Είναι και φαίνεσθαι, αληθινό και ψεύτικο, ιδεατό και πραγματικό. Δύο κόσμοι τόσο διαφορετικοί, τόσο μακρινοί. Κι όμως, δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Δύο εκδοχές του ίδιου εαυτού. Πόσο αληθινοί είμαστε; Πόσο πραγματικά προβάλουμε όσα σκεφτόμαστε, όσα νιώθουμε και όσα βιώνουμε; Ή μήπως όχι; Μήπως στην πραγματικότητα, ζούμε μια ζωή πίσω από μάσκες και προσωπεία που έρχονται σε σύγκρουση με την αλήθεια της βαθύτερης ύπαρξής μας;
Ζούμε σε μία κοινωνία που είμαστε προσκολλημένοι στη φαινομενική πτυχή των πραγμάτων. Ένα κυνήγι δίχως τέλος. Το φαίνεσθαι έγινε αυτοσκοπός. Η καθημερινότητα μας βασίζεται σ’ έναν νέο τρόπο έκφρασης και προβολής. Έναν ψεύτικο κόσμο που κρύβεται καλά πίσω από την ασφάλεια της απόστασης. Το είναι μοιάζει φτωχό, άδειο, αδιάφορο. Το βάθος γίνεται πλάτος. Μάτια θλιμμένα που καθρεφτίζουν τον κατήφορο της ψυχής, εγκλωβισμένα στην άδεια τελειότητα του φαίνεσθαι. Κουβαλάμε κάτι ξένο, φτιαχτό. Μοιάζει αψεγάδιαστο, αλλά δεν είναι. Αν κοιτάξουμε καλά κρύβει πίσω του κάθε μας αδυναμία, κάθε μας φόβο, κάθε μας ανάγκη για αποδοχή.
Προβάλουμε μία ζωή που δείχνει να έχει τα πάντα, αφήνοντας όμως μέρα με τη μέρα τη μοναξιά να περικλείει την ύπαρξη μας. Δείχνουμε ευτυχισμένοι μέσα στις ψεύτικες ζωές που έχουμε χτίσει με σκοπό να προκαλούμε τον θαυμασμό των άλλων. Θυσιάζουμε την ψυχή μας στο βωμό του φαίνεσθαι αδιαφορώντας για το κενό που βυθίζουμε το είναι μας. Αν σκεφτείς πως το νόημα της ζωής είναι «να γίνεις αυτός που πραγματικά είσαι», εσύ πόσο καλά τα έχεις καταφέρει;
Είναι και φαίνεσθαι: τα πρώτα βήματα
Άτομα που αποφεύγουν το είναι και εστιάζουν στο φαίνεσθαι κρύβουν πίσω από αυτήν τη φανταχτερή λάμψη, έναν ευάλωτο, μοναχικό και πληγωμένο εαυτό. Οι περισσότεροι από αυτούς δε βίωσαν στην παιδική τους ηλικία γονείς που αποκρινόντουσαν με σεβασμό, ενσυναίσθηση και τρυφερότητα στις ανάγκες τους. Αντιθέτως, βίωσαν επικριτικές φιγούρες που χρησιμοποιούσαν το παιδί ως μέσο για να καλύψουν τα δικά τους ανεκπλήρωτα βιώματα και τη δική τους χαμηλή αυτοπεποίθηση. Γονείς που έπλασαν στα χέρια τους άτομα με χαμηλή εικόνα εαυτού, τα οποία θα προσπαθούν για μια ζωή να κρυφτούν πίσω από ένα λαμπερό και ανούσιο περιτύλιγμα. Με σκοπό να μην αποκαλύψουν τη βαθύτερη ντροπή τους για τις αδυναμίες του εσωτερικού τους κόσμου.
Κατά την ανάπτυξη των παιδιών, οι γονείς γίνονται ασυναίσθητα τα σταθερά πρότυπα που τα παιδιά λαμβάνουν προς μίμηση. Άτομα που μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον με έλλειψη σταθερών προτύπων τείνουν να δημιουργούν έναν φανταστικό ιδεατό εαυτό. Αυτό γίνεται αναγκαίο μιας και το παιδί ζει σ’ ένα περιβάλλον στο οποίο, δε μπορεί να ταυτιστεί, να εσωτερικεύσει και εν τέλει να μιμηθεί την εικόνα κάποιου ενήλικου προτύπου συμπεριφοράς. Η έλλειψη σταθερού προτύπου ωθεί αυτά τα άτομα να αναζητούν στοιχεία ταύτισης σε δημόσια πρόσωπα, με των οποίων τα χαρακτηριστικά πλάθουν τον ιδεατό τους εαυτό. Ανθίζοντας έτσι ψεύτικες προσωπικότητες, χωρίς καμία υπόσταση, υποταγμένες σε μία πλασματική κοινωνική εικόνα. Επιπροσθέτως, παιδιά που έχουν υποστεί κάποιο είδος κακοποίησης σωματική ή συναισθηματική και με αυτόν τον τρόπο έχουν χάσει κάθε ίχνος εμπιστοσύνης στο πρόσωπο των γονιών τους, αναζητούν απεγνωσμένα άλλες εικόνες ταύτισης.
Τέλος, παιδιά που βίωσαν την προσοχή μόνο από τον ένα γονέα και την αδιαφορία από τον άλλον περνούν μια ζωή επιδιώκοντας να λάβουν ότι δεν κατάφεραν στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Σε αυτή την προσπάθεια του ατόμου να λάβει τον θαυμασμό και την ικανοποίηση της αποδοχής εγκλωβίζεται σε λανθασμένες εικόνες που δεν εκφράζουν το πραγματικό του είναι, δημιουργώντας έτσι έναν ψεύτικο εαυτό. Με αυτόν τον εαυτό, νιώθουν πως θα γίνουν αποδεκτοί, αρεστοί από τους άλλους, ενώ στην ουσία δεν αναγνωρίζουν ούτε οι ίδιοι τη φιγούρα τους στον καθρέφτη.
Είναι και φαίνεσθαι: δυο κόσμοι αντίθετοι
To φαίνεσθαι στη σημερινή εποχή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κάτι πέρα από εμάς. Το ξένο, το εξωτερικό, αυτό που θέλουμε οι άλλοι να δουν, να παρατηρήσουν και να πιστέψουν. Είναι το προσωπείο, η μάσκα που έχει ο καθένας για τις κοινωνικές του συναναστροφές. Αυτό που θέλει να προβάλει προς τα έξω. Αυτό που φροντίζουμε να επιδεικνύουμε ώστε να νιώθουμε για κάποιο λόγο άξιοι θαυμασμού. Η εικόνα που έχει πλάσει ο καθένας και νιώθει πως θα τον κάνει αποδεκτό στον έξω κόσμο. Μπορεί να μη σχετίζεται καθόλου με το μέσα του, τον εσωτερικό του κόσμο, το είναι του, αλλά τις περισσότερες φορές αυτή είναι και η πηγή ασφάλειας για αυτούς τους ανθρώπους.
Στην ουσία αναφερόμαστε σε κάτι επιφανειακό, εικονικό και αληθοφανές. Μια εικόνα που απέχει πολύ από την πραγματικότητα και μας κρατάει μακριά από την αλήθεια της ύπαρξης μας. Με άλλα λόγια αναφερόμαστε στον ρόλο που έχουμε υιοθετήσει στο θέατρο που λέγεται ζωή. Ο Winnicott χρησιμοποίησε τον όρο ψευδή εαυτό για να περιγράψει τα χαρακτηριστικά που αναγκαστήκαμε να υιοθετήσουμε με σκοπό να γίνουμε αρεστοί στις προσδοκίες των άλλων.
Από την άλλη το είναι χαρακτηρίζει τον εσωτερικό μας κόσμο. Το μεγαλείο της ψυχής μας. Κομμάτια που κρύβουμε και πνίγουμε γιατί ντρεπόμαστε να δείξουμε. Διότι πιστεύουμε πως δεν έχουν τίποτα το φανταχτερό και το άξιο θαυμασμού. Το είναι, η αλήθεια μας. Το ευάλωτο κομμάτι μας, ο κρυμμένος μας εαυτός. Η πραγματικότητά μας. Η βαθύτερη αξία των πραγμάτων. Ο εσωτερικός μας πλούτος. Τα συναισθήματά μας, οι σκέψεις μας, οι πεποιθήσεις μας, τα πιστεύω μας, οι επιθυμίες μας, η πυξίδα της ζωής μας. Με άλλα λόγια, από τα πιο σημαντικά κομμάτια για τα οποία θα έπρεπε να νιώθουμε περήφανοι. Κι όμως πολλοί κρύβουν. Αυτό το κομμάτι μας, ο Winnicott ονόμασε ως αυθεντικός εαυτός, θέλοντας να δηλώσει της αίσθηση του αυθορμητισμού, της αυθεντικότητας και της ελευθερίας του είμαι.
Τόσο κοντά και όμως τόσο μακριά
Το πρόβλημα προκύπτει όταν ο εξωτερικός μας εαυτός (φαίνεσθαι) απέχει πολύ και βρίσκεται σε σύγκρουση με τον εσωτερικό μας εαυτό (είναι). Με άλλα λόγια πράττουμε, χωρίς όμως να αντιληφθούμε αν αυτό που κάνουμε συμβαδίζει με τα θέλω μας, με την ίδια μας την ύπαρξη. Γεμίσαμε θέλω και πιστεύω που δεν είναι δικά μας. Μάθαμε να ψάχνουμε απαντήσεις χωρίς να συγχρονιζόμαστε με το μέσα μας. Βασιστήκαμε σε εξωτερικούς παράγοντες και τους δώσαμε απλόχερα τα ηνία της ζωής μας. Αποκοπήκαμε από το μέσα μας. Το κρύψαμε καλά. Σαν να κουβαλάει μια ντροπή από το παρελθόν. Γίναμε κάτι άλλο, κάτι το αποδεκτό. Πώς γίνεται όμως να μιλάμε για το ιδανικό όταν κάτι παύει να είναι πια αληθινό;
Είναι και φαίνεσθαι: μια γέφυρα επικοινωνίας
Πόσο αξία έχει να κουβαλάμε κάτι ξένο; Kάτι ψεύτικο… κάτι φτιαχτό… Έχουμε έρθει σε αυτή τη ζωή προορισμένοι να δημιουργήσουμε ένα ξεχωριστό και μοναδικό εαυτό. Κι όμως οι περισσότεροι περνάνε χωρίς να έρθουν σε επαφή με τη μοναδικότητα τους. Με το πιο σημαντικό κομμάτι της ύπαρξής τους. Πόσο άδικο. Κρύβονται πίσω από ψεύτικους ρόλους δηλώνοντας κάτι άλλο από αυτό που είναι.
Δε μαθαίνουν να αφουγκράζονται την ίδια τους την ύπαρξη. Να απογυμνώνονται απ’ ότι δεν τους ανήκει και να γίνονται ένα με τον άνθρωπο που είναι οι ίδιοι, που κουβαλάνε μέσα τους. Να έρθουν σε επαφή με τους δαίμονες τους, με την άβυσσο της ψυχής τους και να ακούσουν για μια φορά τον εαυτό τους σαν ολότητα. Να τον αποδεχτούν, να αγκαλιάσουν τους φόβους τους. Να ελευθερωθούν απ’ ότι τους σκλαβώνει. Να σκάψουν βαθιά μέχρι να βρουν τη δική τους πηγή μέσα από την οποία θα αναβλύσει η καθαρότητα και η αυθεντικότητα της ύπαρξης τους. Να αποτινάξουν ότι ξένο κουβαλούν και κάθε ψευδαίσθηση ασφάλειας που τους παρέχει το φτιαχτό τους φαίνεσθαι.
Να αφεθούν, να ωριμάσουν, να αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους. Και μόνο τότε θα νιώσουν την ελευθερία να πετάξουν στα μονοπάτια της ύπαρξής τους. Ανενόχλητοι, χωρίς ντροπή γι’ αυτό που είναι. Αλλά με σεβασμό και αποδοχή στο ίδιο τους το είναι. Να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου. Το παίξιμο ενός ρόλου φέρνει πάντα θαυμασμό. Έχεις σκεφτεί όμως πόσο διαρκεί το χειροκρότημα; Σίγουρα πολύ λιγότερο από τη μοναξιά του ηθοποιού όταν πέσει η αυλαία, σβήσουν τα φώτα και χαθεί όλη η μαγεία της παράστασης. Και μετά τι; Aν δεν έχεις έναν εαυτό να ακουμπήσεις, τότε που; Αν δεν έχεις τη δικιά σου αλήθεια να πορευτείς, τότε πoιανού; Αν δεν ακούσεις τα δικά σου θέλω, τότε ποια; Αν δε χτίσεις τη δική σου αυθεντική ζωή, τότε τι;
«Κι αν δεν μπορείς να κάμεις τη ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς,
μην την εξευτελίζεις»
(Κ.Π. Καβάφης)
Πηγές:
- Αργύρη, Ζ. (2015)Η Παγίδα του «Φαίνεσθαι». Ανακτήθηκε από terrapapers.com (τελευταία πρόσβαση 05.08.2020)
- Γιαννακούλας, Σ. (2016). Το φαίνεσθαι και το είναι. Ανακτήθηκε από www.maxmag.gr (τελευταία πρόσβαση 05.08.2020)
- Γιατρουδάκης, Ε. (2020). Ποιος είναι πραγματικά ο αληθινός εαυτός σου; Ανακτήθηκε από ethernews.com (τελευταία πρόσβαση 05.08.2020)
- Mαργαρίτη, Τ., και Μαρδάς Ι. (2018). Τι σημαίνει αυθεντικός εαυτός και πως να επανασυνδεθούμε μαζί του; Ανακτήθηκε από art-therapy.center (τελευταία πρόσβαση 05.08.2020)
- PsychologyNow Team (2016). Γιατί αξίζει να πληρώνεις το τίμημα του να είσαι ο εαυτός σου; Ανακτήθηκε από www.psychologynow.gr (τελευταία πρόσβαση 05.08.2020)
