Γιατί χτίζουμε ενοχές στα παιδιά; Μια σύντομη και γρήγορη απάντηση θα μπορούσε να είναι <<γιατί έτσι ακριβώς μας μεγάλωσαν>>,αλλά αυτό δεν θα έφτανε ώστε να αποτυπωθεί με ακρίβεια η αναζήτηση σε μια ερώτηση που πάντοτε με προβλημάτιζε τόσο στην παιδική μου ηλικία όσο και στην τωρινή ενήλικη ζωή.
Σύμφωνα με την ορολογία της ψυχολογίας, η ενοχή είναι ένα σύνθετο συναίσθημα το οποίο είναι αποτέλεσμα συμπεριφοράς ή επιθυμιών για συμπεριφορά που έρχονται σε σύγκρουση με εσωτερικευμένες ηθικές αρχές. Συνοδεύεται από υποτίμηση του εαυτού, αυτομομφές και φόβο για
τιμωρία. Συχνά μάλιστα οδηγεί σε αυτοτιμωρία. Κατηγορούμε τον εαυτό μας σε μια αντιπαράθεση γιατί είμαστε τόσο τυφλοί από ενοχές που αυτό μας εμποδίζει να δούμε τη λογική και ρεαλιστική πλευρά της κατάστασης. Στην ψυχανάλυση η ενοχή θεωρείται αποτέλεσμα ασυνείδητων συγκρούσεων στις οποίες κυριαρχεί το Υπερεγώ.
Εκείνο, Εγώ και Υπερεγώ
Ο πρώτος που ανέπτυξε τη θεωρία και τη κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής ήταν ο Sigmund Freud . Σύμφωνα με τον <<πατέρα της ψυχανάλυσης>>, η ψυχή του ανθρώπου διαχωρίζεται σε τρεις δομές : Εκείνο, Εγώ και Υπερεγώ. Αυτά τα τρία μέρη βρίσκονται σε μια διαρκή μάχη μεταξύ τους για τη διατήρηση της ισορροπίας.
- Εκείνο: Είναι το σκοτεινό μέρος της προσωπικότητάς μας, το ένστικτο, το ασυνείδητο, η αρχή της ευχαρίστησης, οι ορμές και τα πάθη.
- Εγώ: Αποτελεί την αρχή της πραγματικότητας. Είναι το συνειδητό μέρος της προσωπικότητας του ανθρώπου, η κρίση, το αντίθετο του Εκείνο, η αντίληψη και το λογικό μέρος της προσωπικότητας του ανθρώπου. Ο κύριος σκοπός του είναι να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του Εκείνο αλλά πάντοτε λαμβάνοντας υπόψιν την ασφάλεια του ατόμου.
- Υπερεγώ: Οι κανόνες συμπεριφοράς και η πηγή των ενοχών. Διαμορφώνεται κατά την παιδική ηλικία των 5-6 ετών. Σε αυτό παίζουν ρόλο οι ηθικές αρχές που λαμβάνουμε από το σπίτι και το σχολικό περιβάλλον.
Ο ενοχικός άνθρωπος
Οι ενοχές είναι ένα βασανιστικό, επικίνδυνο και πολύ καταπιεστικό συναίσθημα για την ψυχολογική ισορροπία του ανθρώπου. Ενοχές αισθάνονται οι περισσότεροι από εμάς. Αυτό δεν είναι πρόβλημα. Εάν η ενοχή μπορέσει να ελεγχθεί και να την αποδεχτείς ως ένα φυσιολογικό συναίσθημα, τότε βοηθάς τον εαυτό σου να την ξεπερνάς και να την ελέγχεις. Πότε όμως μπορεί να γίνει επικίνδυνη; Όταν αποκτώ ενοχές χωρίς να έχω την επίγνωση του προβλήματος. Όταν κυριαρχούμαι από ενοχές οι οποίες δεν σχετίζονται με την συνειδητή πραγματικότητα. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι για τις ενοχές δεν ευθυνόμαστε μόνο εμείς. Την ευθύνη έχουν οι τοξικοί και χειριστικοί άνθρωποι οι οποίοι εντοπίζονται συνήθως στο οικογενειακό περιβάλλον, τις ερωτικές σχέσεις αλλά και στο εργασιακό περιβάλλον.
Χαρακτηριστικά ενοχικών ανθρώπων
- Έχει ανάγκη τη συμπάθεια όλων
- Μιλά δημοσίως υποτιμητικά για τον εαυτό του/της
- Έλλειψη αυτοσεβασμού και αυτοεκτίμησης
- Θέλει σε όλα να είναι σωστός/σωστή και να επιβεβαιώνεται από τους άλλους
- Γίνεται με δική του/της επιλογή αντικείμενο κοροϊδίας με στόχο να ευχαριστήσει τους άλλους
- Βάζει σε δεύτερη μοίρα την ψυχική του υγεία και ζωή
- Έχει σύνδρομο κατωτερότητας
- Δεν πιστεύει στον εαυτό του/της
- Διαθέτει ψυχοσωματικά προβλήματα
- Βλέπει συνέχεια την αρνητική πλευρά της ζωής όσον αφορά τη δική του/της ,αλλά όταν πρόκειται για τους άλλους βλέπει μόνο τη θετική πλευρά
Το ενοχικό παιδί
Το πως αντιλαμβάνομαι εγώ τον εαυτό μου προέρχεται από την αντίληψη που είχαν και στη συνέχεια έχτισαν οι γονείς μου για εμένα όταν ήμουν παιδί. Αυτό είναι που με στοιχειώνει έως και σήμερα.
Φανταστείτε τώρα ο ενοχικός άνθρωπος να φέρει στον κόσμο έναν ακόμα άνθρωπο, ένα παιδί. Υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες αυτό το παιδί να γίνει και εκείνο ενοχικό. Εάν ο γονέας δεν αποδεχτεί τις ενοχές που κουβαλά ήδη από την δική του παιδική ηλικία, τότε κινδυνεύει το παιδί του να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο. Ένα ενοχικό παιδί θα αισθανθεί άσχημα ακόμα και με την ιδέα ότι θα επιλέξει κάτι που αρέσει, αντίθετο βέβαια από αυτά που αρέσουν στην μαμά ή στον μπαμπά. Θα απορρίψει τις επιθυμίες του, τα πραγματικά του θέλω και τα όνειρά του γιατί διδάχτηκε από τον γονέα ότι δεν έχουν νόημα όλα αυτά. Η φράση <<εγώ αφοσιώνομαι στα παιδιά μου>> όσο καλοπροαίρετη και να είναι, πάντα θα αποτελεί κίνδυνο για την γέννηση των τύψεων και των ενοχών σε ένα παιδί.
Ο πατέρας μου δουλεύει ασταμάτητα για να πληρώσει το φροντιστήριο και να περάσω σε μια σχολή. Μου υπενθυμίζει συνέχεια, ότι όλα αυτά τα κάνει για εμένα. Μου τονίζει ότι η ζωή του πλέον δεν έχει νόημα και ότι έχουν περάσει τα χρόνια. Εγώ όμως μπορώ να κάνω τη διαφορά, να περάσω σε μια καλή σχολή και να βρω μια δουλειά για ένα καλύτερο μέλλον, όχι μόνο για εμένα αλλά και για όλη την οικογένεια.
Οι ενοχές στο σχολικό περιβάλλον
Ας μην κοροϊδευόμαστε. Οι ενοχές δεν θα χτιστούν σε ένα παιδί μόνο από το σπίτι και το γενικό συγγενικό περιβάλλον. Χτίζονται και στο σχολείο από εκπαιδευτικούς. Την ευθύνη την έχει και ο εκπαιδευτικός. Ο ρεαλισμός είναι σκληρός αλλά μας βοηθά να βλέπουμε τα πράγματα χωρίς ψευδαισθήσεις. Όχι, δεν υπάρχουν πάντα εκπαιδευτικοί που νοιάζονται. Όχι, δεν θα είναι πάντα κοντά στο παιδί, ούτε κοντά στις ανησυχίες του, τους φόβους, τη στενοχώρια και το άγχος. Δεν είναι όλοι έτσι και πολλές φορές απορώ γιατί επιλέγουν ορισμένοι εκπαιδευτικοί τον δύσκολο αυτό κλάδο. Οι ενοχές και τα ψυχολογικά τραύματα μπορούν να χτιστούν και μέσα στην τάξη. Οι τύψεις χτίζονται για το διάβασμα που δεν έγινε, για την λανθασμένη ορθογραφία, το Γ στα μαθηματικά, την περίεργη συμπεριφορά που αρνείται ο εκπαιδευτικός να ανακαλύψει γιατί το παιδί δεν θέλει να συμμετέχει και γιατί φοβάται να ακουστεί η φωνή του κάθε φορά που έρχεται η ώρα του διαβάσματος; Αντί της κατανόησης και της συμπόνιας, το παιδί αντικρίζει έναν απόμακρο, επικριτικό και ειρωνικό δάσκαλο. Όλα αυτά με εχθρικό τόνο λες και το παιδί είναι ένας συναισθηματικός σάκος του μποξ πάνω στο οποίο μπορούμε εμείς οι εκπαιδευτικοί (βάζω και εμένα μέσα), να εκτονώνουμε τους προσωπικούς μας θυμούς και τις μεγάλες ανασφάλειες που κουβαλάμε. Πολλές φορές αρνούμαστε να δείξουμε τη δυσαρέσκεια στον άνθρωπο με τον οποίο όντως έχουμε πρόβλημα και αντί να κατεβάσουμε εγωισμό και να φανούμε ώριμοι επιλέγουμε τα παιδία ως συναισθηματικά σφουγγάρια εκτόνωσης χωρίς να ευθύνονται για τίποτα. Απλά είναι αδύναμα γιατί είναι….παιδιά. Και εδώ την πατάμε όλοι γιατί τα παιδιά δεν ξεχνούν. Ας προσπαθήσει ο κάθε ενήλικας να κάνει το δικό του ταξίδι στα παιδικά του χρόνια. Καλό θα κάνει σε όλους μας!
Όταν ήμουν μικρή στο δημοτικό είχα αποφασίσει να χαρίσω ένα τριαντάφυλλο στην δασκάλα μου. Δεν μπορούσα να βρω ένα εκεί κοντά στη γειτονία και πήγα στα κρυφά και έκοψα ένα από τα πλαστικά διακοσμητικά που είχαμε στο σαλόνι. Ανυπομονούσα να ξυπνήσω το πρωί και να της το δώσω. Στην αρχή ντρεπόμουν, περίμενα τις ώρες να περάσουν για να βρω την κατάλληλη στιγμή να της το δώσω. Τελικά, κατάφερα να την βρω μόνη της στο διάδρομο του σχολείου. Της το έδωσα με μεγάλη χαρά και ντροπή ταυτόχρονα. Το δέχτηκε και εγώ τότε μικρό παιδί ένιωθα ότι έκανα την πιο όμορφη πράξη της ημέρας! Μετά από λίγες ώρες, αφού χτύπησε και το τελευταίο κουδούνι και μπήκαμε όλοι στη σειρά για να βγούμε, αντικρίζω μέσα στον κάδο το τριαντάφυλλο που είχα δώσει στην δασκάλα μου. Το έχε πετάξει.
Μην υποτιμάτε τη νοημοσύνη των παιδιών γιατί την βάψατε. Τα παιδιά θυμούνται όλα όσα ένιωσαν είτε αυτά είναι ευχάριστα είτε δυσάρεστα. Ας το χωνέψουμε τέλος πάντων. Όσα χρόνια και να περάσουν, οι αναμνήσεις θα ξυπνήσουν για όλους μας, πόσο μάλλον για τα παιδιά. Καμιά φορά μιλάμε στα παιδιά με τέτοιο τρόπο που εκείνα αισθάνονται ανόητα. Μαντέψτε ποιοι είναι στην πραγματικότητα οι ανόητοι.
