Υπάρχει όντως ελευθερία στην έκφραση συναισθημάτων στη ζωή μας; Με πόση ελευθερία εκφράζουμε το τι νιώθουμε; Είμαστε όντως ελεύθεροι ή μήπως κάτι μας κρατά παγιδευμένους μέσα στο ίδιο μας το είναι; Ας υποθέσουμε πως είμαστε δέσμιοι σ’ ένα δωμάτιο. Σκοτεινό, χωρίς επαφή με τα συναισθήματά μας. Ποιος μπορεί να είναι ο δεσμοφύλακας που μας κρατά εκεί φυλακισμένους;
Τα συναισθήματά μας μοιάζουν με παγόβουνο. Εκφράζουμε και δείχνουμε στους γύρω μας ένα ελάχιστο κομμάτι, ενώ όλο το υπόλοιπο παραμένει παγιδευμένο κάτω από το νερό. Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ κατά πόσο η μόνιμη απάντηση που δίνουμε, πως «όλα είναι καλά», αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα. Είναι όντως όλα καλά; Ή είναι έστω κάτι στη ζωή μας καλά; Γιατί επιλέγουμε να εκφράσουμε μόνο ένα τόσο δα μικρό κομμάτι από ένα τεράστιο παγόβουνο; Κοιτάζοντας μόνο την κορυφή και πιστεύοντας πως όλα είναι καλά, κατά πόσο μπορεί να κολυμπάει κανείς ελεύθερος μέσα στη θάλασσα που λέγεται ζωή;
Έκφραση συναισθημάτων και παιδική ηλικία
Δεν είναι εύκολο να ανασύρουμε από τη μνήμη μας ό,τι έχουμε βιώσει ως παιδιά. Είναι όμως πολύ πιο εύκολο να ανασύρουμε μια ανάμνηση για το πώς αισθανθήκαμε σε μια κατάσταση που βιώσαμε. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως μπορούμε εύκολα να την αποτυπώσουμε με λόγια. Τα συναισθήματα να γίνουν λέξεις και όλο αυτό μια ιστορία με νόημα. Τι μας εμποδίζει από το να εκφράσουμε τι πραγματικά νιώθουμε; Η έκφραση των συναισθημάτων είναι κάτι που μαθαίνουμε από την παιδική μας ηλικία. Πιο συγκεκριμένα, η μη έκφραση συναισθημάτων των γονιών προς το παιδί έχει πολύ αρνητικές επιδράσεις στη μετέπειτα ζωή του. Το βρέφος αναζητά το βλέμμα, το χάδι της μητέρας, την αποδοχή και την αγάπη. Τη δικιά της έκφραση συναισθημάτων στα οποία θα μπορέσει να καθρεφτιστεί και να χτίσει τα δικά του. Δυστυχώς όμως, για πολλά παιδιά η έκφραση συναισθημάτων δεν ήταν κάτι δεδομένο για την παιδική τους ηλικία.
Πολλά απ’ αυτά, μπορεί να μεγάλωσαν σ’ ένα σπίτι που το συναίσθημα ήταν απαγορευτικό και η έκφραση αυτού, λαμβανόταν από τους γύρω ως αδυναμία. Κατά συνέπεια, αυτά τα άτομα να μην είναι σε θέση να αναγνωρίσουν καν πώς νιώθουν, πόσο μάλλον να το εκφράσουν με λόγια. Τα παιδιά -άθελα τους- βγάζουν συμπεράσματα για τον κόσμο γύρω από αυτά που βιώνουν και βλέπουν μέσα στην οικογένειά τους, δημιουργώντας έτσι έναν εσωτερικό χάρτη. Αυτός ο χάρτης θα είναι η πυξίδα τους για να κινηθούν και να ανταπεξέλθουν στον έξω κόσμο. Σε κάποιους η παιδική τους ηλικία μπορεί να τους δίδαξε πως η έκφραση συναισθημάτων ισούται με ευαλωτότητα. Ενώ άλλοι, εκφράζοντας αυτό που νιώθουν, μπορεί να τραυματίστηκαν, να απορρίφτηκαν ή να μην εισακούστηκαν ποτέ. Γονείς που τιμωρούσαν, ειρωνευόντουσαν, υποτιμούσαν ή αδιαφορούσαν γίνονταν πρότυπο και σχήμα για τη δημιουργία ενός γκρίζου, μοναχικού και χαοτικού εσωτερικού κόσμου.
Παγιδευμένοι μέσα στο ίδιο μας το είναι
Τα σημάδια αυτού του τραύματος μπορεί να μας ωθήσουν στην ανάγκη να δημιουργήσουμε έναν ψεύτικο εαυτό. Έναν εαυτό που δε θα φοβόμαστε μην πληγωθεί, γιατί απλά δε θα είναι δικός μας. Σαν μια πανοπλία σκουριασμένη και παγωμένη. Γινόμαστε εσωστρεφείς, δεν αγγίζουμε τα συναισθήματά μας. Περιμένουμε από τους άλλους ανθρώπους να πουν τα πάντα ή να κάνουν τα πάντα. Λες και αυτοί δεν κουβαλούν τις δικές τους ανασφάλειες και αγωνίες. Τα τραύματα του παρελθόντος μας κρατούν δέσμιους και φιμωμένους. Ανήμπορους να εκφράσουμε συγκίνηση, αγάπη, στοργή, χαρά, θυμό, λύπη. Έχουμε ξεχάσει να λέμε πώς νιώθουμε, τι μας ενοχλεί και τι μας βασανίζει, ή μπορεί και να μην μάθαμε ποτέ πώς να το κάνουμε. Δεν επικοινωνούμε, κρυβόμαστε. Αποφεύγουμε να μιλήσουμε και να εκφραστούμε ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό. Κάνουμε υποθέσεις για το τι συμβαίνει, δεν είμαστε σε θέση να κοιτάξουμε μέσα μας.
Μοιάζει ο ίδιος μας ο εαυτός κάτι το άγνωστο. Ζούμε καταστάσεις, αλλά δε νιώθουμε πραγματικά. Δε συνδεόμαστε με τα συναισθήματά μας. Φοβόμαστε να βιώσουμε. Τέτοιοι άνθρωποι μπορεί να μοιάζουν πιο σκληροί και δυνατοί. Συχνά περιγράφονται ως επίπεδοι, ασταθείς και αδιάφοροι. Στην πραγματικότητα, είναι οι πιο ευαίσθητοι, ευάλωτοι και εύθραυστοι. Βρίσκουν ένα σωρό τρόπους αποφυγής και άμυνας. Τι αποφεύγουν όμως στην πραγματικότητα; Με αυτόν τον τρόπο το μόνο που αποφεύγουν είναι το ίδιο τους το είναι. Συναισθήματα που θα είναι εκεί, θα συσσωρεύονται, θα καταπιέζονται και θα επανέρχονται στην επιφάνεια με μεγαλύτερη ορμή. Με αδικαιολόγητες αντιδράσεις και επιθετικότητες, που δε θα ξέρουν ούτε οι ίδιοι να εξηγήσουν στον εαυτό τους. Γίνονται άγνωστοι μέσα στην ίδια τους την ύπαρξη. Ένα κομμάτι μέσα τους παλεύει να τους κάνει να νιώσουν και αυτοί τρέχουμε μακριά. Πόσο μακριά όμως μπορείς να πας από τον ίδιο σου τον εαυτό; Μέχρι πού μπορείς να φτάσεις;
Αδυναμία στην έκφραση συναισθημάτων
Τι μπορεί να κρατήσει όμως κάποιον μακριά από την έκφραση των συναισθημάτων και την ίδια του την εσωτερική ελευθερία; Κατά τον Αριστοτέλη, ελεύθερος κάποιος μπορεί να θεωρηθεί όταν έχει ξεπεράσει τους φόβους του. Και αυτοί οι άνθρωποι παλεύουν με τους φόβους του ίδιου τους του είναι. Η απόρριψη που βίωσαν αυτά τα άτομα στην παιδική ηλικία τους έπλασε την πεποίθηση πως για να γίνουν αρεστοί και αποδεκτοί από τους άλλους πρέπει να ανταποκρίνονται συνεχώς στις προσδοκίες των άλλων. Το παιδικό τους βίωμα αναπλάθεται και ξαναγεννιέται σε κάθε είδους σχέση. Ο φόβος της σύγκρουσης είναι ακόμα ένας λόγος που μπλοκάρει αυτά τα άτομα από το να κοιτάξουν μέσα τους. Η έντονη πεποίθηση πως ένας καυγάς ή μια λεκτική διαμάχη μπορεί να τους κάνει να νιώσουν μη αποδεκτοί τους κρατά μακριά από το να μιλήσουν για το τι αισθάνονται.
Κοινωνικά στερεότυπα έρχονται και ενισχύουν αυτές τις πεποιθήσεις. Όπως το ότι πρέπει να εκφράζουμε μόνο θετικά συναισθήματα και να ελέγχουμε πώς νιώθουμε ανά πάσα στιγμή. Για πολλούς η εξωτερίκευση της ζήλιας, του άγχους ή του θυμού είναι χαρακτηριστικά αδυναμίας. Ενός ευάλωτου εαυτού, που δεν πρέπει να γίνεται ορατός. Επιπροσθέτως, αυτά τα άτομα κινούνται με μία πεποίθηση πως αν εκφράσουν όσα νιώθουν δε θα αλλάξει κάτι. Έτσι, εγκαταλείπουν πριν καν προσπαθήσουν. Πολλές φορές, νιώθουν ότι δεν δικαιούνται να εκφράσουν όσα νιώθουν γιατί με αυτόν τον τρόπο πέφτουν στα μάτια των άλλων και δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους. Κλείνοντας, συχνό φαινόμενο είναι πως, ενώ ούτε οι ίδιοι δεν έχουν έρθει σε επαφή με το τι αισθάνονται, απαιτούν από τους άλλους να καταλάβουν το τι νιώθουν. Και όταν αυτό δε συμβαίνει, βιώνουν ξανά το αίσθημα της απόρριψης και της αδιαφορίας.
Ελευθερία στην έκφραση συναισθημάτων
Ο φόβος της απόρριψης μας κινεί σαν μαριονέτες. Με κλειστά μάτια και αυτιά στο τι νιώθουμε κυνηγάμε την αποδοχή των άλλων. Εγκλωβισμένοι μέσα στο ίδιο μας το είναι διψάμε για στοργή. Ενώ πρώτοι εμείς οι ίδιοι έχουμε εγκαταλείψει τον εαυτό μας. Πώς ζητάμε από τους άλλους να ακούσουν τι νιώθουμε όταν δεν έχουμε δώσει καν φωνή στο τι συμβαίνει μέσα μας; Όλη αυτή η προσπάθεια για ψεύτικη «ασφάλεια» μας έκανε να χάσουμε επαφή με αυτό που είμαστε πραγματικά. Αν όλα είναι τόσο καλά γιατί όντως δε νιώθουμε καλά; Σκοπός δεν πρέπει να είναι να καταλάβουμε γιατί νιώθουμε έτσι. Σκοπός μας πρώτα απ’ όλα είναι να καταλάβουμε τι νιώθουμε πραγματικά. Και όχι να δώσουμε ερμηνείες στο γιατί το νιώθουμε.
Η άμυνα έρχεται να μας κλειδώσει κάπου σκοτεινά. Η αλήθεια όμως είναι λυτρωτική και είναι εδώ για να μας ελευθερώσει. Να απαλλάξει από τις σκουριασμένες από την πολυκαιρία πανοπλίες μας και να μας κάνει αυθεντικούς. Έτοιμους να κοιτάξουμε μέσα μας. Αν φοβόμαστε εμείς, δε θα μπορέσει κανείς άλλος να τα καταφέρει καλύτερα. Εμείς μπλοκάρουμε τον ίδιο μας τον νου. Μετά από τόσα φίλτρα του μυαλού η ελευθερία σταματά να είναι ελεύθερη. Την παγιδεύουμε. Καιρός να αποδεχτούμε πως είμαστε και ο φυλακισμένος και ο δεσμοφύλακας σε αυτό το παιχνίδι και το άνοιγμα της πόρτας προς την ελευθερία είναι δική μας ευθύνη. Τα συναισθήματα είναι ενέργεια και η ενέργεια δεν καταστρέφεται, απλώς αλλάζει μορφή. Καιρός λοιπόν να τα αναγνωρίσουμε, να τα αποδεχτούμε και να τα εκφράσουμε. Και τότε μόνο θα έχουμε καταφέρει να κολυμπήσουμε με εσωτερική ελευθερία, γαλήνη και αυθεντικότητα στη θάλασσα που λέγεται ζωή.
Πηγές:
Ζωμένου, Ν. (2020). Τι σημαίνει ελευθερία; Ανακτήθηκε από https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/prosopikotita/synaisthimatiki-noimosyni/8618-ti-simainei-eleftheria.html (τελευταία πρόσβαση 28.04.2020)
Θεοδωρόπουλος, Χ. (2019). Τι σε εμποδίζει να εκφράσεις τα συναισθήματά σου Ανακτήθηκε από https://thriveglobal.gr/arthra/ti-se-empodizei-na-ekfraseis-ta-synaisthimata-soy/ (τελευταία πρόσβαση 28.04.2020)
Φατούρου, Κ. (2018). Δεν μπορώ να εκδηλώσω τα συναισθήματά μου. Ανακτήθηκε από https://www.in.gr/2018/06/21/life/erotiki-zoi/den-mporo-na-ekdiloso-ta-synaisthimata-mou//(τελευταία πρόσβαση 29.04.2020)
PsycholohyNow Team (2017). Όταν καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας, καταπιέζουμε αυτό που είμαστε. Ανακτήθηκε από https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/prosopikotita/synaisthimatiki-noimosyni/3694-otan-katapiezoume-ta-synaisthimata-mas-katapiezoume-afto-pou-eimaste.html (τελευταία πρόσβαση 28.04.2020)
