Πρώτα, πρώτα να ξεκαθαρίσουμε πως το Σύμπλεγμα του Σωτήρα και το Σύνδρομο του Λευκού Ιππότη δεν ανήκουν στη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας σαν διαταραχές ή ξεχωριστές κλινικές κατηγορίες σε κάποιο από τα διαγνωστικά εργαλεία Ψυχοπαθολογίας, όπως το DSM και το ICD. Παρόλα αυτά η αλόγιστη ή υπερβολική εμπλοκή ενός ατόμου σε καταστάσεις «διάσωσης», μπορεί να έχει αρκετές αρνητικές συνέπειες στην ψυχική του υγεία, όπως θα δούμε παρακάτω.
Τι είναι το Σύμπλεγμα του Σωτήρα και το Σύνδρομο του Λευκού Ιππότη?
Πρόκειται για ένα σύνολο χαρακτηριστικών προσωπικότητας, τα οποία ωθούν το άτομο που τα έχει να εμπλέκεται επαναλαμβανόμενα με ανθρώπους που χρειάζονται βοήθεια, υποφέρουν ή είναι σε δυσμενή θέση, με απώτερο σκοπό να τους ΣΩΣΕΙ. Προσοχή, να τους σώσει, όχι απλά να τους βοηθήσει ή να τους στηρίξει. Με άλλα λόγια, το άτομο «Σωτήρας» είναι πεπεισμένο πως μπορεί να επιλύσει κάθε είδους δυσκολία ή πρόβλημα και να “μεταφέρει” αυτόν που διασώζει κάθε φορά σε ένα μέρος ασφαλές. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο «Σωτήρας» θυσιάζει τις δικές του ανάγκες, καταπατά τα δικά του όρια και καταδυναστεύεται από την ανάγκη του να βρει λύση στα προβλήματα των άλλων.
Από την άλλη πλευρά το «Σύνδρομο του Λευκού Ιππότη», το οποίο έχουν περιγράψει και μελετήσει η Mary Lamia & Marilyn Krieger, ορίζεται ως το άτομο που έλκεται και συνάπτει διαπροσωπικές ή ερωτικές σχέσεις με ανθρώπους που αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα ή από την αρχή φαίνονταν μη διαθέσιμοι να προσφέρουν στη σχέση. Ο απώτερος σκοπός του ατόμου «Ιππότης» είναι να επιλύει τις δυσκολίες και να αλλάξει τη συμπεριφορά ή και τη ζωή του συντρόφου του με την άνευ όρων αγάπη, την υπερφροντίδα, την υπερκάλυψη των αναγκών του συντρόφου και την αδιάλειπτη προσοχή του.
Οι Ρίζες του Σωτήρα και του Ιππότη
Είναι πλέον σαφές πως «Σωτήρες» και «Ιππότες» μοιράζονται πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Οι λεπτομέρειες που διαχωρίζουν τις δύο αυτές κατηγορίες, αν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν, είναι στο ότι οι πρώτοι παίρνουν τον ρόλο του «Σωτήρα» σε διαφορετικά είδη σχέσεων όπως οικογενειακές, φιλικές, συναδελφικές, επαγγελματικές, κ.α. Ενώ οι δεύτεροι, αναλαμβάνουν το ρόλο αυτό κάτω από τις συνθήκες των ερωτικών σχέσεων γι αυτό και η ονομασία «Ιππότης». Επίσης λόγω της φύσης της σχέσης στην οποία εμπλέκονται, συνήθως δεν ικανοποιούνται στην περίπτωση επίλυσης των ζητημάτων που προκύπτουν με το σύντροφο τους. Αντιθέτως απογοητεύονται καθώς δεν νιώθουν πλέον χρήσιμοι. Σε αυτή τη περίπτωση, επιλέγουν κατ’ εξοχήν πολύ προβληματικούς συντρόφους έτσι ώστε να έχουν μια συνεχόμενη ροή δυσκολιών που καλούνται να φέρουν σε πέρας. Υπάρχουν λοιπόν «Σωτήρες» παντός καιρού και «Ιππότες» σε καιρούς αγάπης, το νόημα παραμένει το ίδιο.
Οι ρίζες του «Σωτήρα» και του «Ιππότη» είναι συνήθως δυνατές και παγιωμένες καθώς πηγάζουν από το προσωπικό σύστημα πεποιθήσεων, αξιών και βιωμάτων. Κάποιες από τις πεποιθήσεις που συνήθως κουβαλούν είναι: 1) Το να βοηθήσουν και να σώσουν όσους έχουν ανάγκη είναι χρέος τους και απορρέει από το γεγονός ότι το θεωρούν βαθιά ανθρωπιστικό ιδανικό, 2) Για να είναι χρήσιμοι πρέπει να βοηθούν όσους το έχουν ανάγκη, 3) Είναι καλύτεροι και πιο δυνατοί από αυτούς που χρειάζονται τη βοήθεια τους, 4) Αν δεν το κάνουν αυτοί ποιος θα είναι ικανός να το κάνει, 5) Εάν βοηθούν και είναι δίπλα σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη θα γίνονται δέκτες της αγάπης, ευγνωμοσύνης και αποδοχής τους.
Οι αξίες, στις οποίες οι ίδιοι δίνουν μεγάλη βαρύτητα και προσπαθούν να υπηρετήσουν με αυταπάρνηση περιλαμβάνουν την κοινωνική αλληλεγγύη, την άρνηση της αδικίας, την ανιδιοτελή αγάπη και αποδοχή για τον άνθρωπο. Πολλές φορές, προσωπικές εμπειρίες και βιώματα όπως κάποιου είδους απώλεια ή τραύμα, πρότυπα σχέσεων με δυσλειτουργική αλληλεπίδραση, αποτυχία δημιουργίας ασφαλούς δεσμού σε μικρή ηλικία (secure attachment) και χαμηλή αυτοεκτίμηση βρίσκονται πίσω από αυτά τα άτομα.
Η Μεγάλη Παγίδα
Το ζήτημα στην υπόθεση του Συμπλέγματος του Σωτήρα και του Συνδρόμου του Λευκού Ιππότη είναι η υπερβολή με την οποία το άτομο εμπλέκεται σε κάθε είδους σχέση με αυτοσκοπό μονό και μόνο να καταφέρει επιτυχώς να σώσει ή να βγάλει από τη δυσμενή θέση τον άνθρωπο που βρίσκεται σε κάποιο είδος ανάγκης. Δεν είναι εκεί για να υποστηρίξει, να προσφέρει, να αποδεχτεί αλλά βρίσκεται εκεί για να θυσιαστεί, να πάρει πάνω του όλο το βάρος της διάσωσης.
Η διάσωση όμως απαιτεί ευθύνη, συγκροτημένη σκέψη, κίνητρο, αυτοκριτική, όλα αυτά φαινομενικά τα αναλαμβάνει εκείνος ο «Σωτήρας» ή ο «Ιππότης» ως ο ‘Επίλεκτος’ για την αποστολή. Τι μένει τότε γι αυτόν που πρέπει να σωθεί? Απλά να ακολουθήσει. Και εκεί ξεκινούν και οι δύο να εγκλωβίζονται σε μια μεγάλη παγίδα.
Ο «Σωτήρας» θα ενσωματώσει το πρόβλημα του άλλου σαν δικό του, θα υπερβεί κάθε όριο του, θα καταβάλλει γενναίες προσπάθειες θυσιάζοντας τον ίδιο του τον εαυτό. Συχνά θα καταλήξει συναισθηματικά εξουθενωμένος, απελπισμένος, να βιώνει αισθήματα αποτυχίας, ενοχών, θλίψης και κενού καθώς και αντίστοιχου περιεχομένου σκέψεις. Από την άλλη πλευρά το άτομο υπό διάσωση, αρχικά θα νιώσει πολύ σημαντικό, θα βιώσει χαρά και ικανοποίηση. Στη συνέχεια όμως βλέποντας όλο αυτό το ενδιαφέρον και την υπερπροσπάθεια του «Σωτήρα» ή «Ιππότη» θα επαναπαυθεί, δεν θα κοπιάσει, δεν θα αναλογιστεί, δεν θα έχει πια καμία ευθύνη για την κατάσταση του. Θα παραμείνει παθητικό περιμένοντας κάθε φορά μια σωτηρία, κάπου να πιαστεί καθιστώντας το εξαρτημένο ή ακόμα και ανίκανο να διαχειριστεί οποιαδήποτε δυσκολία.
Κάνοντας έναν μικρό απολογισμό κανένας από τους δύο δεν ωφελείται, δεν εξελίσσεται, δεν κινητοποιείται προς τη σωστή κατεύθυνσή;Ποια είναι αυτή? Καθένας να δει τον εαυτό του καθαρά, ν’ αντιμετωπίσει τις επιλογές, τις συνέπειες του και μέσα από αυτό να αναλάβει την κυριότητα του εαυτού του, την ευθύνη του. Μόνο έτσι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν θα παίρνουν το δρόμο της λύσης, της ουσιαστικής λύσης γιατί θα την έχουν επιλέξει με όποιο κόστος και κόπο οι ίδιοι. Θα έχει μεγάλη αξία η δική τους λύση!!
Βιβλιογραφία
Benton Sarah, (2017) “The Savior Complex: Why good intensions may have negative outcomes” Psychology Today.
Lamia Mary and Krieger Marilyn, (2009) “The White Knight Syndrome Rescuing Yourself From Your Need to Rescue Others” New Harbinger Publications Inc. ISBN-10: 1626543690.
