Τα ζώα και σε μεγαλύτερο βαθμό ο άνθρωπος, εμφανίζουν μια σειρά από ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου τους. Μεταξύ άλλων είναι και η λειτουργία του λόγου. Ο λόγος είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής μας με αποτέλεσμα να τον θεωρούμε φυσικό, απλό και δεδομένο. Παρόλα αυτά ο λόγος είναι μια πολύ σύνθετη νοητική λειτουργία που κάθε άλλο παρά απλή και δεδομένη δεν είναι. Η φυσιολογία του λόγου έχει απασχολήσει τους ερευνητές εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η κατανόηση της φυσιολογίας του λόγου μας βοηθά και στην κατανόηση των διαταραχών του λόγου.
Το επικρατούν ημισφαίριο
Τα αποτελέσματα των ερευνών έχουν δείξει το εξής. Μια ομάδα λειτουργιών που εντοπίζονται στον νεοφλοιό του εγκεφάλου, δηλαδή στην επιφάνειά του, σχετίζονται με τη γλώσσα. Αυτές οι λειτουργίες συμπεριλαμβάνουν την κατανόηση του προφορικού και του γραπτού λόγου καθώς επίσης την προφορική και την γραπτή έκφραση. Είναι πλέον τεκμηριωμένο γεγονός ότι οι λειτουργίες αυτές εξαρτώνται περισσότερο από το ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου από το άλλο. Το συγκεκριμένο ημισφαίριο ονομάζεται επικρατούν ημισφαίριο. Το άλλο όμως ημισφαίριο δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί μη επικρατούν. Αυτό γιατί το άλλο ημισφαίριο εξειδικεύεται σε άλλες λειτουργίες όπως είναι οι χωροχρονικές σχέσεις (αναγνώριση αντικειμένων από την όψη τους). Για τον λόγο αυτό σήμερα πιο διαδεδομένοι είναι οι όροι των συμπληρωματικών ημισφαιρίων. Το ημισφαίριο που σχετίζεται με την γλώσσα ονομάζεται κατηγορικό ημισφαίριο. Το ημισφαίριο που σχετίζεται με τις χωροχρονικές σχέσεις ονομάζεται παραστατικό ημισφαίριο.
Φυσιολογία του λόγου
Η φυσιολογία του λόγου είναι πολύ σύνθετη και θα ήταν αδύνατον να περιγραφεί ολόκληρη σε αυτό το άρθρο. Ωστόσο θα επισημανθούν τα σημαντικότερα σημεία, που θα βοηθήσουν στην κατανόηση του λόγου ως ανώτερη νοητική λειτουργία. Οι κύριες περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την γλώσσα βρίσκονται πάνω σε μια σχισμή του εγκεφάλου που ονομάζεται σχισμή του Sylvius ή πλάγια σχισμή στην πλευρά του κατηγορικού ημισφαιρίου. Πρώτος σταθμός για την κατανόηση του λόγου είναι η περιοχή του Wernicke. Αυτή η περιοχή σχετίζεται με την κατανόηση των ακουστικών και των οπτικών πληροφοριών. Η περιοχή αυτή βρίσκεται στο οπίσθιο άκρο της άνω κροταφικής έλικας.
Δεύτερος σταθμός στην κατανόηση του λόγου είναι η περιοχή του Broca. Αυτή η περιοχή δέχεται την πληροφορία από την περιοχή του Wernicke και την μετατρέπει σε ένα συντονισμένο σχέδιο για την φώνηση. Στη συνέχεια το προβάλλει πάνω στον φλοιό του εγκεφάλου, ο οποίος προκαλεί τις κινήσεις των χειλέων, της γλώσσας και του λάρυγγα για να παραχθεί ο λόγος. Αξιοσημείωτη πληροφορία για την περιοχή του Broca! Έχει παρατηρηθεί πως ένας ενήλικας που μαθαίνει μια ξένη γλώσσα έχει αμελητέα διακριτές περιοχές για τις δύο γλώσσες που γνωρίζει στην περιοχή Broca. Αντίθετα με ένα παιδί που μαθαίνει εξ αρχής δύο γλώσσες ως μητρικές, όπου οι δύο γλώσσες βρίσκονται μαζί στην περιοχή του Broca.
Διαταραχές του λόγου
Οι διαταραχές του λόγου σχετίζονται με βλάβες στο κατηγορικό ημισφαίριο. Μέχρι σήμερα έχουν παρατηρηθεί πολλοί τύποι διαταραχών του λόγου στον άνθρωπο, καθένας από τους οποίους έχει διαφορετικές καταβολές.
Δυσλεξία
Η δυσλεξία είναι η πιο κοινή και γνωστή διαταραχή του λόγου. Με τον όρο δυσλεξία περιγράφουμε την δυσκολία ανάγνωσης, εκμάθησης του τρόπου αποκωδικοποίησης των γραπτών ερεθισμάτων, ορθογραφημένης γραφής παρά την ύπαρξη φυσιολογικής νοημοσύνης. Η δυσλεξία συχνά οφείλεται σε μια κληρονομική διαταραχή η οποία προσβάλλει το 5% του συνολικού πληθυσμού ανεξάρτητα από το φύλο. Η δυσλεξία όμως μπορεί να εμφανιστεί και ως επίκτητη λόγω εγκεφαλικής βλάβης από τραυματισμό ή κάποια ασθένεια. Πολλά άτομα με δυσλεξία μπορούν να εμφανίζουν και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, προβλήματα στην βραχυπρόθεσμη μνήμη και προβλήματα με την επεξεργασία του προφορικού λόγου.
Αφασίες
Οι αφασίες είναι παθολογικές καταστάσεις του λόγου που δεν οφείλονται σε διαταραχές της όρασης, της ακοής ή σε κινητική παράλυση. Προκαλούνται από βλάβες στο κατηγορικό ημισφαίριο, οι οποίες μπορεί να είναι το αποτέλεσμα θρόμβωσης ή εμβολής εγκεφαλικού αιμοφόρου αγγείου. Διακρίνουμε τρεις τύπους αφασίας. Αυτοί είναι: η ρέουσα αφασία, η μη ρέουσα και η ρέουσα αφασία και η αμνησιακή αφασία.
Μη ρέουσα αφασία
Η βλάβη εντοπίζεται στην περιοχή του Broca. Η ομιλία είναι αργή και οι λέξεις ανευρίσκονται με τεράστια δυσκολία. Οι ασθενείς με αυτή την βλάβη περιορίζονται στην χρήση δύο ή τριών λέξεων για να εκφράσουν το σύνολο των νοημάτων και των συναισθημάτων τους. Μερικές φορές οι λέξεις που επαναλαμβάνει το άτομο είναι οι λέξεις που έλεγε το άτομο κατά την διάρκεια της επέλευσης της κάκωσης ή του αγγειακού επεισοδίου.
Ρέουσα αφασία
Η βλάβη εντοπίζεται στην περιοχή του Wernicke. Η ομιλία είναι φυσιολογική ενώ πολλές φορές οι ασθενείς μιλούν ακατάπαυστα. Ο λόγος τους όμως είναι γεμάτος ασυναρτησίες και νεολογισμούς με αποτέλεσμα να μην έχουν κάποιο νόημα.
Αμνησιακή αφασία
Η βλάβη δεν εντοπίζεται ούτε στην περιοχή του Broca ούτε στην περιοχή του Wernicke αλλά σε μια τρίτη περιοχή που ονομάζεται γωνιώδης περιοχή. Η ομιλία είναι φυσιολογική απλά υπάρχει δυσκολία στην κατανόηση του γραπτού λόγου ή των εικόνων επειδή η πληροφορία δεν επεξεργάζεται όπως θα έπρεπε.
Για επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες μπορείτε να δείτε εδώ: