Οι τεχνικές ή στρατηγικές ελέγχου του θυμού στοχεύουν στη μείωση της επιθετικής συμπεριφοράς και στην αύξηση του αυτοελέγχου σε παιδιά και εφήβους με προβλήματα συμπεριφοράς. Οι εκπαιδευτικοί, λειτουργώντας ως πρότυπα συμπεριφοράς και ως καθοδηγητές. μπορούν να διδάξουν τους μαθητές να χρησιμοποιούν αυτές τις τεχνικές. Κατά καιρούς, έχουν διατυπωθεί διάφορες τεχνικές/ στρατηγικές, όπως το πρόγραμμα Α-Β-Γ ανάλυσης της συμπεριφοράς, η γνωστική- συμπεριφορική στρατηγική ZIPPER, η τεχνική της λεκτικής αυτοκαθοδήγησης κ.α. Στο παρόν άρθρο θα παρουσιαστεί η τεχνική Εναλλακτικής Αντίδρασης ή αλλιώς Τεχνική της Μικρής Χελώνας.
Η τεχνική Εναλλακτικής Αντίδρασης (Τεχνική της Μικρής Χελώνας)
Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται στα παιδιά με στόχο να μάθουν να ελέγχουν το θυμό και την επιθετικότητά τους. Βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα της τεχνικής είναι το παιδί να εξασκηθεί σε τεχνικές βαθμιαίας μυϊκής χαλάρωσης. Με αυτό τον τρόπο θα διαφεύγει από την κατάσταση που του προκαλεί άγχος και θα χαλαρώνει σωματικά. Η εκμάθηση της τεχνικής της μικρής χελώνας γίνεται σε 3 φάσεις.
1η φάση
Ο εκπαιδευτικός διηγείται την ιστορία της μικρής χελώνας στο παιδί, δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι η μικρή χελώνα κάθε φορά που αισθανόταν θυμωμένη ή στεναχωρημένη και ήθελε να αντιδράσει με άσχημο τρόπο έμπαινε στο καβούκι της για να ηρεμήσει. Έτσι, κατάφερνε να μην μπλέκει σε καυγάδες και όλα βελτιώθηκαν. Μετά το τέλος της αφήγησης, ο εκπαιδευτικός δίνει εναλλακτικές αντιδράσεις στο παιδί, προκειμένου να ηρεμήσει και να ελέγξει το θυμό του. Τέτοιες αντιδράσεις είναι το να μαζέψει τα χέρια και τα πόδια του κοντά στο σώμα του, να ακουμπήσει το κεφάλι στο θρανίο και να κλείσει τα μάτια, να φανταστεί ότι είναι ένα χελωνάκι που κρύβεται στο καβούκι του και να χαλαρώσει το σώμα του, παραμένοντας στην ίδια θέση.
2η φάση
Σε αυτή τη φάση, ο εκπαιδευτικός μαθαίνει στο παιδί να σφίγγει και μετά να χαλαρώνει τους διάφορους μυς του σώματός του, ώστε να είναι σε θέση να πραγματοποιήσει τη στάση της μικρής χελώνας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Επίσης, το παιδί μαθαίνει σε ποιες περιπτώσεις θα ήταν ωφέλιμο να κάνει την τεχνική της μικρής χελώνας. Για παράδειγμα, όταν θεωρεί ότι αναμένεται καβγάς, όταν νιώθει υπερβολική ένταση, άγχος, θυμό, αλλά και όταν το παροτρύνει ο εκπαιδευτικός.
3η φάση
Η φάση αυτή είναι συμπληρωματική και εφόσον ο εκπαιδευτικός το θεωρεί σκόπιμο μπορεί να διδάξει στο μαθητή τεχνικές επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων ή εναλλακτικές τεχνικές αντιμετώπισης του θυμού. Σκοπός είναι μέσα από τις διάφορες τεχνικές που θα έχει διδαχθεί να είναι κάθε φορά σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις χωρίς να εμφανίσει ακραίες συμπεριφορές.
Αξιολόγηση της εφαρμογής των προγραμμάτων στο χώρο του σχολείου
Η τεχνική της μικρής χελώνας, όπως και άλλες τεχνικές ελέγχου του θυμού, στηρίζονται σε γνωσιακές- συμπεριφοριστικές θεωρίες. Σκοπός τους είναι το παιδί να μάθει να χειρίζεται μόνο του το θυμό του και να επιλύει αποτελεσματικά τυχόν προβλήματα. Αποκτά επομένως δεξιότητες αυτοδιαχείρισης και γίνεται λιγότερο εξαρτημένος από τον εκπαιδευτικό. Πλήθος ερευνών έχουν καταδείξει τα ακόλουθα σημεία σχετικά με την αξιολόγηση των τεχνικών.
- Τα παιδιά μαθαίνοντας να φρενάρουν τις αρνητικές τους αντιδράσεις αποκτούν αυτοέλεγχο και συνειδητοποιούν τα πλεονεκτήματα από την αλλαγή της συμπεριφοράς τους.
- Οι αλλαγές στη συμπεριφορά γενικεύονται σιγά σιγά και σε άλλες καταστάσεις και έχουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
- Η αυτοδιαχείριση ανεπιθύμητων συμπεριφορών από τη μεριά του παιδιού επιτρέπει στον εκπαιδευτικό να διαθέσει χρόνο και σε άλλα παιδιά που χρειάζονται τη βοήθειά του.
- Η εφαρμογή των τεχνικών απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις από την πλευρά των εκπαιδευτικών και συνεργασία με υποστηρικτικές υπηρεσίες, ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές, κτλ.
- Κατά το σχεδιασμό και την εφαρμογή του γνωστικο-συμπεριφοριστικού προγράμματος πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το γνωσικό επίπεδο του παιδιού και η θυμικο- συναισθηματική κατάστασή του.
Σε κάθε περίπτωση και παρά τις όποιες επιφυλάξεις σχετικά με την εφαρμογή των γνωστικο- συμπεριφοριστικών τεχνικών μέσα στην τάξη, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να προτρέπουν τους μαθητές να διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τους και να έχουν αυτοέλεγχο.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Κολιάδης, Ε. (2010). Γνωστικο- συμπεριφοριστικές/ γνωσιακές τεχνικές. Στο: Ε. Α. Κολιάδης (Επιμ.). Συμπεριφορά στο σχολείο. Αξιοποιούμε δυνατότητες. Αντιμετωπίζουμε προβλήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
