αποκαλύπτουν τις προσωπικές της εμπειρίες. Επιπλέον, μέσα από το διήγημα μπορούμε να σχηματίσουμε μια ρεαλιστική εικόνα για την οικοδιδασκαλία, κατά την εποχή της Παπαδοπούλου αλλά και να εμβαθύνουμε στα συναισθηματικής φύσης ζητήματα που απορρέουν απ’ αυτή, καθώς η συγγραφέας είναι ψυχογράφος των ηρώων της και έχει χαρακτηριστεί σπουδαία ανατόμος των ανθρώπινων. Μάλιστα θα λέγαμε ότι ασχολείται περισσότερο με τις «επιλογές ζωής της και τα συναισθηματικής φύσης προβλήματα παρά στις συνθήκες και λεπτομέρειες της δουλειάς της».

Advertising

Advertisements
Διαβάστε επίσης  Βιβλιοφάγος μόνο για χόμπι; Δεν νομίζω!
Ad 14

Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου

Τα γυναικεία πρόσωπα του διηγήματος

Στο διήγημα κυριαρχούν τα γυναικεία πρόσωπα. Κάποια από αυτά παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέλιξη του διηγήματος, ενώ κάποια αλλά δευτερεύοντα.

Πρωταγωνιστικά πρόσωπα

1.Λητώ: Είναι η ηρωίδα του διηγήματος. Μια νεαρή κοπέλα, που έχει αποκτήσει κάποια βασική μόρφωση, και προσλαμβάνεται ως οικοδιδασκάλα. Ζει μαζί με την μητριά, τα αδέλφια της (από τον πρώτο και από τον δεύτερο γάμο του πατέρα της) και την θεία της, ενώ ο πατέρας της εργάζεται ως στρατιωτικός ιατρός.

Η Λητώ σχεδόν αναγκάζεται να φύγει από το πατρικό σπίτι, παρακινούμενη από την μητριά της, προκειμένου να εργαστεί ως οικοδιδασκάλα στα έξι παιδιά της κυρίας Χριστοδούλου. Η ηρωίδα μας είναι μια δυναμική προσωπικότητα που δέχεται παρά την θέλησή της να φύγει από το πατρικό σπίτι και να αποχωριστεί τα αγαπημένα της πρόσωπα. Δέχεται την παρότρυνση της μητριάς της, με την δικαιολογία ότι υπάρχει οικονομική δυσχέρεια στο σπίτι τους. Ως εκ τούτου, για το καλό της οικογένειας, υποτάσσεται με σεβασμό στην εντολή της μητριάς της. Επιλέγει να μην εξωτερικεύσει τα συναισθήματά της, παρά μονάχα στην θεία Αθανασούλα, από την οποία ωστόσο δέχεται, κατά την γνώμη της ηρωίδας, παγερή αντιμετώπιση.

Advertising

Η Λητώ στο νέο της σπίτι αναγκάζεται πάλι να καταπνίξει τις δικές της επιθυμίες, ακολουθώντας τις συμβουλές της θείας Αθανασούλας. Ακούει τους γύρω της και κυρίως την κυρία Χριστοδούλου με υπομονή (φαινομενικά τουλάχιστον). Στην πραγματικότητα, δημιουργεί μέσα της την δίκη της άποψη, την οποία, ωστόσο, δεν εξωτερικεύει. Η Λητώ είναι έξυπνη και εύστροφη κοπέλα που κρατάει αποστάσεις από τα κουτσομπολιά. Αντίθετα, σκοπός της είναι να διατηρηθούν οι ισορροπίες και η ειρήνη του σπιτιού. Παρά τους χαμηλούς τόνους που διατηρεί στην συμπεριφορά της, όταν έρχεται η ώρα να αποφασίσει για τη δίκη της ζωή σηκώνει το ανάστημά της και επιλέγει να μη δεχτεί τον κύριο Πίνδαρο και την πρόταση γάμου που της έκανε. «Δε μπορώ να το κάνω έχω γονείς». Επιστρέφοντας στο πατρικό της σπίτι, αφού η κυρία Χριστοδούλου επέλεξε να ζητήσει Γερμανίδα οικοδιδασκάλα για να «βγει ανώτερη» από τη συννυφάδα της, πληροφορείται τον θάνατο της θείας Αθανασούλας, της αγαπημένης, αν και παράξενης, «γεροντοκόρης» θείας.

Η Λητώ, μέσα από τη δίκη της ζωή, γνωρίζει και καταλαβαίνει τη θεία Αθανασούλα, και τους λόγους που δε δέχτηκε να συμβιβαστεί σε ένα γάμο, αλλά να ζήσει ανεξάρτητη και… «παράξενη». Μέσα από την δική της ιστορία δικαιώνει τις επιλογές της θείας της.

2. Θεία Αθανασούλα: Είναι μια ιδιόρρυθμη γεροντοκόρη, αλλά και μια ήσυχη γυναίκα που βιώνει την μοναξιά της πλέκοντας βιαστικά. Η θεία Αθανασούλα και η Λητώ έχουν δημιουργήσει μια καλή σχέση μεταξύ τους. Η Λητώ συμπαθεί και λυπάται την θεία της, ενώ κρατά μέσα της κάθε συμβουλή.

3. Μητριά: φαίνεται να έχει δείξει στοργή στα παιδιά από τον προηγούμενο γάμο του άντρα της, αλλά δε διστάζει να στείλει την Λητώ αρκετά μακριά από την οικογενειακή εστία με σκοπό να εργαστεί. Μάλιστα αυτή την ενέργειά της την παρουσιάζει ως επιθυμία του συζύγου της, ενώ στην εξέλιξη του διηγήματος αποκαλύπτεται το ψέμα.

Advertising

4. Κυρία Ελένη Χριστοδούλου: είναι η κυρία στης οποίας το σπίτι εργάζεται η Λητώ, ως οικοδιδασκάλα. Η κυρία Χριστοδούλου αγαπάει το κουτσομπολιό και επιλέγει να κατηγορεί στη Λητώ όλους όσους γνωρίζει, μα περισσότερο από όλους μισεί την αδελφή του άντρα της, ένα μίσος που έχει περάσει και στα παιδιά της. Η κυρία Χριστοδούλου φαίνεται να εκτιμά την Λητώ και επιθυμία της είναι να την παντρέψει, μια επιλογή που δε βρίσκει σύμφωνη την οικοδιδασκάλα.

Διαβάστε επίσης  «Για όσα τόλμησα»: Ένα μυθιστόρημα για όλους όσους τολμούν να αλλάξουν τη ζωή τους

 

Δευτερεύοντα πρόσωπα

Στο διήγημα υπάρχουν πρόσωπα που κατέχουν πολύ περιορισμένο ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης του κειμένου, ενώ κάποια αλλά απλώς αναφέρονται.

  1. Η συννυφάδα της κυρίας Χριστοδούλου, η Φερσαίτσα ή Βρησηίς. Δεν μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε μέσα από το διήγημα και την γνωρίζουμε μόνο μέσα από το μίσος της κυρίας Χριστοδούλου.
  2. Η πενθερά της κυρίας Χριστοδούλου. Είναι μια γυναίκα καλοπροαίρετη, διότι υποδέχεται με καλοσύνη τη Λητώ στο νέο της σπίτι. Και αμερόληπτη, διότι δε φαίνεται να λαμβάνει κάποια θέση ανάμεσα στον ανταγωνισμό της κυρίας Χριστοδούλου και της συννυφάδα της.
  3. Η ετεροθαλής αδελφή της δασκάλας, η Κάκια.
  4. Οι συνεπιβάτες κατά το ταξίδι στο νέο της σπίτι. «Γυνή Ἐλληνίς» και «μια γραία Κυρά» (σελ 6) Δε παίζουν ρόλο στην εξέλιξη του διηγήματος.
  5. Τα κορίτσια της κυρίας Χριστοδούλου, η Ουρανία, η Άρτεμις και η Σοφούλη. Δεν παίζουν ρόλο στην εξέλιξη του διηγήματος. Είναι οι μαθήτριες της Λητούς
  6. Η ξαδέλφη του δεσπότη, η γειτόνισσα που μαλώνει με τον άντρα της και η δασκάλα του σχολείου που τα έμπλεξε με τον έφορο είναι μερικά μόνο από τα πρόσωπα που κατηγορεί η κυρία Χριστοδούλου.
  7. Τέλος περιορισμένο ρόλο στην εξέλιξη του διηγήματος έχει η πρωτότοκη κόρη της συννυφάδας και μια γειτόνισσα που έρχεται επίσκεψη με τον άντρα της στο σπίτι της κυρίας Χριστοδούλου.

Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου

Ο ρόλος της γυναίκας, όπως φαίνεται στο διήγημα

Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, όπως φαίνεται και από την βιογραφία της, είναι μια δυναμική προσωπικότητα που ζει σε μια συντηρητική εποχή και κοινωνία. Στο διήγημα της «Αἱ περιπέτειαι μιάς διδασκαλίσσης» οι γυναικείοι χαρακτήρες άλλοτε παρουσιάζονται δυναμικοί και άλλοτε προσαρμοσμένοι στις συνθήκες της εποχής τους.

Advertising

Σημαντικό ρόλο στο διήγημα έχει η «γεροντοκόρη» θεία. Μια φαινομενικά, αδύναμη, κακομοίρα γυναίκα. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι πολύ περισσότερο δυναμική απ’ ότι φαίνεται και έχει πάει κόντρα στα «πρέπει» της δικής της εποχής και υψώνοντας το ανάστημά της αρνήθηκε τους άντρες που θέλησαν να της δώσουν. Η διηγηματογράφος, μέσω της οικοδιδασκάλας εκφράζει, επίσης, ένα στερεότυπο, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι ακόμα διατηρείται, που εμφανίζει τις γεροντοκόρες να μισούν τα παιδιά, επειδή δεν έγιναν οι ίδιες μητέρες: «Το μίσος αυτό παρατηρείται εις πολλάς γεροντοκόρας· είναι είδος εκδικήσεως· αφού εκείναι δεν έγιναν μητέρες, διατί να υποφέρουν από τα παιδιά των άλλων;» (σελ. 4) Επιπλέον, ο πατέρας της Λητούς αναφέρει για την «γεροντοκόρη» αδελφή του «Έπρεπε να παντρευθή: Αδίκησε τον εαυτόν της. Ο ένας δεν ήτο κατάλληλος, κι ο άλλος δεν ήτο του γούστου της, έμεινε έρημη» (σελ. 31), ενώ η ίδια η Λητώ την χαρακτηρίζει «ιδιότροπη γυναίκα» (σελ. 31) για την επιλογή της να μη παντρευτεί. Ωστόσο, αργότερα η Λητώ συνειδητοποιεί την πραγματικότητα και το δικαίωμα κάθε γυναίκας πλούσιας ή φτωχής να επιλέξει το σύζυγό της, αλλά και να μείνει ανύπαντρη, εφόσον το επιθυμεί.

Διαβάστε επίσης  Γιώργος Μπλάνας: "Όσο βαθύτερα πηγαίνεις στο μέσα σου σκοτάδι, τόσο περισσότερο φωτίζεσαι"

Επιπλέον στο διήγημα υπάρχουν αρκετές εκφράσεις που αποδεικνύουν τις απόψεις της διηγηματογράφου για την θέση της γυναίκας στην εποχής της και στην κοινωνία που έζησε. Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου κατακρίνει το γυναικείο στερεότυπο που απαιτεί την γυναίκα να είναι πρότυπο ηθικής αρετής και αγνότητας: «Όσην ημπορείς φρόνησιν· είσαι μόνη εις στέγην ξένη, αν δεν προσέξης, η απώλεια δεν είναι μακράν», συμβουλεύει η γεροντοκόρη θεία τη νεαρή Λητώ. (σ.38). Συγχρόνως, μέσα από το διήγημα φαίνεται η πατριαρχική κοινωνία της εποχής, όπου η μητέρα, στο σπίτι που εργάζεται η Λητώ, ασχολείται αποκλειστικά με την φροντίδα των παιδιών της και περιορίζεται στον ρόλο της στα οικιακά, ενώ ο σύζυγός της παρουσιάζεται ως κλασικός άντρας, ο οποίος επιστρέφει αργά και ψυχαγωγείται όπως ο ίδιος θέλει. Παράλληλα μπορεί να μιλά απαιτητικά στην σύζυγό του, χωρίς να προκαλεί αντίδραση ή εντύπωση σε κανέναν. «Πήγαινε να πης της μητέρας σου να έλθη. Να της πης πως το είπε ο μπαμπάς» (σελ. 34).

Ένα ακόμα στερεότυπο της εποχής που παρουσιάζει η διηγηματογράφος είναι η γυναικεία πονηριά και γοητεία. Αρχικά, η μητριά της ηρωίδας καταφέρνει υπογείως να περάσει αυτό που η ίδια επιθυμεί, δηλαδή την απομάκρυνση της Λητούς από το πατρικό σπίτι. Η παραπάνω πράξη φανερώνει ότι, πρώτον έλεγχε την κατάσταση στο σπίτι της, ειδικά μια και λείπει ο πατέρας και, δεύτερον δεν φοβάται την αντίδραση του πατέρα μετά την επιστροφή του. Την πονηριά ως «γυναικείο όπλο» χρησιμοποιεί, ανεπιτυχώς, και η κυρία Χριστοδούλου. όταν προσποιείται ότι κοιμάται, όπως και η συννυφάδα της που «κατάφερε τον άνδρα της και της επήρε διδασκάλισσα» (σελ. 42).

Τέλος, η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου τονίζει την σπουδαιότητα της μόρφωσης των γυναικών. Η κυρία Χριστοδούλου είναι μια χαμηλού μορφωτικού επιπέδου γυναίκα, η οποία ασχολείται με τις ζωές των άλλων. Αντίθετα η Λητώ είναι μια μορφωμένη νεαρή γυναίκα που λόγω της παιδείας που έχει αποκτήσει μπορεί και συζητά πολλά και διαφορετικά θέματα, ενώ γίνεται ευκολότερα συμπαθητική από τους ήρωες του διηγήματος, αλλά και από τους ίδιους τους αναγνώστες.

Advertising

Συμπεράσματα

Το διήγημα περιέχει πολλά στοιχεία της προσωπικότητας της Αλεξάνδρας Παπαδόπουλου. Με μια πρώτη επιφανειακή ανάγνωση οι γυναικείοι χαρακτήρες μοιάζουν αδύναμοι και έρμαια των αποφάσεων της οικογένειάς τους. Ωστόσο, φτάνοντας στο τέλος του διηγήματος γίνεται κατανοητό ότι η γυναικεία δυναμικότητα και αποφασιστικότητα πρωταγωνιστούν.

Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου επικρίνει τα κοινωνικά στερεότυπα σε σχέση με το φύλο. Θίγει σημαντικά για την εποχή της ζητήματα, όπως το δικαίωμα εκπαίδευσης των γυναικών και το δικαίωμα να επιλέγουν οι ίδιες αν θα παντρευτούν ή όχι. Παράλληλα όμως σκιαγραφεί και την προσωπικότητα του κλασικού άντρα συζύγου, ο οποίος έχει το δικαίωμα να ελέγχει τη ζωή της γυναίκας του.

Βιβλιογραφία

Πατάκη Μ., Η Γυναίκα Εκπαιδευτικός στα τέλη του 19ου αι, στο Μεσοπόλεμο και στο Μετεμφύλιο. Προσεγγίσεις μέσα από αυτοβιογραφικά λογοτεχνικά κείμενα, Θεσσαλονίκη 2010 (Μεταπτ. εργασία).

Παπαδοπούλου Αλ., Διηγήματα, Μέρος Β΄, Κωνσταντινούπολη 1891.

Advertising

Παπακώστας Γ., Η ζωή και το έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου, Αθήνα 1980.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα; Διαφορετικές
Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Ο Ελλαδικός χώρος είναι ένα μεγάλο πανόραμα μυθικών και ιστορικών