Το αίσθημα ζήλιας σχετίζεται με τον εσωτερικό φόβο του κάθε ατόμου να μη χάσει ότι έχει αποκτήσει στη ζωή του. Ένας φόβος που συνήθως ανθίζει και ξεπροβάλει πάνω σε αβάσιμες υποψίες, αλλά έχει χωμένες τις ρίζες του πολύ καλά στο παρελθόν. Ξεπετάγεται από απλά καθημερινά γεγονότα, στη δουλειά, στις σχέσεις, στους φίλους, στην οικογένεια. Είναι κάτι που κουβαλάμε βαθιά μέσα μας, μας τρώει και μας βασανίζει. Συντηρείται μόνο του και μεγαλώνει μαζί μας. Ώσπου μια μέρα, με την κατάλληλη αφορμή, είναι έτοιμο να βγει έξω και να κατασπαράξει όποιον βρεθεί στο διάβα του. Ο Σαίξπηρ ονόμασε τη ζήλια ως το τέρας με τα πράσινα μάτια. Με αυτόν τον τρόπο, θέλησε να παρουσιάσει πως το άτομο το οποίο ζηλεύει δεν αντιλαμβάνεται ορθά μια κατάσταση και έχει καταστροφική συμπεριφορά προς τον εαυτό του αλλά και τους γύρω του.
Ζήλια- Μιλώντας με εικόνες
Από τις πιο ρεαλιστικές εικόνες της ζήλιας μου έδωσε μια θεραπευόμενη μου σε μια πρόσφατη συνεδρία. «Αυτό που νιώθω είναι πως θέλω να γίνω κανονική, σαν τους άλλους. Προσπαθώ να περπατήσω και να ξεγλιστρήσω από όλο αυτό, αλλά μακριά λουριά, δεμένα στα πόδια μου, με τραβάνε πίσω. Με κρατούν αιχμάλωτη και με γυρίζουν στη σκοτεινή τρύπα των σκέψεών μου. Σκέψεις, που το ξέρω πως δεν υφίστανται, αλλά δεν παύουν να υπάρχουν και να καθοδηγούν τη συμπεριφορά μου. Μια συμπεριφορά που δεν ελέγχω». Κοιτώντας πίσω από τις λέξεις, θα ανακαλύψουμε πως το άτομο δεν παλεύει με τίποτα που έχει να κάνει με τον έξω κόσμο, αλλά με τον ίδιο του τον εαυτό. Το αίσθημα της ζήλιας πηγάζει από τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου και αποτελεί καθρέφτη των φόβων και των ανασφαλειών του. Το άτομο νιώθει αιχμάλωτο σε αυτό το συναίσθημα και ανίκανο να κινηθεί πιο μακριά απ’ όσο του ορίζει.
Ο Φρόιντ και το αίσθημα της ζήλιας
Κατά τον Φρόιντ, υπάρχουν τρία είδη ζήλιας που μπορεί κάποιος να βρεθεί αντιμέτωπος στη ζωή του: η φυσιολογική, η νευρωτική και η παθολογική. Η φυσιολογική ζήλια είναι το συναίσθημα που έρχονται αντιμέτωποι όλοι οι άνθρωποι σε μια περίοδο της ζωής τους και προκαλείται από μια υπαρκτή απειλή. Αυτό το συναίσθημα είναι φυσιολογικό και διαρκεί για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, αφήνοντας το άτομο να επανέλθει σε ηρεμία ύστερα από την εξαφάνιση του τρίτου προσώπου από το προσκήνιο. Εν αντιθέσει, η νευρωτική ζήλια εμφανίζεται σε υπερευαίσθητα άτομα και η ύπαρξή της δε βασίζεται σε ορατές αιτίες ή συμβάντα. Το άτομο που τη βιώνει έχει βαθιά ριζωμένο τον μηχανισμό άμυνας που ονομάζεται προβολή. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί το ίδιο το άτομο να έχει κάποια εξωσυζυγική σχέση και να νιώθει ενοχές, αλλά αντιδρά προβάλλοντας τα δικά του συναισθήματα στον σύντροφο του κατηγορώντας τον για αυτά ακριβώς που πράττει ο ίδιος.
Τέλος, στην παθολογική ζήλια το άτομο βιώνει βασανιστικά συναισθήματα,τα οποία δυσκολεύεται να παραδεχτεί. Αυτό το είδος ζήλιας έχει ρίζες στον φόβο της εγκατάλειψης, του αποχωρισμού και της απώλειας. Το άτομο νιώθει συνεχώς μειονεκτικά απέναντι στον σύντροφο του και ψάχνει συνεχώς αποδείξεις που θα επιβεβαιώσουν τις υποψίες απιστίας που βιώνει. Ζει σε μια μόνιμη ανασφάλεια και ανησυχία πως απειλείται απ’ οτιδήποτε μπορεί να κλέψει την προσοχή του συντρόφου του από εκείνον.
Το αίσθημα της ζήλιας: η γέννηση
Η ζήλια εμφανίζεται στη ζωή του ατόμου από το 15ο μήνα της ηλικίας του. Το αν η ζήλια θα καταφέρει να αιχμαλωτίσει αυτό το άτομο ή θα μπορέσουν να συνυπάρξουν σε αρμονικά επίπεδα έχει να κάνει από τα πρώτα κιόλας βήματα του ατόμου σε αυτόν τον κόσμο. Με άλλα λόγια, ένα συναίσθημα δεν είναι αυτό καθ’ αυτό απειλητικό ή αρνητικό. Τα βιώματά και οι εμπειρίες μας ωθούν στο να νιώθουμε το συναίσθημα αυτό πιο έντονα και πιο δυσάρεστα από τους άλλους ανθρώπους.
Μεγαλώνοντας σε συναισθηματικά ανασφαλή περιβάλλοντα, χωρίς σταθερότητα και με γονείς που είχαν απρόβλεπτη συμπεριφορά απέναντι μας, δημιουργήσαμε έναν εαυτό μονίμως σε επιφυλακή και εγρήγορση προσπαθώντας να κερδίσει την πολυπόθητη αποδοχή. Φύτρωσε μέσα μας το αίσθημα της κατωτερότητας και η εικόνα ενός ανάξιου εαυτού, ανίκανου να αγαπηθεί. Και όταν το πρώτο μας καταφύγιο σε αυτόν τον κόσμο μοιάζει τόσο ανασφαλές και απειλητικό πώς να μην είναι το ίδιο απειλητικός και ο κόσμος γύρω μας;
Μεγαλώνοντας με το αίσθημα της ζήλιας
Αυτές οι ανεκπλήρωτες παιδικές μας ανάγκες είναι η πηγή της ανασφάλειας, του φόβου, της ανησυχίας και του άγχους μήπως αυτός που έχουμε δίπλα μας, μας αφήσει. Μήπως δε μας αγαπά πραγματικά, όπως νιώσαμε και από τους γονείς μας. Μήπως δεν είμαστε τόσο αρκετοί ώστε να τον κρατήσουμε. Γιατί κάπου μέσα μας συνδέουμε πως αν ήμασταν αρκετοί και άξιοι αγάπης, οι γονείς μας θα μας φερόντουσαν αλλιώς. Επιπροσθέτως, παιδιά που βίωσαν έλλειψη εμπιστοσύνης μέσα στην οικογένεια, όπως μια εξωσυζυγική σχέση κάποιου γονιού απέκτησαν πιο έντονο το φόβο της απειλής, του θυμού και της προδοσίας. Μεγαλώνοντας σε τέτοια περιβάλλοντα, το παιδί γίνεται καχύποπτο και ανασφαλές κουβαλώντας ένα μεγάλο εσωτερικό κενό και αναζητώντας συνεχώς επιβεβαίωση, προσοχή και συναισθηματική ασφάλεια από τους μετέπειτα συντρόφους του. Κρεμιέται από του άλλους ζητώντας να ανακουφιστεί για όλα τα ερωτηματικά που υπάρχουν μέσα του.
Η ζήλια χρησιμοποιείται ως στρατηγική αντιμετώπισης μιας πιθανής εγκατάλειψης που το άτομο φοβάται πως θα βιώσει ξανά. Με αυτόν τον τρόπο, της ζηλότυπης συμπεριφοράς, αποκτά μια ψευδαίσθηση ελέγχου της σχέσης. Ανακουφίζεται παροδικά από την επιβεβαίωση που παίρνει από τον σύντροφο του. Παρόλα αυτά η εσωτερική ανασφάλεια του ότι δεν αξίζει είναι ακόμα εκεί βαθιά ριζωμένη. Ο φόβος αυτής της ανασφάλειας -πως μπορεί να είναι αληθινή- πυροδοτεί μια εκρηκτική οργή. Αυτή η οργή καθιστά τον ανασφαλή σύντροφο ως θύτη και τον ασφαλή ως θύμα αυτής της σχέσης. Το άτομο τρεμάμενο από τον φόβο της ζήλιας, ότι θα χάσει ό,τι έχει χτίσει, φέρεται κτητικά, καταπιεστικά ακόμα και απειλητικά μέσα στη σχέση. Προσπαθεί ασυνείδητα να υποβιβάσει τον άλλον και να τον κάνει να αισθανθεί όσο άσχημα νιώθει και εκείνος εγκλωβισμένος μέσα στις ανασφάλειες του, κάνοντάς τον να νιώθει υπεύθυνος για ό,τι συμβαίνει.
Το άτομο που ζηλεύει εγκλωβίζεται μέσα σε αυτό που βιώνει και ερμηνεύει τα πράγματα μέσα από τα δικά του μάτια. Δεν βλέπει καθαρά. Η ζήλια τον καθιστά ανήμπορο να κατανοήσει τι είναι υπαρκτό και τι αίσθημα φαντασίας όσων σκέφτεται.
Απελευθερώνοντας τον εαυτό από τις φυλακές της ζήλιας
- Η στιγμή του να κόψεις τα λουριά που σε κρατούν αιχμάλωτο στη φυλακή του εαυτού σου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Γιατί έχεις μάθει τόσα χρόνια να σε κινούν αυτά και όποτε πας να κάνεις ένα βήμα προς το φως να σε τραβάνε πίσω στο σκοτάδι. Σε αυτό το σκοτάδι, έμαθες να φωτίζεσαι από το φως των άλλων, χωρίς να ξέρεις πως έχεις κ εσύ τη δική σου λάμψη. Γι’ αυτό και ζήλευες και ήθελες κανείς άλλος να μην λάμπει, αφού δεν ήξερες πως μπορούσες να λάμψεις κ εσύ. Οι άλλοι το έβλεπαν πως λάμπεις, εσύ ήσουν ο τυφλός σε αυτό το ταξίδι. Εγκλωβισμένος σ’ αυτή τη σκοτεινιά έβλεπες τα πάντα μέσα από έναν φακό-μεγεθυντικό. Ο οποίος σου έδειχνε τα μικρά-μεγάλα, τις υποψίες- πραγματικότητα και τα ανύπαρκτα-υπαρκτά.
Πόσο αληθινό ήταν αυτό που ζούσες; Πόσο αυθεντικό; Πόσα πράγματα πέρασαν από τη ζωή σου και δεν τα είδες, δεν τα χάρηκες, δεν τα έζησες;
Αιχμάλωτος στην εσωτερική σου φυλακή ζούσες μια ζωή στο σκοτάδι. Ζήλευες, πονούσες, φώναζες, σπάραζες για λίγη προσοχή … για λίγο φως. Αν κοιτάξεις μέσα σου το φως είναι εκεί, κρυμμένο πίσω από φόβους, ανασφάλειες και καχυποψίες. Το φως είναι εκεί να δώσει λάμψη στα προτερήματα σου, να σε βοηθήσει να δεις καθαρά τον εαυτό σου, να σε σηκώσει και να σε ελευθερώσει από τα δεσμά του παρελθόντος. Να σε βοηθήσει να πιστέψεις και να εμπιστευτείς ακόμα και αν πληγωθείς. Κανείς δε σου εγγυάται πως αν εμπιστευτείς δε θα πληγωθείς, αλλά σίγουρα αν δε αφεθείς δε θα ζήσεις. Ο καθένας μας είναι μοναδικός και λάμπει με έναν ξεχωριστό τρόπο. Αν στραφείς και δεις το δικό σου, δε θα χρειαστεί να ζηλέψεις ποτέ κανένα ξένο φως, ούτε να ξαναφοβηθείς το σκοτάδι της μοναξιάς.
Είναι σαν να βρισκόμαστε στην ακτή και ενώ οι άλλοι κολυμπούν εμείς τους χαζεύουμε ζηλεύοντας αυτό που έχουν. Τι πραγματικά έχουν που εμείς δεν έχουμε; Είναι όντως κάτι που δεν έχουμε ή κάτι που δεν ξέρουμε πως έχουμε; Η στεριά προσφέρει ασφάλεια, αλλά η θάλασσα σου δίνει το ταξίδι. Η επιλογή και η ευθύνη, δική σου.
Πηγές:
- Δάλλα, Α. (2010). Ζήλια: Πώς να τη δαμάσετε. Ανακτήθηκε από https://www.vita.gr/2010/10/15/psixologia/zhlia-pws-na-th-damasete/ (τελευταία πρόσβαση 28.05.2020)
- Κιζιρλιδου, Γ. (2017) Το σύνδρομο του Οθέλλο: Όταν η ζήλια δηλητηριάζει τη σχέση. Ανακτήθηκε από http://www.animartists.com/2017/09/21/4-8/ (τελευταία πρόσβαση 28.05.2020)
- Παναγοπούλου, Ε. (2019). Παθολογική ζήλεια: Όταν η ζήλεια φτάνει στα άκρα. Ανακτήθηκε από https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/sxeseis/empistosyni/6549-pathologiki-zileia-otan-i-zileia-ftanei-sta-akra.html (τελευταία πρόσβαση 28.05.2020)
- Τσιούλου, Χ. (2018). Το τέρας της ζήλιας. Ανακτήθηκε από https://www.psychology.gr/psychologia-sxeseon/3338-teras-zilias.html (τελευταία πρόσβαση 28.05.2020)
- Melapus Team (2019). Παθολογική ζήλια: Όταν όλα μοιάζουν ύποπτα. Ανακτήθηκε από https://blog.melapus.com/arthrografia-tis-melapus/item/88-pathologiki-zilia-otan-ola-moiazoun-ypopta (τελευταία πρόσβαση 28.05.2020)
