Σύνδρομο Capgras: Περιγραφή και Μελέτες Περίπτωσης

 

Τι είναι το Σύνδρομο Capgras;

Το Σύνδρομο Capgras είναι μία ψυχιατρική διαταραχή, η οποία πήρε την ονομασία της από τον ψυχίατρο Ζοζέφ Καπγκρά. Η διαταραχή σχετίζεται με την έννοια της ψευδαίσθησης της υποκατάστασης. Πιο συγκεκριμένα, το άτομο με αυτή την ασθένεια, πιστεύει ότι ένα οικείο πρόσωπο έχει αντικατασταθεί με έναν πανομοιότυπο απατεώνα. Θεωρεί, δηλαδή, ότι ένας δικός του άνθρωπος δεν είναι πραγματικός, αλλά κάποιο αντίγραφο αυτού. Αναγνωρίζει την εξωτερική εμφάνιση του ατόμου (π.χ. «αυτή μοιάζει με την γυναίκα μου»), αλλά δεν νιώθει την συναισθηματική σύνδεση που συνήθως συνοδεύει την αναγνώριση.

Αυτή η αίσθηση του οικείου αλλά ξένου, ενισχύει ένα αίσθημα αμφιβολίας και ξενότητας.  Μπορεί να προκαλέσει φόβο, άγχος και επιθετικότητα προς το «αντικατασταθέν» άτομο. Ακόμη και αν οι γύρω προσπαθούν να πείσουν τον ασθενή ότι το πρόσωπο είναι αληθινό, η πεποίθηση σπάνια αλλάζει επειδή δεν βασίζεται μόνο στην οπτική αναγνώριση αλλά και στη συναισθηματική σύνδεση που που απουσιάζει.

Συννοσηρότητα

Το Σύνδρομο Καπγκρά σπάνια εμφανίζεται απομονωμένα. Στις περισσότερες περιπτώσεις συνυπάρχει με άλλες ψυχιατρικές, νευρολογικές διαταραχές. Συνήθως εμφανίζεται σε:

• ηλικιωμένα άτομα με άνοια (Alzheimer),
• άτομα με βαριά, ψυχωσική κατάθλιψη,
• άτομα με σχιζοφρένεια ή ψυχωσικές διαταραχές (κυρίως στην παρανοïκή μορφή),
• άτομα με νευρολογικές βλάβες (τραυματισμοί, εγκεφαλικά επεισόδια στο δεξιό ημισφαίριο ή στο μετωπιαίο/κροταφικό λοβό),
• άτομα με επιληψία ή ιστορικό κρίσεων που επηρεάζουν τους μετωπιαίους, κροταφικούς λοβούς.

Αιτιολογία

Το Capgras Syndrome συνήθως είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης παραγόντων. Συνδυάζονται νευρολογικοί, ψυχολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες.

Βιολογικοί παράγοντες:

• Νευρολογικές βλάβες ή δυσλειτουργίες στους κροταφικούς ή μετωπιαίους λοβούς, που επηρεάζουν την αναγνώριση προσώπων και την επεξεργασία συναισθημάτων.
• Διαταραχές στις νευρωνικές οδούς μεταξύ οπτικού φλοιού και λοβών μνήμης (οπτικό-ιπποκάμπεια σύνδεση), που προκαλούν αποσύνδεση ανάμεσα στην οπτική αναγνώριση και την προηγούμενη συναισθηματική εμπειρία με το πρόσωπο.
•  Δυσλειτουργία της αμφίπλευρης επικοινωνίας των ημισφαιρίων που δημιουργεί δύο ξεχωριστές αναπαραστάσεις του ίδιου προσώπου, μία οπτική και μία συναισθηματική.
• Νευροχημικές διαταραχές (π.χ. ανισορροπία ντοπαμίνης και σεροτονίνης) που σχετίζονται με ψυχωσικά συμπτώματα.
• Προϋπάρχουσες νευροεκφυλιστικές νόσοι (Alzheimer, Lewy body) που επηρεάζουν την αναγνώριση και τη μνήμη.

Ψυχολογικοί παράγοντες:

• Αντικρουόμενα συναισθήματα και προβολή: Το άτομο μπορεί να αποδίδει ανεπιθύμητα συναισθήματα ή ενοχλητικές σκέψεις σε «αντίγραφα» των οικείων προσώπων.
• Αίσθημα αποξένωσης ή «μη πραγματικότητας» που ενισχύουν την πεποίθηση ότι τα γνωστά άτομα έχουν αντικατασταθεί.
• Υπερβολικό στρες, τραυματικό στρες: επιτείνει τις παρανοϊκές σκέψεις
• Προσωπικότητα με τάση παρανοϊκής σκέψης ή δυσπιστίας.
• Προηγούμενες εμπειρίες απώλειας ή προδοσίας.

Κοινωνικό-οικογενειακοί παράγοντες:

• Βίαιες οικογενειακές συνθήκες
• Έντονη εξάρτηση από γονείς ή σημαντικά άτομα
• Έλλειψη σταθερής κοινωνικής στήριξης.
• Απομόνωση
• Υψηλές απαιτήσεις ή συγκρούσεις μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον.
• Πολιτισμικές/κοινωνικές πιέσεις που επηρεάζουν την αντίληψη της πραγματικότητας.

 

---

Σύνδρομο Capgras και Προσωπαγνωσία

Η σύνδεση των δύο διαταραχών δείχνει πόσο ξεχωριστές είναι στο μυαλό μας η οπτική αναγνώριση προσώπου και η συναισθηματική σύνδεση με αυτό.

Η προσωπαγνωσία είναι μία νευρολογική διαταραχή κατά την οποία το άτομο δεν μπορεί να αναγνωρίσει πρόσωπα ακόμη και αν τα βλέπει καθημερινά. Αφορά κυρίως την οπτική αναγνώριση, όχι απαραίτητα τα συναισθήματα ή τη μνήμη για το πρόσωπο. Από την άλλη πλευρά, στο Σύνδρομο Καπγκρά η οπτική αναγνώριση είναι φυσιολογική και το πρόβλημα βρίσκεται στην απουσία συναισθηματικής αντίδρασης.

Η συσχέτιση, λοιπόν, βασίζεται στο γεγονός ότι και τα δύο αφορούν στην αναγνώριση προσώπου αλλά από διαφορετική οπτική γωνία: 

Κοινός άξονας: Αναγνώριση προσώπου

• Και οι δύο περιπτώσεις σχετίζονται με το πώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται πρόσωπα
• Υπάρχουν 2 παράλληλα συστήματα:

1. Οπτικό/γνωστικό σύστημα: Αναγνωρίζει την εμφάνιση προσώπου
2. Συναισθηματικό/αφοσιωμένο σύστημα: Συνδέει το πρόσωπο με συναισθήματα και οικειότητα

• Προσωπαγνωσία: Σπάει η οπτική οδός –> Το άτομο δεν αναγνωρίζει οπτική εμφάνιση ακόμη και αν υπάρχει συναισθηματική σύνδεση.
• Καπγκρά: Σπάει η συναισθηματική οδός –> Το άτομο αναγνωρίζει πρόσωπα αλλά δεν νιώθει την αναμενόμενη συναισθηματική σύνδεση.

Η σύνδεση προκύπτει επειδή και οι δύο καταστάσεις αποκαλύπτουν την διπλή επεξεργασία προσώπου στον εγκέφαλο. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η αναγνώριση προσώπου είναι και οπτική και συναισθηματική διαδικασία και η δυσλειτουργία οποιουδήποτε από τα δύο μέρη μπορεί να προκαλέσει διαφορετικές διαταραχές.

 

Σύνδρομο Capgras : το σπάνιο σύνδρομο του “σωσία”

 

Μελέτες Περίπτωσης

Case study 1:

Η περίπτωση του W., ενός αγοριού 16 ετών, προσφέρει μία εικόνα της ψυχοπαθολογίας που σχετίζεται με το Σύνδρομο Capgras. Ο W. πίστευε ότι η μητέρα του και η αδελφή του είχαν αντικατασταθεί από «αντίγραφα».  Τις αναγνώριζε οπτικά, αλλά ταυτόχρονα ήταν πεπεισμένος ότι ήταν οι σωσίες τους και έτσι τις θεωρούσε επικίνδυνες. Αυτή η πεποίθηση τον οδήγησε σε έντονες ψυχωτικές σκέψεις και ιδέες φόνου. Πράγματι, λοιπόν, αποπειράθηκε να δηλητηριάσει τη μητέρα του αδειάζοντας τα αντικαταθλιπτικά της στο ποτό της. Αργότερα, τη νύχτα της παραπομπής της στο νοσοκομείο πήρε ένα μαχαίρι, μπήκε στο δωμάτιο της, στήθηκε πάνω από το κρεβάτι της αλλά τελικά δίστασε και δεν την τραυμάτισε.

Οι ψευδαισθήσεις του συνυπήρχαν με βαριά κατάθλιψη και έντονη αίσθηση αβεβαιότητας. Ταυτόχρονα, το κοινωνικό του περιβάλλον ήταν χαοτικό, βίαιο και με ασταθείς οικογενειακές σχέσεις, καταστάσεις που ενίσχυαν την παρανοϊκή του αντίληψη. Η ψυχοδυναμική αξιολόγηση έδειξε ότι η έντονη εξάρτηση από την μητέρα του και οι δυσκολίες στον αποχωρισμό λειτουργούσαν ως καταλύτης για τις ψευδαισθήσεις του, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο φόβου και αμφιβολίας.

Η παρατήρηση και η θεραπεία του με συνδυασμό αντιψυχωτικού (thiothixene) και αντικαταθλιπτικού (desipramine) οδήγησαν σε γρήγορη εξάλειψη των ψυχωτικών συμπτωμάτων και σημαντική βελτίωση της κατάθλιψης.

 

Case study 2:

Η περίπτωση της Ν., μίας κοπέλας 15 ετών, προσφέρει μία εικόνα ψυχοπαθολογίας που σχετίζεται με οξεία ψύχωση και ψευδαισθήσεις πολλαπλής αναγνώρισης, παρόμοιες με το Σύνδρομο Capgras. Η Ν. εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική επειδή παρουσίασε οξεία ψυχωτική συμπεριφορά: παράλογο γέλιο, έντονο θυμό προς τον πατέρα της, επικίνδυνες συμπεριφορές όπως καύση χαρτιών ενώ έμενε και ξύπνια όλη τη νύχτα γελώντας μόνης της, καθώς και ψευδαισθήσεις και παρανοϊκές ιδέες.

Η Ν. πίστευε ότι η μητέρα της είχε αντικατασταθεί από «αντίγραφο», ότι ένας νυχτερινός νοσοκόμος ήταν στην πραγματικότητα ο πατέρας της που προσπαθούσε να τη βλάψει ενώ παράλληλα ένας άλλος ασθενής στο νοσοκομείο νόμιζε ότι ήταν φίλη της που είχε αλλάξει ταυτότητα. Αυτές οι ψευδαισθήσεις την οδήγησαν σε παράλογη συμπεριφορά, ενώ τα συμπτώματα συνυπήρχαν με κατάθλιψη, λήθαργο, μειωμένη όρεξη και κοινωνική απόσυρση. Η νευροψυχολογική αξιολόγηση αποκάλυψε σημαντική μείωση των γνωστικών της ικανοτήτων, προβλήματα στην οπτικό-χωρική αντίληψη και δυσκολία στην αφηρημένη μάθηση.

Η θεραπεία της με συνδυασμό αντιψυχωτικού (loxapine) και biperiden, οδήγησε σε σταδιακή υποχώρηση των ψυχωτικών συμπτωμάτων και πλήρη ανάρρωση μετά την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής.

 

Case study 3:

Μία γυναίκα 53 ετών, παρουσιάζει μία μορφή Συνδρόμου Capgras σε ενήλικη ηλικία. Η ασθενής πίστευε ότι η μεγαλύτερη κόρη της, την οποία θεωρούσε εξαφανισμένη για 12 μήνες, είχε αντικατασταθεί από ένα αντίγραφο. Η πεποίθηση αυτή βασιζόταν σε λανθασμένες ερμηνείες πραγματικών γεγονότων, όπως η απόσταση του χώρου εργασίας της κόρης και η χρήση έντονου μακιγιάζ από το υποτιθέμενο «αντίγραφο». Η ασθενής ήταν πεπεισμένη για την αυθεντικότητα της ψευδούς πεποίθησης, η οποία ήταν εμμονική, επαναλαμβανόμενη και προκαλούσε έντονο ψυχολογικό στρες. Παράλληλα, η στάση της απέναντι στο «αντίγραφο» ήταν παθητική και αδιάφορη, αν και ένιωθε αποστροφή και αγανάκτηση.

Η ψυχολογική της κατάσταση χαρακτηριζόταν από απάθεια, ψυχοκινητική καθυστέρηση και δυσπιστία προς του άλλους. Επιπλέον, η μνήμη της και οι υπολογιστικές της ικανότητες παρουσίαζαν ήπιες δυσκολίες, σύμφωνα με το MMSE. Οι ψυχολογικές αξιολογήσεις κατέδειξαν μη ειδική διαταραχή προσωπικότητας με κυριαρχία παρανοϊκών και καταναγκαστικών χαρακτηριστικών.

Η ασθενής παρουσίασε μόνο την ψευδή πεποίθηση αντικατάστασης της κόρης της, χωρίς άλλα ψυχωτικά συμπτώματα, γεγονός που την καθιστά μία μονοθεματική και εμμονική έκδοση του συνδρόμου Καπγκρά. Επιπλέον, η ψυχολογική της δυσφορία ενισχύθηκε από την εμμονή και την έντονη αίσθηση εξαπάτησης, ενώ η παρουσία προηγούμενων ψυχιατρικών προβλημάτων υποδεικνύει ότι η αιτία είναι πιθανόν συνδυαστική. Περιλαμβάνει, δηλαδή, ψυχολογικούς παράγοντες (παρανοϊκά και καταναγκαστικά στοιχεία), οργανικούς  (νευρολογικές βλάβες) και κοινωνικούς (έντονη σύγκρουση με την κόρη και παρελθόντα οικογενειακά τραύματα).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Damasio, A. R. (1985). Prosopagnosia. Trends in Neurosciences, 8, 132-135.

Edelstyn, N. M. J., & Oyebode, F. (1999). A review of the phenomenology and cognitive neuropsychological origins of the Capgras syndrome. International Journal of Geriatric Psychiatry, 14(1), 48-59.

Jackson, R. S., Naylor, M. W., Shain, B. N., & KING, C. A. (1992). Case study capgras syndrome in adolescence. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 31(5), 977-983.

Luca, M., Bordone, A., Luca, A., Patti, A., Sortino, G., & Calandra, C. (2013). Clinical features and imaging findings in a case of Capgras syndrome. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 1095-1099.