Η γυναίκα ως πρόσωπο έχει δεχθεί βία στο μεγαλύτερο κομμάτι της ιστορίας. Βία σωματική, σεξουαλική, λεκτική, ψυχική. Βία που πηγάζει από τον έντονο ρατσισμό απέναντι στο γυναικείο φύλο, ο οποίος οφείλεται κυρίως στην πατριαρχική δομή των κοινωνιών, τις βασικές απαρχές των διαφόρων θρησκειών και τη στερεοτυπική εικόνα της γυναίκας ως αδύναμο φύλο. Στο σημερινό άρθρο θα μιλήσουμε για ένα ακόμη είδος βίας προς το γυναικείο φύλο: τη βία που υφίστανται οι γυναίκες ανά την υφήλιο κατά τη διάρκεια του τοκετού τους.
Πολλοί ίσως απορήσουν, όμως οι μαρτυρίες αρκετών γυναικών για τη λεκτική και σωματική βία που υπέστησαν κατά τη διάρκεια του τοκετού τους, το κίνημα εναντίον της ιατρικοποίησης του τοκετού, οι γυναίκες που ενημερώνονται και διεκδικούν, πλέον, έναν τοκετό όπως αξίζει στις ίδιες και το βρέφος, ολοένα και αυξάνονται.
Αληθινή ιστορία Ν1*: Η γυναίκα πηγαίνει στην κλινική με την έναρξη των συσπάσεων. Ειδοποιούν το γιατρό. Ο γιατρός αργεί. Οι μαίες την υποχρεώνουν σε ξύρισμα, κλύσμα, ακινησία και συνεχή καρδιοτοκογραφική παρακολούθηση. Απαγορεύεται να φάει. Να πιεί. Της βάζουν πεταλούδα και ορό. Την εξετάζουν για διαστολή. Δεν έχει ακόμη και πονάει στο βίαιο άγγιγμα. Πρώτη ατάκα: «Έλα μωρέ, πώς κανεις έτσι, εδώ πας να γεννήσεις και σε πονάει το δάχτυλό μου;». Οι μαίες φεύγουν. Μένει μόνη. Ο γιατρός πουθενά. Κάποια στιγμή εμφανίζεται. Την εξετάζει κι αυτος. «Α, έχουμε μέλλον ακόμη». Φεύγει χωρίς περαιτέρω ενημέρωση. Της χορηγούν πρόκληση. Οι πόνοι αρχίζουν να αυξάνονται, να γίνονται δυσβάσταχτοι. Ξανά εξέταση. Διαστολή δυο. Περνάει άλλη μια ώρα. Την ξαναεξετάζουν. Διαστολή δυο. Αυξάνουν τη δόση πρόκλησης. Η γυναίκα αρχίζει, πλέον, να μην αντέχει σε κάθε σύσπαση και φωνάζει. Η μαία κοιτάει τον καρδιοτοκογράφο: «οι συσπάσεις είναι ακόμη ήπιες, ανεκτές, αν φωνάζεις απο τώρα, τί θα γίνει όταν γεννάς;». Η επίτοκος απορεί: δεν ξέρω εγώ πόσο πονάω, και ξέρει αυτη; Κι αν έχει δίκιο και απλώς δεν αντέχω τον τοκετό; Πώς θα γεννήσω, Θεέ μου;
Περνάει κι άλλο η ώρα. Οι πόνοι αφόρητοι και ενώ παίρνει ανάσες, και τηρεί όσα έμαθε στα μαθήματα ανώδυνου τοκετού, δεν ελαττώνονται. Τί άλλο να κάνει; Είναι και απολύτως μόνη. Ξαναέρχεται η μαία. Διαστολή τρια. Η γυναίκα ζητά επισκληρίδιο. Έρχεται αναισθησιολόγος: «Τα έχουμε τα κιλάκια μας βλέπω, δεν τήρησες ένα πρόγραμμα διατροφής; Πώς θα τα χάσεις;». Οι πόνοι ηρεμούν, η γυναίκα ξεκουράζεται λίγο. Την ξαναεξετάζουν. Σπάνε τα νερά, αλλά η διαστολή τρια ακόμη. Κι έχουν περάσει πάνω απο δεκα ώρες. Έρχεται ο γιατρός. Και ακολουθεί ο παρακάτω διάλογος:
“Λυπάμαι, πρέπει να κάνεις καισαρική. Πιθανή δυσαναλογία. Το σώμα σου δεν μπορεί να υποστηρίξει τον τοκετό”.
“Μα γιατί γιατρέ; Να περιμένουμε λίγο ακόμη”.
“Απαπα. Θες να πάθει τίποτα το μωρό; Να αφυδατωθεί; Να πάθεις κάτι εσύ; Να έχεις καμιά ρήξη μήτρας; Εγώ δεν το διακινδυνεύω, δεν σε αφήνω άλλο, δέκα ώρες είναι υπεραρκετές, θα έχουμε άσχημη εξέλιξη αν σε αφήσω κι άλλο”.
Τη γδύνουν, της βάζουν μια ρόμπα, υπογράφει στα τυφλά ένα χαρτί, που δεν μπορεί να καταλάβει τι γράφει, κάτι περί ουδεμίας ευθύνης των ιατρών είδε κάπου. Την πάνε χειρουργείο, ακουμπάει το σώμα σε γυμνό μέταλλο, παγώνει. Από την επαφή, την κούραση, τη θλίψη, την αϋπνία. Από το σοκ. Δεν περίμενε έτσι τον τοκετό της. Της δένουν χέρια και πόδια. Σε λίγο ακούει το κλάμα του μωρού. Ανυπομονεί να το αγκαλιάσει, αλλά έχει δεμένα χέρια. «Να το δω;»,ψιθυρίζει εξαντλημένη. «Κάτσε, μη βιάζεσαι, πρέπει να το εξετάσουν», της ανταπαντούν.
Επιτέλους το παίρνει αγκαλιά, πάνε στο δωμάτιο, όλα καλά. Δεν προλαβαίνει να το βάλει στο στήθος, έρχεται η μαία: «τί θα το θηλάσεις; Δεν έχεις γάλα/δε θα χορτάσει/δεν μπορείς/έκανες καισαρική/θα ανεβάσει ίκτερο/θα πάθει υπογλυκαιμία/είναι μεγάλο/είναι μικρό. Δώσε σκόνη τώρα να χορτάσει κι όταν κατέβει το γάλα θηλάζεις. Έκανες και καισαρική, θα αργήσει να κατέβει.» Έρχεται και ο γιατρός: «Πώς είμαστε; Δυστυχώς, το παλέψαμε όσο γινόταν. Αλλά έχεις στενή λεκάνη, το μωρό δεν κατέβαινε, είχε τυλιχτεί με το λώρο κλπ. Δεν μπορούσαμε να διακινδυνεύσουμε. Τι στενοχωριέσαι, βρε; Η καισαρική είναι ο,τι καλύτερο, δεν ξεχειλώνεις κιόλας. Και με τον θηλασμό, πρόσεχε γιατί θα σου πέσει το στήθος κι άντε να το μαζέψεις μετά τον άνδρα σου» (κλείσιμο ματιού). «Και μην ακούς τι λένε, με καισαρική πλέον μπορείς να κάνεις και δύο και τρεις γέννες.». Η γυναίκα απορεί:«Μα γιατί να ξανακάνω καισαρική γιατρέ σε επόμενη εγκυμοσύνη;». Ο γιατρός: «Α, εσύ πας να το φας το κεφάλι σου. Απαγορεύεται. Μετά από καισαρική μια είναι η λύση: καισαρική. Και όσες επιχειρούν vbac είναι επικίνδυνες και τρελές, δεν νοιάζονται ούτε για τον εαυτό τους, ούτε για το παιδί τους.». Η γυναίκα βουβαίνεται…
Αληθινή Ιστορία Ν2*: Εδώ η διαστολή προχωράει, στο 12ωρο τέλεια, μπαίνουν στην αίθουσα τοκετού: Γιατρός: «Θα σπρώχνεις όποτε σου λέω. Τώρα, σπρώξε. Έλα, την επόμενη πιο δυνατά. Τώρα. Πιο δυνατά. Τώρα. Δεν βοηθάς, δεν είσαι συγκεντρωμένη.». Στον σύζυγο, που σε αυτήν την ιστορία επέτρεψε ο γιατρός να είναι μαζί: «Πες της κάτι κι εσύ, να προσπαθήσει, να βγάλουμε επιτέλους το μωρό. Πάμε πάλι. Τώρα. Αχ, έτσι που σπρώχνεις θα φύγουμε αύριο. Μη φωνάζεις, σπαταλάς δύναμη. Στη μαία: όταν σου πω θα την πιέσεις στην κοιλιά. Τώρα.» (σφαδάζει στον πόνο από το πάτημα της μαίας). «Σπρώξε δυνατά επιτέλους. Μμμ, δεν θες να συνεργαστείς. Πάμε πάλι. Τώρα, ναι, ναι, αυτό είναι. Άλλη μια δυνατή και τελειώσαμε. Μα δεν αντέχεις καθόλου τον πόνο; Εμ τι νόμιζες είναι η γέννα, περίπατος; Δώστε μου το νυστέρι.» (κόβει το περινέο). «Τώρα, πάμε δυνατά. Δώστε μου τον εμβρυούλκο, μας παιδεύεις πολύ κι εσύ και το μωρό. Ξανασπρώξε, τώρα, τώρα, δυνατά. Νάτος» (κλάμα μωρού). «Ουφ, επιτέλους. Άντε, να σου ζήσει. Κάτσε να τραβήξω τον πλακούντα.» (πόνος, ξανά, πόνος ανείπωτος). «Εντάξει! Μας βγάλατε την πίστη, αλλά χαλάλι σας.» (γέλια). «Κάτσε τώρα ήσυχα να σε ράψω.» (δέκα ράμματα).
Και στις δυο περιπτώσεις η γυναίκα έχει υποστεί ένα βίαιο τοκετό. Βίαιο για το σώμα της. Με προφανή πίεση, με άγχος, με διαδικασίες ανούσιες και περιττές (ξύρισμα, κλύσμα, περινεοτομή), με αναίτιες και συνεχείς δακτυλικές εξετάσεις από άτομα που δεν έχει ξαναδεί, που την πονάνε, που δεν την ρωτούν πριν την αγγίξουν, που δεν της λένε γιατί και πώς, που την αφήνουν μόνη και γεμάτη απορίες και φόβους, που εντέλει την καθιστούν έρμαιο των δικών τους χειρισμών, χωρίς η ίδια να μπορέσει να αντιδράσει, να σκεφτεί, να καταλάβει τι συμβαίνει ακριβώς. Με χορήγηση πρόκλησης που δυναμώνει πολύ τους πόνους. Με μεθόδους όπως η kristeller και η κοπή στο περινέο, μεθόδους που πλέον καταδεικνύονται ως πλέον ακατάλληλες στα διεθνή πρωτόκολλα. Με κατάληξη ράμματα και επιπλέον μετεγχειρητικό πόνο.
Βία λεκτική και ψυχική από το ιατρικό προσωπικό, που αντί να συζητήσει μαζί της τις πιθανές επιλογές, γνωστοποιώντας τους κινδύνους και τα οφέλη, την εκβιάζει στην ουσία εκμεταλλευόμενοι τον φόβο της πως θα βλάψει το μωρό και τον εαυτό της, έναν φόβο που οι ίδιοι της δημιούργησαν. Με εκφράσεις που θίγουν την ίδια και την αυτοεκτίμησή της, με σχόλια απρεπή και αγενή, που ουδεμία σχέση έχουν με τον τοκετό. Και που σε καμία περίπτωση δεν θα ανεχόταν αν δεν βρισκόταν μέσα σε μια ιατρική αίθουσα, απομονωμένη, φοβισμένη και εξαντλημένη, αδύναμη να αντιδράσει.
Η γυναίκα σκέφτεται: Αυτοί είναι οι ειδικοί, ξέρουν τι κάνουν. Τότε εγώ γιατί αισθάνομαι τόσο χάλια; Γιατί δεν αισθάνομαι πως θα γεννήσω το μωρό μου σε λίγο; Γιατί δεν χαίρομαι τη γέννα μου; Γιατί θέλω να εξαφανιστώ; Κρυώνω. Πεινάω. Διψάω. Πονάω. Νυστάζω. Άντε να τελειώνει, Θεέ μου, αυτό το μαρτύριο.
Ο βίαιος τοκετός αφήνει τα σημάδια του όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στη γυναικεία ψυχολογία. Η ιατρικοποίηση της γέννας δίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο ιατρικό προσωπικό, με το μαιευτικό προσωπικό να έχει ξεχάσει τον βασικό ρόλο του, και τους ωθεί να έχουν εξουσιαστικό ρόλο στην επίτοκο, και την ίδια να παίζει κομπάρσος, εκτελώντας διαταγές. Η γυναίκα αισθάνεται απούσα από τη σημαντικότερη, ίσως, εμπειρία της ζωής της. Βγαίνει από την αίθουσα τοκετού αποκαμωμένη, αμήχανη, ταλαιπωρημένη. Απορεί πως θα καταφέρει να φροντίσει το βρέφος σε αυτήν την κατάσταση. Δεν μπορεί να κάτσει καλά. Τα ράμματα τσούζουν, πονάνε, τραβάνε. Δεν μπορεί να κινηθεί καλά, λόγω της επισκληρίδιου. Δεν μπορεί να φάει, λόγω της καισαρικής. Δεν μπορεί να θηλάσει λόγω της κούρασης και των συνεχόμενων αποτροπών από το προσωπικό της κλινικής.
Δεν αισθάνεται δέσιμο με το βρέφος ακόμη. Αφού καλά καλά δεν μπορεί να το πάρει αγκαλιά. Μα αισθάνεται και τύψεις καθώς θα έπρεπε να αισθάνεται δεμένη μαζί του εξαρχής, έτσι δεν είναι; Και όταν μπορεί, συνήθως της το παίρνουν μακριά για μπάνιο, για εξετάσεις, για επισκέψεις κ.ο.κ. Αισθάνεται ανεπαρκής να εκτελέσει το νέο της ρόλο. «Αφού δεν κατάφερα να γεννήσω φυσιολογικά. Αφού δεν καταφέρνω να θηλάσω. Αφού χρειαζόταν να επέμβει ο γιατρός για να γεννηθεί το μωρό, εγώ δεν ήμουν τελικά τόσο δυνατή για να σπρώξω όπως έπρεπε.» Η μητέρα φλερτάρει έντονα με την επιλόχειο κατάθλιψη. Η αυτοεικόνα της και η αυτοεκτίμησή της, η αυτοπεποίθησή της συνολικά έχει δεχθεί σοβαρό πλήγμα. Ο τοκετός της απείχε έτη φωτός από αυτό που πίστευε. Και η ίδια φταίει για αυτό. Πώς όχι; Αφού τόσοι ειδικοί το ίδιο της είπαν.
Αληθινή ιστορία Ν3*: Αρχίζουν οι συσπάσεις, Πεντάλεπτες. Η γυναίκα ειδοποιεί το γιατρό. «Ήρεμα, κάτσε σπίτι, κάνε ασκησούλες, φάε ελαφριά, περπάτα. Κάνε ένα χλιαρό μπανάκι. Ό,τι σε ανακουφίζει.» Μιλάνε τακτικά με τον γιατρό. Κάποια στιγμή έχοντας περάσει ήδη 20 ώρες τακτικών συσπάσεων στη θαλπωρή του σπιτιού, οι πόνοι έχουν δυναμώσει σημαντικά. «Για ξεκινήστε», λέει ο γιατρός. Πηγαίνουν στην κλινική. Βάζουν καρδιοτοκογράφο. Έντονες συσπάσεις.«Μπορώ να σε εξετάσω;» «Ναι.» «Διαστολή έξι, λέει χαρούμενος, ξεκίνησε ο ενεργός τοκετός.» Σβήνει φώτα, ειδοποιεί το μαιευτικό προσωπικό για ηρεμία, βοηθάει την επίτοκο με ασκήσεις, η βοηθός μητρότητας με μασάζ ανακουφίζει τις συσπάσεις. Υπενθυμίζει στη γυναίκα να πίνει νερό. Ο άνδρας της μαζί, την χαϊδεύει, την τρίβει, της μιλά. Φτάνει η ώρα.«Διάλεξε στάση. Ας δοκιμάσουμε στα τέσσερα. Σπρώχνε στο ρυθμό σου, άκου το σώμα σου.» Η γυναίκα σπρώχνει ή μάλλον το σώμα της σπρώχνει μαζί με το μωρό. «Μάλλον καλύτερα ανάσκελα, φαίνεται πως το μωρό είναι κολλημένο προς την ουρά, θα το διευκολύνουμε. Θα σου κρατάμε εμείς τα πόδια, για δοκίμασε τώρα. Αυτό είναι, νατος! Σκάει μύτη. Ωπα, τι στριφογυριστή έξοδος είναι αυτή; Χαχα, υπέροχος! Τι όμορφος! Να μας ζήσει». Το βρέφος αμέσως αγκαλιά στη μητέρα. Ο πατέρας κόβει τον λώρο. Το βρέφος μισανοίγει το στόμα και θηλάζει. «Θα χρειαστείς ένα δυο ραμματάκια, σκίστηκες λίγο από την έξοδο. Καλούς θηλασμούς!» Η γυναίκα συνεχίζει να είναι ξαπλωμένη με το βρέφος αγκαλιά, ο νεογνολόγος το εξετάζει εκεί, επιτόπου. Μια γέννα όπως τη φανταζόταν. Με απόλυτο σεβασμό, διαρκή στήριξη και ενημέρωση για κάθε κίνηση, με επιλογές που της ταιριάζουν.
Ο τοκετός είναι ένας ακόμη τομέας που διαπιστώνεται η έλλειψη σεβασμού στο γυναικείο φύλο, η βιαιότητα που οι γυναίκες εισπράττουν. Η ψυχολογία μιας γυναίκας είναι ιδιαίτερα ευάλωτη τόσο κατά τη διάρκεια της κυοφορίας, όσο και στην περίοδο λοχείας. Ένας βίαιος τοκετός μπορεί να προκαλέσει την ψυχολογική κατάπτωση της νέας μητέρας. Επιλόχεια κατάθλιψη, έντονο στρες, κρίσεις πανικού, αίσθημα ανολοκλήρωσης, σύμπλεγμα κατωτερότητας, φοβίες, είναι κάποιες από τις κυριότερες διαταραχές που συναντάμε ως θεραπευτές μετά από έναν τραυματικό τοκετό.
Η βία που ασκείται στις αίθουσες τοκετών τυγχάνει όλο και μεγαλύτερης ανάλυσης, με διεθνείς οδηγίες και πρωτόκολλα, πλέον, να ορίζουν τα do’s & dont’s του τοκετού, ώστε να καταπολεμηθεί το φαινόμενο της μαιευτικής βίας. Στις περισσότερες χώρες έχουν συσταθεί οργανισμοί με στόχο την ενημέρωση των γυναικών σχετικά με τα δικαιώματα στον τοκετό.
Η Ελλάδας, δυστυχώς, προχωρά με αργά βήματα, καθώς οι καισαρικές τομές αφορούν περίπου το 60% των τοκετών στη χώρα μας, με τη διεθνή σύσταση να αναφέρεται σε ένα ποσοστό μόλις 10% αναγκαίων καισαρικών τομών. Ενώ ακόμη και ο φυσιολογικός τοκετός, σπάνια είναι τελείως φυσικός και συνήθως βρίθει ιατρικών παρεμβάσεων. Σε αυτό παίζει ρόλο και το φαινόμενο «του δικού μου γιατρού που εμπιστεύομαι απόλυτα και ακολουθώ τυφλά», του γιατρού-Θεού, που υπάρχει έντονα στην Ελλάδα. Ευτυχώς, ήδη υπάρχουν συλλογικές κινήσεις ενημέρωσης και προφύλαξης των γυναικών από τη μαιευτική βία.
Ο τοκετός μπορεί-και πρέπει-να είναι μια μοναδική εμπειρία, με μητέρα και βρέφος να χαίρουν σεβασμού, συμπαράστασης, ανακούφισης. Η σωστή και πολύπλευρη ενημέρωση μπορεί να αποτελέσει όπλο στα χέρια κάθε γυναίκας ώστε να διεκδικήσει τον τοκετό που της αξίζει.
Πηγές:
ENCA HELLAS, Κατευθυντήριες οδηγίες RCOG, ACOG, ΕΜΓΕ.
*Οι μαρτυρίες των τοκετών είναι πραγματικές, όπως τις διηγήθηκαν σε εμένα την ίδια, οι μητέρες.
