Η σύγχρονη Τουρκία είναι μία χώρα με τη δική της ιστορική πορεία και τα δικά της ιδιαίτερα γνωρίσματα. Από τότε που απαγκιστρώθηκε από τον μανδύα της απαρχαιωμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πριν από περίπου έναν αιώνα, έχει διαμορφώσει μία ανεξάρτητη πολιτική σε όλο τον 20ο αιώνα. Γεγονός παραμένει πως η σχέση της Τουρκίας με τους δημοκρατικούς θεσμούς, ποτέ δεν κάνει τους ιστορικούς και τους πολιτικούς αναλυτές να πλήττουν, μιας και η χώρα έχει βιώσει πραξικοπήματα, ή/και αρκετές πραξικοπηματικές απόπειρες, από τη δεκαετία του 1960 έως και τις μέρες μας.
Το πρόσφατο πραξικόπημα του 2016 στη γειτονική χώρα, είναι το πέμπτο κατά σειρά πραξικόπημα στρατιωτικών που έλαβε χώρα και ήρθε για να σημαδέψει την πολυτάραχη πολιτική και κοινωνική ζωή του τουρκικού λαού. Το πρώτο εκδηλώθηκε στις 27 Μαΐου του 1960, από μία ομάδα νεαρών αξιωματικών του στρατού, ενάντια στο Δημοκρατικό Κόμμα που είχε τότε την εξουσία. Το κόμμα αυτό κυβερνούσε τη χώρα από το 1950 (δηλαδή μία δεκαετία) και στο διάστημα αυτό, το κλίμα πόλωσης που επικρατούσε μεταξύ του κόμματος αυτού και του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που ήταν το “αντίπαλον δέος”, κορυφώθηκε. Τα δύο βασικά θέματα διαφωνίας και σύγκρουσης ήταν το πλαίσιο της θρησκείας στην καθημερινή ζωή των Τούρκων και οι πολιτικές ελευθερίες.
Ο συνταγματάρχης Alparslan Türkeş, ενορχηστρωτής του πραξικοπήματος, με διάγγελμά του στον τουρκικό λαό, ανακοίνωσε πως οι ένοπλες δυνάμεις είχαν αναλάβει την τύχη της χώρας “για να αποτρέψουν την απάτη”, όπως είπε. Ο στρατός οργάνωσε μία επιτροπή εθνικής ενότητας, στην οποία προεξάρχοντα ρόλο είχε ο στρατηγός Cemal Gürsel που ανακηρύχθηκε αρχηγός του κράτους, πρωθυπουργός και υπουργός άμυνας, κατέχοντας τρία αξιώματα ταυτόχρονα. Πέντε χρόνια μετά, με την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης, διεξήχθησαν ελεύθερες εκλογές τις οποίες κέρδισε ο πιο δημοφιλής πολιτικός της Τουρκίας εκείνη την εποχή, ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ.
Η κυβέρνηση του Ντεμιρέλ προσπάθησε να αποκαταστήσει σημαντικές αξίες που είχαν κλονιστεί στην τουρκική δημοκρατία, να εκσυγχρονίσει τη χώρα και να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής. Tα εμπόδια όμως που συνάντησε προς αυτή την κατεύθυνση, οδήγησαν τον στρατό στο να στείλει ένα τελεσίγραφο στην κυβέρνηση, πως αν δεν προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις “κεμαλικού τύπου”, θα ασκήσει το “συνταγματικό του δικαίωμα”. Γρήγορα, κυκλοφορήσαν φήμες ότι η ανώτερη διοίκηση είχε ενεργήσει στην πραγματικότητα για να ανατρέψει το πραξικόπημα από τους νεότερους αξιωματικούς, έχοντας ως πρότυπο το Μάιο του 1960. Οι φήμες φάνηκαν να επιβεβαιώνονται, όταν αρκετοί αξιωματικοί αποστρατεύτηκαν.
Το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα ήταν αρκετά ταραγμένο για την Τουρκία, από πολιτική σκοπιά. Το μονοπάτι που ακολουθούσε η χώρα, εξακολουθούσε να δυσαρεστεί τη στρατιωτική ηγεσία του τόπου. Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1980, οι ένοπλες δυνάμεις, υπό τον στρατηγό Κενάν Εβρέν, βγήκαν στους δρόμους και ανέτρεψαν για άλλη μια φορά την εκλεγμένη κυβέρνηση υπό τον Ντεμιρέλ. Η οικονομική κατάσταση της χώρας βρισκόταν σε δυσμενές επίπεδο, το τουρκικό κοινοβούλιο φαινόταν ανίκανο να ασκήσει την εκτελεστική του εξουσία και η πολιτική κατάσταση ήταν πραγματικά προβληματική. Ο Κενάν Εβρέν έγινε πρόεδρος της Τουρκίας, ενώ πρωθυπουργός διορίστηκε ο ναύαρχος Μπουλέντ Ουλουσού, μέλος των πραξικοπηματιών. Όλα τα πολιτικά κόμματα απαγορεύτηκαν, οι μεταρρυθμίσεις ανεστάλησαν, ενώ απαγορεύτηκε και η δημόσια χρήση της κουρδικής γλώσσας.
Το 1983, επιτράπηκε και πάλι η διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών στην Τουρκία και η δημοκρατία επανήλθε. Οι αρχές, όμως, της επόμενης δεκαετίας βρήκαν την Τουρκία πάλι σε προβληματική πολιτική καθημερινότητα, αφού η διαμάχη με τους Κούρδους έφτανε στο αποκορύφωμά της. Υπήρχαν αναφορές για σχεδιαζόμενο πραξικόπημα το 1993, εντούτοις η επόμενη φορά που ο στρατός πήρε την κατάσταση στα χέρια του, ήταν το 1997. Το πραξικόπημα αυτό βαφτίστηκε “μεταμοντέρνο πραξικόπημα”. Στις 28 Φεβρουαρίου, ο στρατός έστειλε για άλλη μια φορά τελεσίγραφο στην κυβέρνηση του πρωθυπουργού Necmettin Erbakan, ο οποίος αφού ικανοποίησε τα αιτήματά τους, παραιτήθηκε και απείχε από την πολιτική σκηνή.
Ο 21ος αιώνας σηματοδότησε για τη γειτονική χώρα μία νέα εποχή. Το 2001, ιδρύθηκε κι επίσημα το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Adalet ve Kalkιnma Partisi – AKP) του άλλοτε δημάρχου Κωνσταντινούπολης, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο Ερντογάν έμελλε να εξελιχθεί στην πιο ισχυρή πολιτική μορφή της Τουρκίας. Το κόμμα του κέρδισε τις επερχόμενες εκλογές κι ο ίδιος ορκίστηκε πρωθυπουργός της Τουρκίας, τον Μάρτιο του 2003. Για τα επόμενα έντεκα χρόνια, ο Ερντογάν κυβέρνησε ως πρωθυπουργός τη χώρα, βάζοντάς την σε έναν νέο δρόμο. Η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας αναθερμάνθηκε, η οικονομία της εκσυγχρονίστηκε, παλιές έριδες έδειχναν να παραμερίζονται, οι παγωμένες σχέσεις με την Ελλάδα άλλαξαν και η Τουρκία έγινε πιο κοσμική από ποτέ.
Το 2014, ο Ερντογάν εκλέγεται πρόεδρος της Τουρκίας, ο πρώτος εκλεγμένος από τον λαό πρόεδρος της χώρας. Στην πρωθυπουργία τον αντικαθιστά ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ένας έμπειρος διπλωμάτης. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Ερντογάν όλα αυτά τα χρόνια, φρόντισε να μειώσει την ισχύ του στρατού, ο οποίος πολλάκις είχε απασχολήσει την κοινή γνώμη αλλά και την τουρκική δικαιοσύνη με πολλά σκάνδαλα στα οποία εμπλεκόταν. Ο τούρκος πρόεδρος έστειλε στη φυλακή μεγάλο αριθμό στρατιωτικών και έτσι αποδυνάμωσε τον στρατό, ενώ ο ίδιος εξελισσόταν. Τον Μάιο του 2016, ήρθε σε ρήξη με τον Αχμέτ Νταβούτογλου και τον αντικατέστησε στην πρωθυπουργία με τον Μπιναλί Γιλντιρίμ. Ο Ερντογάν είχε εκφράσει την πρόθεσή του να προχωρήσει σε δημοψήφισμα, έτσι ώστε να καταργήσει τη θέση του πρωθυπουργού, να τροποποιήσει τον εκλογικό νόμο για να παραμείνει για πολλά χρόνια ακόμα στην εξουσία και να συγκεντρώσει ουσιαστικά όλες τις εξουσίες στα χέρια του.
Στις 15 Ιουλίου του 2016, γύρω στις 10:30 το βράδυ, πυροβολισμοί άρχισαν να ακούγονται στην Άγκυρα, ενώ αεροπλάνα και ελικόπτερα του στρατού ξεκίνησαν να πετούν σε χαμηλό έδαφος. Ο πρωθυπουργός Γιλντιρίμ σε μήνυμά του προς τον λαό, γνωστοποίησε ότι βρισκόταν σε εξέλιξη απόπειρα πραξικοπήματος και απηύθυνε έκκληση για ηρεμία, ενώ ανέφερε πως οι δυνάμεις ασφαλείας θα έκαναν το καθήκον τους. Λίγο αργότερα, έγινε γνωστό πως μία ομάδα στρατιωτικών προσπαθούσε να καταλάβει την εξουσία. Οι πραξικοπηματίες εμφανίστηκαν και στην Κωνσταντινούπολη, όπου κατέλαβαν το αεροδρόμιο και το κτίριο της δημόσιας τηλεόρασης και έριξαν “μαύρο” στα κανάλια και στα social media.
Ο Ερντογάν, ο οποίος βρισκόταν σε διακοπές στη Μαρμαρίδα, βγήκε μέσω face time στον αέρα του CNN της χώρας και κάλεσε τον λαό να κατέβει στους δρόμους και να υπερασπιστεί τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας. Η παρέμβασή του αυτή φάνηκε ότι ήταν καταλυτική, αφού όντως, μετά το κάλεσμά του ο λαός βγήκε στους δρόμους, διαδηλώνοντας την στήριξή του στη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση. Ακολούθησαν δηλώσεις στήριξης στην εκλεγμένη κυβέρνηση της Τουρκίας από πολλούς ηγέτες. Οι τουρκικές αρχές δεν άργησαν να υποδείξουν ως υποκινητή του πραξικοπήματος, έναν αυτοεξόριστο ιμάμη, τον Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος ωστόσο κατηγόρησε τον Ερντογάν ότι σκηνοθέτησε το πραξικόπημα για να γραπωθεί στην εξουσία. Το πραξικόπημα φυσικά απέτυχε, ο Ερντογάν όμως ισχυροποίησε την εξουσία του, κάτι που φάνηκε από τις προεδρικές εκλογές του 2018 στη χώρα. Από το 2016 και μετά, η δημοκρατία στη γειτονική χώρα δοκιμάζεται συχνά.
Πηγές που αντλήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Τα πέντε πραξικοπήματα της Τουρκίας. Οι πιο αδίστακτοι στρατηγοί: αντλήθηκε από news247.gr
Τα πραξικοπήματα στην Τουρκία και ο ρόλος του Στρατού: αντλήθηκε από kedisa.gr
Τουρκία: Πέντε πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπήματος από το 1960: αντλήθηκε από m.naftemporiki.gr
