Είναι τα όρια και ο εαυτός μας δύο τομείς στη ζωή μας που συμβαδίζουν; Πόσο δύσκολο είναι να τοποθετήσουμε όρια στον ίδιο μας τον εαυτό; Να δημιουργήσουμε μια αυτοσχέδια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σ’ εμάς και στον κόσμο γύρω μας. Αν τεντώσουμε διάπλατα τα χέρια μας μπροστά, θα δούμε πως δημιουργείται ένας νοητός κύκλος. Μια περίμετρος του ίδιου μας του εαυτού, που θα μπορούσε να χωρίζει τον εσωτερικό μας κόσμο από τον έξω. Το ερώτημα όμως έγκειται στο πόσο ελεύθεροι είμαστε να επιλέγουμε και να αποφασίζουμε ακόμα και μέσα στα όρια του ίδιου μας του εαυτού.
H λέξη όρια κουβαλάει επάνω της ένα αρνητικό φορτίο. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται στο σημείο που δύο καταστάσεις, επιφάνειες ή ακόμα και εκτάσεις χωρίζονται, χωρίς όμως να δηλώνει τον τρόπο. Ας υποθέσουμε ότι ο εαυτός μας είναι ένας καταπράσινος κήπος. Κάποιοι μπορεί να σκεφτούν να χτίσουν πολύ ψηλά τείχη για να τον προστατεύσουν και να απαγορεύσουν την είσοδο στον οποιοδήποτε μπορεί να θελήσει να τον καταπατήσει. Εν αντιθέσει, κάποιοι άλλοι μπορεί να μη διανοηθούν καν να τον περιφράξουν. Με αποτέλεσμα, να τον αφήσουν ελεύθερο και κάθε περαστικός να έχει τη δυνατότητα να μπει, να πατήσει και να κόψει ότι έχει ανθίσει.
Δημιουργία ορίων
Η σχέση μας με τα όρια δημιουργείται από τα πρώτα μας κιόλας βήματα και εξελίσσεται καθ’ όλη τα διάρκεια της ζωής μας. Τα προσωπικά μας όρια επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες όπως τα βιώματά μας, τις εμπειρίες μας, το οικογενειακό μας περιβάλλον καθώς επίσης και τις αντιλήψεις των άλλων. Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής μας είναι σημαντική η κατανόηση της διαφοροποίησης μας από τους άλλους. Η στοργή, η αποδοχή και η εμπιστοσύνη μπορούν να γίνουν η βάση για να εξερευνήσουμε τον κόσμο και να πλάσουμε ένα δικό μας εγώ.
Με άλλα λόγια, να δημιουργήσουμε μια ξεχωριστή ταυτότητα και προσωπικότητα και όχι να συνεχίσουμε την πορεία μίας ήδη υπάρχουσας. Μίας ταυτότητας που θα εμπεριέχει τις δικές μας αντιλήψεις, ιδανικά και αξίες. Που δε θα μας κρατά δέσμιους στις προσδοκίες των άλλων αλλά θα μας ανοίγει φτερά για τη δημιουργία ενός μοναδικού και ξεχωριστού εαυτού. Ενός εαυτού που έχει αντίληψη των συναισθημάτων του, των δυνατοτήτων του αλλά και των περιορισμών του. Που ξέρει να διαχωρίζει τις προσωπικές του σκέψεις αλλά και συναισθήματα από αυτά των γύρω του.
Θολά / Χαλαρά όρια και εαυτός
Άτομα που μεγάλωσαν σε δυσλειτουργικές οικογένειες δεν είχαν ξεκάθαρη εικόνα των ορίων καθώς και του ίδιου τους του εαυτού. Αυτά τα άτομα, αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν τις επιθυμίες τους, τις ανάγκες τους και τα όνειρά τους. Ως επί των πλείστων, οι επιθυμίες τους θυσιάζονται στο βωμό της εξάρτησης τους από τους γύρω. Και κατά συνέπεια, οι επιθυμίες των άλλων γίνονται αντιληπτές ως δικές τους. Οι ανάγκες τους αγνοούνται. Υπάρχει μόνιμος και έντονος επηρεασμός από τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Καθώς επίσης, και αφιλτράριστη αποδοχή των όσων ακούν από τους γύρω.
Συνήθως, αυτά τα άτομα έχουν αναπτύξει μια αδύναμη αίσθηση ταυτότητας. Το πώς αισθάνονται για τους ίδιους είναι αποτέλεσμα του πώς τους αντιμετωπίζουν οι άλλοι. Είναι πολύ ευάλωτοι στην κριτική και λαμβάνουν κάθε άποψη ενός τρίτου ως δεδομένο. Τις περισσότερες φορές νιώθουν αδύναμοι να αναλάβουν ευθύνες και να πάρουν αποφάσεις για τη ζωή τους, εξού και επιτρέπουν σε άλλους να αποφασίζουν για εκείνους. Νιώθουν επίσης αδύναμοι να εκφράσουν τη γνώμη τους και αρκετές φορές δεν έχουν καν επίγνωση των θέλω τους. Επιπροσθέτως, αξιολογούν τις ανάγκες τους ως λιγότερο σημαντικές σε σχέση με των υπολοίπων και αδυνατούν να καθορίσουν το δικό τους εγώ, τις επιθυμίες τους αλλά και τις προτεραιότητες τους. Με άλλα λόγια, η έλλειψη ορίων οδηγεί το άτομο να χάνει τον ίδιο του τον εαυτό και να γίνεται έρμαιο των γύρω του.
Τέτοιες προσωπικότητες στη μετέπειτα ζωή τους θα δημιουργήσουν συγχωνευμένες- μη διαφοροποιημένες οικογένειες. Στενά αδιαπέραστα συστήματα που η αυτονομία του καθενός θα θυσιάζεται στο βωμό του «ανήκειν». Άτομα προσκολλημένα μεταξύ τους, χωρίς προσωπικό χώρο, αυτονομία, και ταυτότητα. Μια συγχώνευση, άνευ ορίων.
Αυστηρά / άκαμπτα όρια και εαυτός
Άτομα τα οποία έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες με πολύ αυστηρούς κανόνες και όρια έχουν αναπτύξει ένα ανάλογο σύστημα αξιών. Οι αυστηρές προϋποθέσεις για αποδοχή και τις περισσότερες φορές η απουσία συναισθημάτων οδήγησε αυτές τις προσωπικότητες σε μια έντονη συναισθηματική απομόνωση. Ένα τέτοιο άτομο δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί ούτε τα δικά του συναισθήματα, αφού τις περισσότερες φορές μένουν παγωμένα και κλειδωμένα στον χρόνο, αλλά ούτε και των άλλων. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως κλεισμένος και απομονωμένος στον εαυτό του, χωρίς να είναι σε θέση να επικοινωνήσει καμία ανάγκη του με τους άλλους.
Η επικοινωνία και η σύνδεση προκαλεί σε αυτά τα άτομα άγχος. Δυσκολεύονται να προσφέρουν ή να πάρουν φροντίδα γιατί τις περισσότερες φορές δεν έχουν εικόνα από αυτό. Η επαφή τους τρομάζει γιατί μπορεί να τους γκρεμίσει τα ψηλά τείχη της απομόνωσης τους. Και αν αυτά γκρεμιστούν δεν είναι σε θέση να τοποθετούν τα θέλω τους, τις ανάγκες τους και τα συναισθήματά τους στους άλλους. Με άλλα λόγια να επικοινωνήσουν με τον έξω κόσμο. Αυτό το φρούριο που έχουν δημιουργήσει γύρω τους, τους προστατεύει από το να δείξουν τον αληθινό και ευάλωτο εαυτό τους. Εκείνον τον εαυτό που όταν ήταν σε μικρή ηλικία και προσπάθησε να ζητήσει κάτι, απορρίφτηκε.. Όποτε πλέον πήγε και κρύφτηκε σ’ ένα ασφαλές για εκείνους μέρος.
Αυτά τα άτομα μεγαλώνοντας θα επαναλάβουν το ίδιο μοτίβο και στη δική τους οικογένεια. Οικογένειες με έλλειψη επικοινωνίας και στενών σχέσεων γνωστές και ως ασύνδετες. Μέλη απομονωμένα και συναισθηματικά ψυχραμένα το ένα από το άλλο, χωρίς να βιώνουν κάποιο αίσθημα αποδοχής ή στοργής. Παιδιά που με τη σειρά τους κλείνονται στον εαυτό τους, χωρίς να ξέρουν πως νιώθουν ή τι αποζητούν. Με τη μόνη πεποίθηση να τα συντροφεύει εφ’ όρου ζωής, ότι δεν είναι άξια να αγαπηθούν.
Αδυναμία θέσπισης ορίων
Κοινός παρονομαστής και των δύο περιπτώσεων είναι η αδυναμία θέσπισης ορίων στη μετέπειτα ζωή. Τι συμβαίνει όμως πίσω από αυτήν την επιφανειακή αδυναμία; Κοιτώντας λίγο πιο βαθιά θα ανακαλύψουμε ότι αποφεύγοντας να ζητήσουμε ή να πούμε αυτό που πραγματικά έχουμε ανάγκη, ουσιαστικά αποφεύγουμε την επαφή με τον ίδιο μας το εαυτό. Με τα πραγματικά μας θέλω, με τα ίδια μας τα συναισθήματα. Είτε μεγαλώσαμε στο ένα περιβάλλον είτε στο άλλο υπήρχαν πολλές φωνές τρίτων τις οποίες κάναμε δικές μας. Φωνές που μας έμαθαν πως αν ζητήσεις κάτι θα απορριφθείς ή πως κανείς δε θα είναι εκεί να σ’ ακούσει. Η επανάληψη αυτών των φωνών έγινε η δικιά μας εσωτερική φωνή και ο τρόπος που μας έμαθε να ζούμε.
Τις περισσότερες φορές δεν είμαστε εμείς αυτοί που αποφασίζουμε, αλλά εκείνη η φωνή από το παρελθόν. Εκείνη η φωνή που για να σωπάσει να ηχεί στα αφτιά μας έχει ανάγκη από επιβεβαίωση, αποδοχή και αγάπη. Όση περισσότερη ανάγκη για αποδοχή και επιβεβαίωση έχουμε τόσο περισσότερο δυσκολευόμαστε να βάλουμε όρια στους άλλους. Ο φόβος της απόρριψης, της μοναξιάς και της εγκατάλειψης συγκρούονται με την ανάγκη μας να πούμε όχι σε κάτι. Όμως η μάχη είναι άνιση. Και καταλήγουμε πολλές φορές να βάζουμε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές μας. Ανάγκες κρυμμένες πίσω από το φόβο. Φόβο πως αν τις εκφράσουμε μπορεί να χάσουμε την αποδοχή, την αγάπη και τη συμπάθεια των δικών μας.
Τέλος, δεν είναι λίγες οι φορές που πιστέψαμε πως οι ανάγκες μας δεν είναι τόσο σημαντικές όσο των άλλων ανθρώπων. Μάθαμε να ικανοποιούμε τους άλλους χωρίς να αναρωτιόμαστε και να εκφράζουμε τι πραγματικά θέλουμε εμείς. Αρκετές στιγμές αυτό που μας σταμάταγε είναι ο φόβος πως αν τις εκφράσουμε θα βρεθούμε αντιμέτωποι με συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις. Αποφεύγοντας όμως αυτές τις συγκρούσεις, εν τέλει βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το να θυμώνουμε με τους ίδιους μας τους εαυτούς. Καταπιεσμένους εαυτούς που φτάνουν στα όρια τους. Και που ταυτόχρονα όμως στο βωμό της αποδοχής έχουν θυσιάσει και την τελευταία ελπίδα για διεκδίκηση δικαιωμάτων ή έκφραση των θέλω τους.
Όρια, εαυτός και εσωτερική ελευθερία
Πόσο εύκολο είναι όμως να εκφράζουμε αυτό που πραγματικά έχουμε ανάγκη; Να λέμε όχι σε ότι μας δυσκολεύει και να μοιραζόμαστε ελεύθερα τα συναισθήματα μας. Για να μπορέσουμε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο θα πρέπει να απενοχοποιήσουμε τον εαυτό μας από τις σκέψεις πως το να αποδεχόμαστε τα πάντα είναι ένδειξη αγάπης. Και στη συνέχεια, να στρέψουμε λίγο το βλέμμα μέσα μας. Να δώσουμε φωνή στον εσωτερικό μας εαυτό κλείνοντας τα αφτιά από τις σειρήνες του παρελθόντος.
Η επιλογή της εσωτερικής ελευθερίας όμως δεν έρχεται χωρίς κόστος. Όσο και αν ξέρουμε πως οι φωνές του παρελθόντος και η μη έκφρασης των αναγκών μας, μας κρατάνε στάσιμους, το άγχος της ευθύνης και ο φόβος της εσωτερικής ελευθερίας είναι ακόμα εκεί. Δεν είναι εύκολο να αποφασίσουμε ξαφνικά για τη ζωή μας ενώ δεν το έχουμε κάνει μέχρι σήμερα. Όμως είναι λυτρωτικό να καταλάβουμε πως μόνο εμείς μπορούμε και πρέπει να το κάνουμε. Αυτή η ελευθερία και η αυθεντικότητα που μας προσφέρει αυτός ο τρόπος ύπαρξης μας ανοίγει νέους δρόμους για να αντιμετωπίσουμε αυτό που λέγεται ζωή.
Η δυσκολία όλων μας έγκειται στο ότι ενώ δεν πλάσαμε εμείς τους εαυτούς μας πρέπει να βρούμε την ελευθερία μέσα σε αυτούς. Να περπατήσουμε στο δικό μας κήπο. Που ίσως δεν φυτέψαμε εμείς ότι έχει ανθίσει. Αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν μπορούμε να τον περιποιηθούμε, να τον φροντίσουμε, να αναρωτηθούμε τις μας λείπει και στη συνέχεια να του το προσφέρουμε.
Πηγές:
Καρακώστα, Α. (2016). Όρια στις σχέσεις: Ξέρουμε να λέμε “όχι”; Ανακτήθηκε από https://maxmag.gr/psychologia/oria-stis-schesis-xeroume-na-leme-ochi/(τελευταία πρόσβαση 22.04.2020)
Κολτσίδα, Ε. (2016). Προσωπικά όρια: To «τείχος προστασίας» μας που ορίζει πώς να σχετιζόμαστε με υγιή τρόπο. Ανακτήθηκε από http://socialpolicy.gr/2016/02/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%8C%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CF%84%CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%BF%CF%82-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82.html (τελευταία πρόσβαση 22.04.2020)
Μπαρμπαλιού, Ε. (2016). Η λεπτή ισορροπία των ορίων στη ζωή µας και η σηµασία τους. Ανακτήθηκε από https://psychotherapycenter.gr/%CF%84%CE%BF-%CF%83%CF%85%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%8D%C2%B5%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BA%CF%84%CF%85%CF%80%CF%8C%CF%82-%CF%84/ (τελευταία πρόσβαση 22.04.2020)
PsychologyNow Team. (2017). Τι είναι τα προσωπικά όρια και πώς μπορείτε να τα θέσετε στις σχέσεις σας; Ανακτήθηκε από https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/sxeseis/epikoinonia/3775-ti-einai-ta-proswpika-oria-kai-pws-boreite-na-ta-thesete-stis-sxeseis-sas.html (τελευταία πρόσβαση 22.04.2020)
