Ο Τσαρλς Μπουκόβσκι υπήρξε συγγραφέας που υπέδειξε πως λογοτεχνία δεν σημαίνει απαραίτητα μερικές καλογραμμένες σειρές σε μια σελίδα, διαπραγματεύοντας μόνο τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής, τα οποία συνήθως προσφέρονται στον αναγνώστη προσαρμοσμένα σε ελκυστικά καλούπια. Ξεχωρίζοντας ως ένας προκλητικός συγγραφέας κι αθυρόστομος, ο Μπουκόβσκι έρχεται με το Τοστ Ζαμπόν να προκαλέσει: ένα έργο αυθεντικό, βιωματικό, μια κατάθεση ψυχής.
Ένα βιβλίο για την οικογένεια του, τα παιδικά του χρόνια και τα νεότερα, κάνοντας σκόπιμα δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ αληθινού και μυθοπλασίας. Με έναν κωμικό ή ορθότερα, σατυρικό τίτλο «Τοστ Ζαμπόν», φαίνεται σαν να επιδιώκει να αποκαλύψει μια υποβόσκουσα επιθυμία να χλευάσει τις ευαίσθητες χορδές που αγγίζει με το κείμενο του, πάντα με το γνώριμο ωμό και λιτό τρόπο που χαρακτηρίζει τη γραφή του.
Με την αφιέρωση «Σε όλους τους πατεράδες», ο Μπουκόβσκι επιλέγει να ξεκινήσει το Τοστ Ζαμπόν, προσδιορίζοντας και το βασικό μήνυμα που θέλει να μεταφέρει στους αναγνώστες: μια τραγική πατρική φιγούρα που σημάδεψε τα νεότερα χρόνια του, επιδρώντας πάνω του αμετάκλητα.
Με ένα τρομερό πρόβλημα ακμής που αναγκάζεται να κουβαλά σε όλη του τη ζωή και να νιώθει να στιγματίζεται απ’ αυτό, ο Μπουκόβσκι μεταμφιεσμένος στον ήρωα της ιστορίας, τον Χένρυ, μας μεταφέρει σε έναν κόσμο αβέβαιο και σκοτεινό, σε έναν κόσμο που κανείς δεν θα ήθελε να υπάρξει. Όμως, ο Μπουκόβσκι οδηγεί τον αναγνώστη στο παράδοξο που σκόπευε εξαρχής: πως σε αυτόν τον ίδιο κόσμο και ο ίδιος και ο αναγνώστης συνυπάρχουν, ακολουθώντας κανόνες που αποδεικνύονται απόλυτοι και καταστροφικοί.
Σε μια τυπική αμερικάνικη οικογένεια με τη μητέρα του υπό τη σκιά του πατέρα, ο νεαρός πρωταγωνιστής κατευθύνεται προς την ενηλικίωση με έναν σκληρό τρόπο διαπαιδαγώγησης και πάντοτε επιλέγοντας να παραμένει στο περιθώριο. Χωρίς φίλους, χωρίς άλλες δραστηριότητες, χωρίς ενδιαφέρον για τίποτα.
Μεγαλώνοντας σε ένα σπίτι που η μεγαλομανία των γονιών του τον ώθησαν σε μια υπεροπτική στάση απέναντι στους συνομηλίκους του και όντας κακοποιημένος από τον πατέρα του, ο Χένρυ, δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει κι ο ίδιος τη βία, αισθάνοντας πως αυτός είναι ο τρόπος να επιβληθεί στους ομότιμους του.
Εδώ, ο Μπουκόβσκι καταφέρνει να θίξει το ευάλωτο θέμα της κακοποίησης και να περιγράψει την αληθινή μορφή που μπορεί να αποκτήσει. Το σημείο εκείνο που μπορεί να οδηγηθεί κανείς, όταν υφίσταται κακοποίηση, σε μια ισχυρή σύγχυση για το τι είναι σωστό και τι είναι λάθος, τι θα έπρεπε να γίνεται κι αντ’ αυτού, τι γίνεται. Ένας φαύλος κύκλος που το πρόσωπο υπομένει τη βία ως ένα άλλο συνηθισμένο, αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς του.
Ακολουθώντας τον στην ενηλικίωση, εμφανίζεται ένας αντί-ήρωας της εποχής, που φαίνεται να μην μπορεί ή να μην θέλει να συλλάβει τις αξίες, τις αρχές και τους «όρους λειτουργίας» της κοινωνίας, όπως μοιάζουν να ακολουθούν όλοι οι υπόλοιποι γύρω του κι έτσι, ο ίδιος σχεδόν αναγκάζεται να αρνηθεί να τους ακολουθήσει. Έρχεται, λοιπόν, να αμφισβητήσει κάθε θεμέλιο της σκέψης του αναγνώστη, ακολουθώντας έναν δύσβατο, αντισυμβατικό δρόμο που τον οδηγεί στον αλκοολισμό, στην εξαθλίωση που συνοδεύει η φτώχεια και στη μοναξιά.
Καλά κρυμμένος πίσω από την εικόνα που δημιουργεί, η ευαίσθητη πλευρά του Μπουκόβσκι είναι διακριτή σε κάθε σελίδα του βιβλίου, φέρνοντας τον αναγνώστη πιο κοντά του και δημιουργώντας έτσι μια –θα ‘λεγε κανείς προσωπική- σχέση με τον αναγνώστη. Μια σχέση εμπιστευτικότητας, εχεμύθειας. Σαν να κλείνει το μάτι στον αναγνώστη και να του ψιθυρίζει στο αυτί «Ό,τι πούμε, μεταξύ μας».
Ένας συγγραφέας που δίχασε τις κριτικές, άλλοτε γέρνοντας τη ζυγαριά εις βάρος του υπερτιμημένου λογοτέχνη κι άλλοτε γέρνοντας τη ζυγαριά ως προς την καταξίωση ενός σημαδιακού συγγραφέα της σύγχρονης εποχής. Ένας συγγραφέας που καταφέρνει να προκαλέσει, να κάνει τον αναγνώστη να αμφιταλαντευτεί, χωρίς να μπορεί ή να χρειάζεται να αποφασίσει αν τον συμπαθεί, χωρίς να έχει σκοπό να παρουσιάσει μια συνηθισμένη ιστορία. Ένας συγγραφέας που, πίσω από την αθυροστομία και την περιγραφική ξεγύμνωση της αλήθειας, προκαλεί τη σκέψη.
Απεβίωσε το 1994 από λευχαιμία, όποτε και απέκτησε μεγαλύτερη φήμη. Θεωρήθηκε πατέρας του βρώμικου ρεαλισμού, παρόλο που οι ακαδημαϊκοί κριτικοί έδωσαν λίγη σημασία στα γραπτά του.
Υπόθεση από οπισθόφυλλο
…«Άκουσε» του είπα, «στο σχολείο είναι ζόρικα τα πράματα. Μου δίνεις πενήντα σεντς τη βδομάδα χαρτζιλίκι. Μπορείς να το κάνεις ένα δολάριο;»
«Ένα δολάριο;». «Ναι».
Έβαλε στο στόμα του μια πιρουνιά παντζάρια τουρσί κι άρχισε να μασάει. Ύστερα, με κοίταξε κάτω από τα πυκνά του φρύδια.
«Αν σου δώσω ένα δολάριο τη βδομάδα, μας κάνει πενήντα δυο δολάρια το χρόνο, πάει να πει πως πρέπει να δουλεύω πάνω από μια βδομάδα για να ‘χεις εσύ το χαρτζιλίκι σου».
Δεν απάντησα. Για τ’ όνομα του Θεού, σκέφτηκα, αν μετράς τα πράγματα έτσι, δεκαρούλα δεκαρούλα, τότε δεν πρέπει ν’ αγοράζεις τίποτα, ούτε ψωμί και καρπούζι, ούτε εφημερίδα, ή αλεύρι, γάλα ή κρέμα ξυρίσματος. Δε συνέχισα. Άμα μισείς κάποιον, δεν πρέπει να τον παρακαλάς..
