Στις αρχές του προηγούμενου μήνα, όταν άρχισαν να φαίνονται τα αποτελέσματα των αυστηρών μέτρων σχετικά με τον περιορισμό της διάδοσης του ιού Sars-CoV στην Κίνα, δηλαδή όταν δεν υπήρχαν νέα κρούσματα της νόσου, πολλά ειπώθηκαν για το πώς κατάφερε η Κίνα να ελέγξει την επιδημία, την ίδια στιγμή που σε άλλες χώρες η κατάσταση ήταν ανεξέλεγκτη, με κύριο το παράδειγμα της Ιταλίας. Μια από τις βασικές ερμηνείες της άμεσης αντίδρασης της Κίνας στον Covid-19 ήταν ο πολιτισμός, μια ερμηνεία, η οποία αναπαράχθηκε τόσο από τους απλούς πολίτες, όσο κι από την επιστημονική κοινότητα.
Ο ελληνικής καταγωγής καθηγητής Κοινωνικών και Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Yale, Νικόλας Χρηστάκης, σε ανάρτησή του στο Twitter, έκανε λόγο για ένα «κοινωνικό πυρηνικό όπλο» ακραίων μέτρων που χρησιμοποίησε η Κίνα για να σταματήσει την εξάπλωση του Covid-19. Ο καθηγητής εξέφρασε τον προβληματισμό του σχετικά με το κατά πόσο μπορούν οι Δυτικές δημοκρατικές κοινωνίες να ανταπεξέλθουν σ’ αυτήν την κρίση, λαμβάνοντας αντίστοιχα με την Κίνα μέτρα. Σύμφωνα με τον καθηγητή Χρηστάκη, η Κίνα κατάφερε να σταματήσει τη διάδοση του Covid-19, επειδή διαθέτει, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, μια συλλογική κουλτούρα, ένα σύστημα αξιών, δηλαδή, προσανατολισμένο προς την ομάδα κι όχι προς το άτομο, καθώς κι ένα απολυταρχικό καθεστώς. Πιο, συγκεκριμένα, ως επέκταση του συλλογισμού του καθηγητή, μπορεί να ειπωθεί ότι οι πολίτες της Κίνας, οι οποίοι είναι συνηθισμένοι στην υπακοή των αυστηρών μέτρων της κυβέρνησης, θέλοντας και μη, συμμορφώνονται με τις υποδείξεις της κυβέρνησης από φόβο για τις συνέπειες. Επιπλέον, αποτελεί κοινό τόπο ότι οι ανατολικές κοινωνίες, όπως είναι και η Κίνα, τείνουν να είναι πιο συλλογικές, δίνοντας έμφαση στο συμφέρον των πολλών, έναντι των δυτικών κοινωνιών που είναι ατομοκεντρικές. Έτσι, ως συνέχεια του επιχειρήματος του καθηγητή, η Κίνα, καθότι είναι μια χώρα που χαρακτηρίζεται από ένα συλλογικό αξιακό σύστημα, εφάρμοσε με ευκολία μέτρα τα οποία αποσκοπούσαν στην προφύλαξη της υγείας των πολλών.
If we want to understand how powerful an opponent SARS-CoV-2 (COVID-19) is, let’s take a look what has been required to stop it in China. The Chinese government has essentially used a social nuclear weapon in its efforts. Let’s talk about this, to understand what US is facing. 1/
— Nicholas A. Christakis (@NAChristakis) March 9, 2020
Advertising
Of course, China has a collectivist culture and an authoritarian government, both of which have allowed this enormous, widespread response. It is well suited to fight a pandemic, if it indeed takes in factual information and responds rationally. (Evokes Chernobyl @clmazin) 4/
— Nicholas A. Christakis (@NAChristakis) March 9, 2020
Σε ένα άρθρο του CNN Ελλάδας, όπου εξηγούνται οι λόγοι που τα θύματα στην Ιταλία είναι τόσο πολλά, η «μεσογειακή έλλειψη πειθαρχίας» προβάλλεται ως ένας από τους λόγους, αντιπαραβάλλοντάς την με την πειθαρχία άλλων ανατολικών χωρών, της Κίνας και της Νότιας Κορέας, οι πολίτες των οποίων, καθώς βρίσκονται υπό απολυταρχικά καθεστώτα, υπακούν στις εντολές, με τη θέλησή τους ή χωρίς, μια άποψη παρόμοια με εκείνη του καθηγητή Χρηστάκη. Γίνεται λόγος, λοιπόν, για μια «μεσογειακή ελαφρότητα» των Ιταλών, με την οποία αντιμετωπίζεται η πανδημία του COVID-19, αφού παρά την ύπαρξη κάποιων μέτρων περιορισμού και απαγόρευσης κυκλοφορίας, οι πολίτες κυκλοφορούσαν στους δρόμους, αρνούμενοι να συμμορφωθούν στα μέτρα της κυβέρνησης και υποτιμώντας τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Μέχρι εδώ θα μπορούσαμε εύλογα να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι η διαφορετική αντιμετώπιση της πανδημίας του COVID- 19 των δύο χωρών, της Κίνας και της Ιταλίας (Ανατολή- Δύση), οφείλεται στα διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά της καθεμίας. Ωστόσο, αυτό θα ήταν ένα αυθαίρετο συμπέρασμα. Προβάλλοντας τον διαφορετικό πολιτισμό, τη διαφορετική κουλτούρα, μεταξύ των χωρών ως την «εύκολη» και προφανή αιτία, ενέχει, μεταξύ άλλων, και πολλούς κινδύνους. Αρχικά, οι υποστηρικτές αυτής της άποψης παραβλέπουν άλλους πιθανούς παράγοντες που παρεμβάλλονται, όπως είναι η προηγούμενη εμπειρία των χωρών από πρόσφατες πανδημίες. Ο επιχειρηματίας και συγγραφέας Tomas Pueyo, σε δική του ανάρτηση, κάνοντας χρήση μιας πληθώρας δεδομένων και προβλεπτικών μοντέλων, υποστηρίζει την άποψη ότι οι χώρες με ιστορικό πρόσφατων πανδημιών, όπως είναι άλλωστε και η Κίνα, αντιμετώπισαν πιο αποτελεσματικά την έξαρση του COVID- 19, καθότι γνώριζαν την σοβαρότητας της κατάστασης, οπότε με την εμφάνιση του νέου κορωνοϊού, αμέσως αξιολόγησαν την κατάσταση ως χρήζουσα άμεσης αντιμετώπισης, ενεργοποιώντας άμεσα τον κρατικό μηχανισμό και λαμβάνοντας μέτρα που είχαν λειτουργήσει και στο παρελθόν. Άλλες χώρες, όμως, που δε σπουδαιολόγησαν την κατάσταση, βρέθηκαν εξαπίνης σε μια δύσκολη θέση, χωρίς να γνωρίζουν πώς να περιορίσουν την εξάπλωση του ιού.
Μία πολιτισμική ερμηνεία ενέχει, επιπρόσθετα, και μια χροιά αξιολόγησης και σύγκρισης των πολιτισμών μεταξύ τους, μέσα από μια εθνοκεντρική οπτική, αν κι αυτή τη φορά από την αντίθετη πλευρά. Η διάκριση μεταξύ Ανατολής και Δύσης εισέρχεται άλλη μια φορά στο προσκήνιο, δημιουργώντας χάσματα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Τέλος, μην ξεχνάμε ότι αυτή η πολιτισμική ερμηνεία δεν είναι παρά μία άποψη κι όχι μια συνεκτική και ολοκληρωμένη θεωρία, καθώς δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που να στηρίζουν αυτήν την θέση. Μην ξεγελιόμαστε από την επιστημονική ιδιότητα του κύριου Χρηστάκη, καθώς αν δούμε με μια κριτική διάθεση την επιχειρηματολογία του, θα συνειδητοποιήσουμε ότι υστερεί ελλείψει τεκμηρίων.
Είναι, επομένως, ο πολιτισμός η απάντηση στις διαφορές των αντιδράσεων των χωρών σε μια πανδημία; Μήπως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τον πολιτισμό «ελαφρά τη καρδία» ως δικαιολογία για το καθετί;
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
How China halted coronavirus using a ‘social nuclear weapon’ but does the West have the will? Totalitarian state used extreme measures that democracies will struggle to replicate, expert warns, ανάκτηση από www.dailymail.co.uk
Κορωνοϊός: Γιατί «ξέφυγαν» οι θάνατοι στην Ιταλία;, ανάκτηση από www.cnn.gr
Coronavirus: Why You Must Act Now Politicians, Community Leaders and Business Leaders: What Should You Do and When?, ανάκτηση από medium.com
Εικόνα 1: ανάκτηση από sciencebusiness.net
Εικόνα 2: twitter.com
