Η γυναίκα στην αρχαία ελληνική κοινωνία

Πηγή: repository.acropolis-education.gr

 

Η γυναίκα στη αρχαία ελληνική κοινωνία κατά την αρχαϊκή και κλασική περίοδο περιοριζόταν, κυρίως, στο χώρο του οίκου που ήταν θεμέλιο της αρχαιοελληνικής κοινωνίας. Σ’ αυτό γεννιόταν, μεγάλωναν και ζούσαν οι γυναίκες χωρίς συμμετοχή στη δημόσια ζωή. Η αρχαία ελληνική κοινωνία υπήρξε, αδιαμφισβήτητα, πατριαρχική. Η κυριαρχία των ανδρών ήταν απόλυτη στη ζωή των γυναικών και τις καθιστούσε αντικείμενα μεταφοράς μεταξύ τους ενώ η θέση τους ήταν κατώτερη των απελεύθερων δούλων. Η γέννηση ενός κοριτσιού δεν ήταν ευχάριστη για τους γονείς. Για να παντρέψουν την κόρη τους θα έπρεπε να την προικίσουν και αυτό σήμαινε οικονομική επιβάρυνση της οικογένειας. Οι γυναίκες φρόντιζαν μόνο τα του οίκου τους και αποτελούσαν τις μητέρες των νόμιμων τέκνων των ανδρών του. Όσες ανήκαν σε βασιλικούς και αριστοκρατικούς οίκους είχαν τη δυνατότητα, εμμέσως, να συμμετάσχουν σε πολιτικές αποφάσεις λόγω της διαβίωσής εκεί αφού οι οίκοι τους αποτελούσαν, ταυτόχρονα, κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων.

Η γυναίκα στην αρχαία ελληνική κοινωνία
Παράσταση πομπής προς τον βωμό για θυσία. Ζωγραφική σε ξύλο. 540-530 π.Χ. Πηγή: timesnews.gr

 

Ξεκινώντας από τα Ομηρικά έπη η γυναίκα, τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια, παρουσιάζεται ως αδύναμο πλάσμα που βρίσκεται υπό την εξουσία του άνδρα ακόμη κι αν είναι σύζυγος βασιλιά όπως η Εκάβη, η ωραία Ελένη, πρίγκηπα όπως η Ανδρομάχη ή μητέρα όπως η Πηνελόπη. Το ίδιο ανίσχυρες παρουσιάζουν και οι τραγικοί ποιητές παρουσιάζουν τις βασιλικές συζύγους όπως είναι η Ευρυδίκη (Υψιπύλη, Ευριπίδη), η Κλυταιμνήστρα (Χοηφόροι, Αισχύλου), η Ερμιόνη (Ανδρομάχη, Ευριπίδη) αν και φαίνεται να έχουν κάποια μικρή έστω συμμετοχή σε κοινωνικοπολιτικές δραστηριότητες όπως είναι η υποδοχή των ξένων. Βέβαια υπάρχουν και γυναίκες όπως η Αντιγόνη (Σοφοκλή) ή οι Ικέτιδες (Αισχύλου) που αποκτούν φωνή και υπόσταση και αντιστέκονται στην εξουσία.  Εξαίρεση, επίσης, αποτέλεσε η Κρέουσα (Ίων, Ευριπίδης) που ήταν το μόνο ζωντανό παιδί του Εριχθόνιου, η οποία, αν και παντρεμένη με ξένο, απέκτησε το δικαίωμα να συνεχίσει τον Οίκο των Κεκροπιδών. Πρόκειται για μοναδική περίπτωση παράκαμψης της αθηναϊκής νομοθεσίας που υποχρέωνε την κόρη (επίκληρος) να παντρευτεί τον κοντινότερο άνδρα συγγενής ώστε να μην απολέσει ο οίκος τα περιουσιακά στοιχεία όπως και τα δικαιώματα στο θρόνο.

Στην Αθήνα της κλασσικής περιόδου οι γυναίκες αποκαλούνταν αστές, δεν είχαν το δικαίωμα να φέρουν τον τίτλο του πολίτη, όπως οι άνδρες, που θα τις έδινε και το δικαίωμα συμμετοχής στο δημόσιο βίο. Επομένως, για την αθηναϊκή κοινωνία η γυναίκα αποτελεί  απλώς σύζυγο, κόρη ή μητέρα ανδρών και δεν ήταν μόνο αποκλεισμένη από τα κοινά αλλά και από τη μόρφωση, την κατοχή περιουσίας, κινητής ή ακίνητης. Οι Αθηναίες παντρεύονταν μικρές, με αποτέλεσμα την αυξημένη θνησιμότητά τους κατά τον τοκετό, περιορίζονταν στον οίκο και έβγαιναν από τις οικίες τους για να τελέσουν τα κοινωνικά και θρησκευτικά τους καθήκοντα. Επίσης, τα παιδιά τους θεωρούνταν ότι ανήκαν περισσότερο στον πατέρα τους απ’ ότι σ’ εκείνες. Είχαν, όμως, τη δυνατότητα να πάρουν διαζύγιο από τους συζύγους τους και την περιουσία τους πίσω εάν βρισκόταν κάποιος άνδρας να τις υποστηρίξει εκπροσωπώντας τες. Στην αρχαία Αθήνα εκτός από τις νόμιμες συζύγους υπήρχαν οι παλλακίδες, με τις οποίες μπορεί να έμεναν ακόμη και στον οίκο, οι εταίρες που διήγαγαν πιο ελεύθερο βίο οι πόρνες. Μια γυναίκα μπορούσε, επίσης, να γίνει ιέρεια που ήταν ένα υψηλό δημόσιο αξίωμα που μπορούσε να κατακτήσει. Μόνο οι γυναίκες που ανήκαν στις χαμηλές κοινωνικά τάξεις ασκούσαν κάποια επαγγέλματα, λόγω πενίας,  πουλώντας κάποια από τα προϊόντα τους.

Διαβάστε επίσης  Κελτικές γλώσσες: η μαγεμένη φωνή μιας χαμένης Ευρώπης

Διαφορετική αντιμετώπιση και καλύτερη θέση, σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, επιφύλασσε η σπαρτιατική κοινωνία  για τις γυναίκες. Η δομή της οικογένειας ήταν πιο χαλαρή, κοινοβιακή και οι Σπαρτιάτισσες απολάμβαναν περισσσότερα δικαιώματα διότι αποτελούσαν μητέρες ανδρών. Η μονογαμία που ήταν ζωτικής σημασίας στην Αθήνα δεν ίσχυε για μια γυναίκα στη Σπάρτη. Οι γυναίκες δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, ούτε σ’ αυτή την πόλη. Δεν μπορούσαν να γίνουν μέλη της σπαρτιατικής γερουσίας ούτε να καταλάβουν τη βασιλεία ή την αντιβασιλεία ωστόσο συνήθιζαν η πόλη απαιτούσε την εκπαίδευση των κοριτσιών και τις παραχωρούσε το δικαίωμα να έχουν δική τους περιουσία. Δεν τις υποχρέωναν να παντρευτούν πρόωρα και δεν αποδέχονταν τη ενδοοικογενειακή βία εναντίον τους. Κάποια στιγμή, μάλιστα, ορισμένες από αυτές απέκτησαν τόσο πλούτο που κατάφεραν να επηρεάζουν τα πολιτικά τεκταινόμενα της πόλης τους. Το γεγονός αυτό έκανε τον Αριστοφάνη να μιλά για γυναικοκρατούμενη Σπάρτη.

Advertising

Advertisements
Ad 14

Εξαιρέσεις στην αντιμετώπιση των υπήρχαν και σε άλλες πόλεις-κράτη όπως την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, την Αιτωλία, τη Μακεδονία κ.α. Στις περιοχές αυτές οι γυναίκες, ελλείψει ανδρών, είχαν το δικαίωμα να αναλάβουν την αρχηγία του οίκου, της γενιάς ακόμη και να κυβερνήσουν το κράτος τους. Στην Ήπειρο οι γυναίκες είχαν τη δική τους περιουσία και την διαχειρίζονταν οι ίδιες. Στον Οίκο των Μολοσσών η Κλεοπάτρα, κόρη της Ολυμπιάδας, κατείχε την αντιβασιλεία την οποία ασκούσε όσο ο σύζυγός της, Αλέξανδρος,  βρισκόταν σε πολεμική εκστρατεία. Μετά το θάνατό του έγινε βασίλισσα και κυβέρνησε ασκώντας την επιτροπεία του ανήλικου γιου της, Νεοπτόλεμου. Ασχολήθηκε, επίσης, με την εξαγωγή σιτηρών και σε επιγραφές αποκαλείται Θεωροδόκος του Απειρατάν ήταν δηλαδή εκείνη που υποδεχόταν τις Αργίτικες πρεσβείες που προσέρχονταν στο Κοινό των Ηπειρωτών για να παρακολουθήσουν τις ιερές τελετές. Η δυναμική γυναίκα της Μακεδονίας, Ολυμπιάδα, θεωρείται ότι κάποια στιγμή συμβασίλευσε με την Κλεοπάτρα και οι παρεμβάσεις ήταν τέτοιες που δήλωσε, με επιστολές (Υπερείδης στο λόγο Υπερ Ευξενίππου), ότι η περιοχή των Μολοσσών της ανήκε και απαγόρευσε στους Αθηναίου ακόμη και να στέλνουν αφιερώματα στο ναό του Δωδωναίου Διός. Η δυναστεία των Μολοσσών τελειώνει με την Διηδάμεια Α΄, κόρη του Αιακίδη και αδελφή του Πύρρου, η οποία στη συνέχεια έγινε βασίλισσα της Μακεδονίας ως σύζυγος του Δημητρίου του Πολιορκητή.

Διαβάστε επίσης  «Χαμένος Παράδεισος» του Τζον Μίλτον: Το τελευταίο έπος της Δύσης
Η γυναίκα στην αρχαία ελληνική κοινωνία
Τμήμα της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα. Πρόκειται για συμμετοχή στα Παναθήναια όπου διακρίνεται με βάση τη θέση τους η κοινωνική ιεραρχία. Πηγή: wikimedia.org

 

Αν κάποιος επισκεπτόταν τη Θεσσαλία, κατά την περίοδο των Περσικών πολέμων, θα ανακάλυπτε πως βασίλισσά της ήταν η Θαργηλία, χήρα του βασιλιά Αντίοχου, που ήταν μια εταίρα από την Μίλητο και κυβέρνησε επί 30 συναπτά έτη προτού δολοφονηθεί. Αυτό θα ήταν αδιανόητο στην αθηναϊκή πολιτεία του Περικλή όπου, βάση νόμου που θέσπισε ο ίδιος, η αγαπημένη του Ασπασία δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει νόμιμη σύζυγός του ούτε το παιδί τους ν’ αποκτήσει την ιδιότητα του Αθηναίου Πολίτη. Επίσης, στην Αιτωλία οι γυναίκες φαίνεται πως είχαν τη δυνατότητα να καταλαμβάνουν δημόσια αξιώματα, να απελευθερώνουν δούλους, να έχουν αυτονομία και περιουσία. Στη Ναύπακτο επιλέχθηκε από το σώμα των πολιτών, η Λάνασα, ως Ορφανοφύλακας της πόλης. Τα ορφανά παιδιά των Αθηνών τα αναλάμβαναν οι γυναίκες και στην Αθήνα αλλά αυτό γινόταν στο πλαίσιο των καθηκόντων τους και δεν αποτελούσε αξίωμα όπως στην Ναύπακτο. Στην Αιτωλία, επίσης, μια συζυκτόνος δεν κινδύνευε από θανατική ποινή, όπως συνέβη με την Ορθοβούλη που τιμωρήθηκε μόνο με εξορία.

Κατά την ελληνική περίοδο ο ελληνικός κόσμος ήρθε σε επαφή με την Ανατολή. Ο πολιτισμικός συγκερασμός και η αλληλεπίδραση έφερε σημαντικές αλλαγές στις ζωές όλων και οι γυναίκες δεν αποτέλεσαν εξαίρεση. Οι συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων έφεραν μια ώρα νωρίτερα την παρακμή των ελληνικών πόλεων-κρατών που κλόνισε την ταυτότητα όσο και την πολιτική τους δύναμη. Το χρήμα αποτέλεσε ανερχόμενη αξία ενώ στην κοινωνία άρχισε μια στροφή προς την ιδιώτευση με αποτέλεσμα την ανάγκη συμβολής των γυναικών στην οικιακή οικονομία.

Η δημιουργία των ελληνικών βασιλείων έδωσε μεγαλύτερη πρόσβαση των γυναικών στην εξουσία, αν και δεν απέκτησαν ποτέ πολιτική αυτονομία. Στη πλειονότητά τους οι γυναίκες των υψηλών τάξεων ασκούσαν φιλανθρωπικό έργο, όπως η Λαοδίκη στην Πέργαμο, σύζυγος του βασιλιά Αντίοχου, που προίκισε τα φτωχά κορίτσια της Ιασού συνδράμοντας παράλληλα στη πολιτική που ασκούσε ο άνδρας της. Στην Αίγυπτο των  Πτολεμαίων μια σειρά από Κλεοπάτρες ανέβηκαν στο θρόνο είτε ως συμβασίλισσες είτε ως βασίλισσες με τελευταία την Κλεοπάτρα Ζ΄Φιλοπάτωρ. Την ίδια περίοδο, στην Όλβη της Κιλικίας, βασίλισσα έγινε η Άβα που, αφού παντρεύτηκε, διαδέχθηκε τον πατέρα της στον θρόνο ή η εύπορη Ευξένια, εγγονή του στρατηγού Φιλοποίμενα, έγινε ιέρεια του ναού της Αφροδίτης. Ο ρόλος των γυναικών στην αρχαία ελληνική κοινωνία, παρά τις εξαιρέσεις, συνεχίζει να περιορίζεται στη  φιλανθρωπική δράση ή στο να γίνουν ιέρειες ή αρχιέρειες. Η σημαντικότερη αλλαγή άρχισε να γίνεται κατά τη τελευταία περίοδο του αρχαίου ελληνικού κόσμου όταν αρχίζει να δίνεται σε γυναίκες ο τίτλος πολίτιδας, ακόμη κι αν αυτός ήταν τιμητικός, όπως αναγράφεται σε επιγραφές που βρέθηκαν στη Μακεδονία. Μάλιστα σε επίσημο κατάλογο (3ος αι π.Χ.) που βρέθηκε στο Δίον μεταξύ των ανδρών, αναφέρονται τέσσερις γυναίκες που ήταν χήρες και απέκτησαν την ιδιότητα του πολίτη με τα ανάλογα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή και στη δημόσια ζωή. Ειδικά στη Μικρά Ασία και στα νησιά Αιγαίου οι γυναίκες αρχίζουν να ανέρχονται σταδιακά να αναλαμβάνουν κάποια αξιώματα (2ος αι π.Χ.).

Διαβάστε επίσης  Επιτύμβια στήλη «θηλάζουσας»: Ένας σπάνιος εικονογραφικός τύπος στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας
Advertising

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία στο διαδίκτυο

Katz, M. Ideology and  “The Status of Women” in Ancient Greece.  History and Theory Vol. 31, σελ. 70-97. No. 4, Beiheft 31: History and Feminist Theory (Dec.,1992).  Ανακτήθηκε από το διαδικτυακό τόπο: academia.edu [τελευταία πρόσβαση 4/3/19]

Παλλαδά, Αν. (2011). Γυναίκες που διακρίθηκαν στις φυσικές επιστήμες στην αρχαία Ελλάδα. Αρχαιολογία & Τέχνη. τχ. 114 σελ. 86-91. Ανακτήθηκε από τον διαδικτυακό χώρο: archaiologia.gr [τελευταία πρόσβαση 7/3/19]

Μαντάς, Κ. Γυναίκα και πολιτική στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Ανακτήθηκε από τον διαδικτυακό χώρο: researchgate.net [Τελευταία πρόσβαση 6/3/19]

Advertising

Φιλίστωρ, Ι. (2012). Η θέση της γυναίκας στην αρχαία Αθήνα και στην αρχαία Σπάρτη. Ανακτήθηκε από τον διαδικτυακό χώρο:  istorikathemata.com [τελευταία πρόσβαση 7/3/19]

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Inland Empire

«Inland Empire»: Το αινιγματικό «κύκνειο άσμα» του David Lynch

Αν και το «Mullholand Drive» χαρακτηρίστηκε ως μια από τις
Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου

Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου της Άλκης Ζέη σε graphic novel

1971: η Άλκη Ζέη γράφει ίσως το πιο σπουδαίο βιβλίο