Ο Λάσλο Κρασναχορκάι επιστρέφει με το έκτο μεταφρασμένο στη γλώσσα μας βιβλίο του, “HERSCHT 07769, Η ιστορία Μπαχ του Φλόριαν Χερστ”.
Έχουν προηγηθεί το “Η Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω” και η τετραλογία του όπου παρουσιάζει την πολιτική κατάσταση με τις κοινωνικές της προεκτάσεις στην Ουγγαρία τις τελευταίες δεκαετίες. Στο νέο του μυθιστόρημα υπάρχουν κοινοί θεματικοί άξονες με όσα τον απασχόλησαν σε προηγούμενα έργα του, κυρίως στην τετραλογία.
Στο πρώτο βιβλίο της τετραλογίας “Το τανγκό του σατανά” κυριαρχούν: Ο Σατανάς, η μέρα της Κρίσης και ο Μεσσίας που όλοι αναμένουν.
Η “ανθρωποφαγία”, η εξαπάτηση και η ηθική παρακμή ανάμεσα σε παιδιά και μάλιστα αδέρφια, το κακό που κατασπαράζει ψυχές.
Η θεϊκή πρόνοια, η ειμαρμένη και στον αντίποδα η ανθρώπινη βούληση και η ελευθερία επιλογής.
Η φαντασία έναντι των αισθήσεων.
Η αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο είναι γεωμετρική βάσει των αισθήσεων μας, της αντιληπτικής μας ικανότητας, οι μεταφυσικές αναζητήσεις και ερμηνείες ανήκουν στη φαντασία, στο δημιουργικό μέρος του νου.
Στη «Μελαγχολία της αντίστασης» μεταφερόμαστε στους πρόποδες των Καρπαθίων, σε μια μικρή πόλη της Ουγγαρίας, όπου οι κάτοικοι παραιτημένοι από κάθε προσπάθεια βελτίωσης της ζωής τους, έρμαια δεισιδαιμονιών, παραδομένοι στο φόβο μιας επικείμενης αλλαγής, βιώνουν την απειλή του χάους.
Η φοβισμένη, μικροαστή κυρία Πφλάουμ, ο αγνός, αγαθός, ονειροπαρμένος Βάλουσκα που κυνηγά χίμαιρες σ’ έναν πλατωνικό κόσμο ουράνιων σκιών, ο καθηγητής Έστερ που προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο μέσω της μουσικής, η φιλόδοξη κυρία Έστερ που αθέατη κινεί τα νήματα για την κατάκτηση της εξουσίας. Ένα τσίρκο που εμφανίζεται στην πόλη εκθέτωντας μια γιγάντια φάλαινα, το δέος μπρος στο μεγαλείο της φύσης, ο φόβος μπρος στο θάνατο. Ένας πρίγκιπας, φιγούρα σκοτεινή, απρόσιτη, ικανή να καθοδηγεί το πλήθος, να γεννά το κακό, να προκαλεί το χάος. Κι εδώ ασκείται κριτική στην σοβιετική Ουγγαρία και γενικότερα σε κάθε προσπάθεια να επιβληθεί έλεγχος στην κοινωνία από το κράτος.
Από την Πυθαγόρεια μουσική των σφαιρών στη θεωρία του χάους και τη Δαρβινική θεωρία της εξέλιξης, η ανθρώπινη κατάσταση, η κοσμολογική αρμονία, τα συστήματα πεποιθήσεων, η βία, οι προσπάθειες αντίστασης στον όλεθρο, σηματοδοτούν την μόνη ελπίδα σωτηρίας: την αποδοχή της φθαρτότητας, του αναπόδραστου τέλους, της ανθρώπινης φύσης και την αξιοποίηση του παρόντος.
Ενώ στα δύο προηγούμενα μέρη της τετραλογίας υπήρχε έντονα το μεσσιανικό στοιχείο σε ένα περιβάλλον παρακμής της ουγγρικής υπαίθρου, στο «Πόλεμος και πόλεμος» υπερισχύει το στοιχείο της αποκάλυψης, διαδραματίζεται μίλια μακριά από την Ουγγαρία, στο λίκνο του πολιτισμού, στο λεγόμενο “κέντρο του κόσμου”.
Ο Κρασναχορκάι υπογραμμίζει την κυρίαρχη θέση του πολέμου στη ζωή των ανθρώπων, τη δημιουργία του τραπεζικού συστήματος από μια ομάδα ανθρώπων που θα ‘χουν τον έλεγχο, μιλά για τους κυρίαρχους του κόσμου.
Φιλοσοφικές αντιλήψεις, αναφορές στη χριστιανική και ιουδαϊκή πίστη, παρουσίαση της τελεολογικής μορφής της ιστορίας που μεταλλάσσεται λαμβάνοντας αποκαλυπτικό χαρακτήρα.
Το τελευταίο μέρος της τετραλογίας του Λάσλο Κρασναχορκάι “Η επιστροφή του βαρόνου Βένκχαïμ” εκτυλίσσεται και πάλι στην ουγγρική επαρχία. Μια εκτός γάμου κόρη ζητά την κοινωνική αποδοκιμασία του πατέρα της διεκδικώντας όσα της οφείλει, ο παγκοσμίου φήμης Καθηγητής που εγκαταλείπει τα εγκόσμια και ζει απομονωμένος σε μια ακατοίκητη, αχανή έκταση κάνοντας πνευματικές ασκήσεις, ένας χρεοκοπημένος βαρόνος επιστρέφει στη γενέτειρά του, αναζητώντας τον έρωτα της εφηβείας του κι ελπίζοντας να ζήσει ήρεμα τα στερνά του χρόνια.
Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, για ακόμα μια φορά, με διάθεση σαρκαστική και βιβλικές αναφορές, σκιαγραφεί την κοινωνία και την ανθρώπινη φύση υπογραμμίζοντας την ανάγκη για πίστη σε έναν λυτρωτή και τον αναπόδραστο αφανισμό που καραδοκεί. Ο μεσσιανικός χαρακτήρας των προηγούμενων μυθιστορημάτων της τετραλογίας απαλείφεται από την αδήριτη ανάγκη για καταστροφή. Μόνο μέσα από τις στάχτες του σήμερα θα αναδυθεί το εξαγνισμένο αύριο.
“…γιατί όπου υπάρχουν συσχετισμοί, εκεί υπάρχει και η εξήγηση…”
Στο HERSCHT 07769, ο συγγραφέας επιλέγει ως βάση του την ανατολική Γερμανία του σήμερα. Στην μικρή πόλη Κάνα της Θουριγγίας, με ταχυδρομικό κωδικό 07966, ζει ο Φλόριαν Χερστ.
Ο Φλόριαν, που μάλλον είχε κλείσει τα είκοσι εδώ και καιρό, ζούσε υπό την άτυπη κηδεμονία του Μπόση, ενός αντισημίτη νεοναζί, ιδιοκτήτη επιχείρησης καθαρισμού τοίχων, εμμονικό με τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, δημιουργό και μαέστρο της ορχήστρας “Οι Συμφωνικές της Κάνα”, μια ορχήστρα αφιερωμένη στα έργα του Μπαχ.
Ο Φλόριαν ήθελε να γίνει φούρναρης. ο Μπόσης, όμως, νιώθοντας ότι φέρει ευθύνη για αυτόν, τον έχει μαζί του στον καθαρισμό τοίχων. Τα τελευταία δυο χρόνια ο Φλόριαν επισκέπτεται τον κύριο Κόλερ, ο οποίος του κάνει μαθήματα φυσικής, εξηγώντας εξαρχής τον θαυμαστό κόσμο των στοιχειωδών σωματιδίων, έναν κόσμο που έχει μαγέψει τον Φλόριαν. Ο κύριος Κόλερ είχε εγκαταλείψει τη μελέτη της κβαντικής φυσικής και πλέον τον απασχολούσε μόνο η μετεωρολογία και ο δικός του ερασιτεχνικός μετεωρολογικός σταθμός.
“…μέσα στο τίποτα από το τίποτα…”
Όταν ο κύριος Κόλερ μίλησε στον μαθητή του για την ισορροπία μεταξύ μορίων ύλης και αντιύλης, ο Φλόριαν έφτασε στο συμπέρασμα ότι εφόσον υπήρξε το big bang, η Πρωταρχική Έκρηξη, τίποτα δε σταματά την πορεία μας προς ένα νέο σφάλμα που θα εκμηδενίσει τον υπαρκτό κόσμο.
Έτσι, ο Φλόριαν αποφασίζει να στείλει επιστολή στην καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και να της εκμυστηρευτεί τη βεβαιότητά του για επερχόμενο αφανισμό της ανθρωπότητας.
Ενώ ο Φλόριαν έχει απορροφηθεί από τις ανησυχίες του, στη Θουριγγία παρατηρείται άνοδος του νεοναζισμού, εκατό χρόνια μετά εμφανίζονται λύκοι, μνημεία-τόποι προσκυνήματος του Μπαχ βεβηλώνονται με γκράφιτι, μια έκρηξη πυροδοτεί την ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2019 ξεκινά η Δίκη του Κρέμνιτς. Στο εδώλιο βρίσκονται τα μέλη μιας μικρής ομάδας νεοναζί με την κατηγορία της οργάνωσης επιθέσεων στο Βερολίνο στην επέτειο της Γερμανικής Επανένωσης (3 Οκτωβρίου).
Στις 9 Οκτωβρίου 2019 στο Χάλε, ένας εικοσιεπτάχρονος ακροδεξιός αρνητής του Ολοκαυτώματος εισβάλλει σε συναγωγή και δολοφονεί δυο ανθρώπους σε μια προσπάθεια να προκαλέσει μακελειό.
Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία και της ακροδεξιάς σε όλο τον κόσμο, προβληματίζουν τον συγγραφέα σε αυτό το έργο του. Χρησιμοποιώντας αυτό το ιστορικό πλαίσιο, ο Λάσλο Κρασναχορκάι επαναφέρει όσα τον απασχόλησαν και στα προηγούμενα βιβλία του. Η Αποκάλυψη που πλησιάζει, η εύρεση του Μεσσία στο πρόσωπο της Μέρκελ που καλείται να σώσει τον κόσμο με τη συνδρομή της επιστήμης, η φύση που επιτίθεται στον άνθρωπο, η αστυνόμευση που επιβάλλεται εν είδει ασφάλειας σε περίοδο αναταραχών, τα όρια της ανθρώπινης αντίληψης στην κατανόηση του κόσμου, η εξήγηση της δημιουργίας του κόσμου και των επιστημών βάσει της πεπερασμένης αντιληπτικής μας ικανότητας, η θεïκή παρέμβαση και η ελεύθερη βούληση, το χάος και η τάξη, είναι οι προβληματισμοί που αναδύονται από τις σελίδες του HERSCHT 07769.
Μέσα στο Χάος που επικρατεί στον σύμπαν, στην αταξία και την έκρυθμη καθημερινότητα, η αρμονία και η τάξη της μουσικής του Μπαχ γίνονται φορείς ενός αιτιακού συστήματος, όπου ο ντετερμινισμός συγκρούεται με την τυχαιότητα, την πιθανολογική εικόνα για το σύμπαν. Οι τέλειοι συσχετισμοί τόνων και θεμάτων, η στέρεη δομή στη μουσική του Μπαχ, η παντελής απουσία του Κακού, όπου τίποτα δεν είναι τυχαίο και τίποτα δεν απειλεί να την καταστρέψει, υποδηλώνει την αντίθεσή της με το σύμπαν.
Ο κεντρικός πρωταγωνιστής, Φλόριαν Χερστ, είναι ένα ανδρόπαιδο – χαρακτηρισμός που χρησιμοποίησε ο Μπεν Λέρνερ στο έργο του “Αμερικανική αγωγή” για τον ήρωά του Ντάρρεν. Έχει κοινά χαρακτηριστικά με έναν ακόμα ήρωα του Κρασναχορκάι, τον Βάλουσκα από το μυθιστόρημα ” Η μελαγχολία της αντίστασης”.
Στη λογοτεχνία έχουν, συχνά, δημιουργηθεί από τους συγγραφείς, χαρακτήρες που σήμερα θα λέγαμε ότι ανήκουν στο φάσμα των αναπτυξιακών διαταραχών: ο γιγαντόσωμος Λένι του John Steinbeck στο “Άνθρωποι και ποντίκια”, ο Benjy Compson του William Faulkner στο “Η βουή και η μανία”, ο Φρανς στους “Μετέωρους” του Michel Tournier.
Ο Τόμας Μαν στο εμβληματικό “Δόκτωρ Φάουστους” αναφέρει:
“Χαρακτηριστικοί αυτής της αρχαïκής υπόγειας νεύρωσης και κρυφής ψυχικής διάθεσης στις πόλεις είναι οι περίεργοι, ιδιόρρυθμοι και αθώα μισοπάλαβοι, που ζουν εντός των τειχών τους και αποτελούν κατά κάποιον τρόπο, όπως και τα παλιά οικοδομήματα, στοιχεία της εικόνας του τόπου.”
Ο Χέρστ αντιλαμβάνεται τον κόσμο και ερμηνεύει την επιστήμη με τον δικό του περίκλειστο/αυτιστικό τρόπο. Μπρος στο αναμενόμενο τέλος και στο εκπεφρασμένο κακό αναλαμβάνει δράση. Επιστρέφει στη φύση, μακριά από την κοινότητα, απομονώνεται, βυθίζεται στον εαυτό του, οπισθοδρομεί στην πρωτόγονη κατάστασή του. Η Αποκάλυψη γίνεται τελικά προσωπική υπόθεση.
Όπως έχει δηλώσει ο συγγραφέας, στα έργα του υπάρχει συνήθως ένας χαρακτήρας με τα χαρακτηριστικά του Μίσκιν από τον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι – μια αθώα, ανιδιοτελής μορφή που θέλει να λυτρώσει τους αμαρτωλούς. Στην περίπτωση όμως του Χερστ αυτός ο άγγελος δεν είναι μόνο αγγελιοφόρος μα και εκτελεστής της κρίσης για τα αμαρτήματα που έχουν διαπραχθεί.
Τα βιβλία του Λάσλο Κρασναχορκάι κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις.
Τη μετάφραση του παρόντος έργου από τα ουγγρικά ανέλαβε η Μανουέλα Μπέρκι.
Ο Λάσλο Κρασναχορκάι γεννήθηκε το 1954 στην πόλη Gyula της Ουγγαρίας. Σπούδασε νομικά και φιλολογία στα Πανεπιστήμια του Σέγκεντ και της Βουδαπέστης. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ούγγρους συγγραφείς, ο οποίος υπηρετεί πιστά μια λογοτεχνία φιλόδοξη και απαιτητική. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία (ανάμεσά τους το βραβείο Kossuth, που αποτελεί τη σημαντικότερη διάκριση της Ουγγαρίας, και το γερμανικό βραβείο Bestenliste-Prize). Το 2015 τιμήθηκε με το The Man Booker International Prize. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γερμανικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά, τα ιταλικά, τα πολωνικά, τα τσέχικα, τα βουλγάρικα, τα εβραϊκά, τα ιαπωνικά και τώρα και στα ελληνικά. Δύο βιβλία του Λάσλο Κρασναχορκάι (Το τανγκό του Σατανά και Η μελαγχολία της αντίστασης) έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο από τον φίλο του σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ, για τον οποίο εκείνος έχει γράψει και πρωτότυπα σενάρια. Το Χερστ 07769 έχει τιμηθεί στην Ουγγαρία με το Libri Prize.
Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του: Το τανγκό του Σατανά, Η μελαγχολία της αντίστασης, Πόλεμος και πόλεμος, H Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω και Η επιστροφή του Βαρόνου Βένκχαϊμ.
Οπισθόφυλλο
Χερστ 07769: αυτό γράφει μόνο, ως αποστολέας, στους φακέλους των επιστολών που στέλνει στην Άνγκελα Μέρκελ, ο καθαριστής τοίχων που ζει σε μια μικρή πόλη της Θουριγγίας, λέγοντας ότι η υπόθεση είναι εμπιστευτική, ενώ σε περίπτωση απάντησης ο ταχυδρόμος έτσι κι αλλιώς θα τον βρει με βάση το επίθετό του και τον ταχυδρομικό κώδικα. Το μεγαλόπνοο έργο του Λάσλο Κρασναχορκάι διαδραματίζεται στη Γερμανία των ημερών μας, και μάλιστα στο μελαγχολικό ανατολικό τμήμα της, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα την πηγή των έργων του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ και την όλο και λιγότερο μυστική βάση των νεοναζιστικών κινημάτων.
Στην γκρίζα καθημερινότητα, συμβαίνουν όλο και περισσότερα ανεξήγητα και τρομακτικά γεγονότα: στην αρχή, αλλόκοτα γκράφιτι στους τόπους προσκυνήματος του Μπαχ, κάτοικοι που εξαφανίζονται, αργότερα ένα πικνίκ που παραλίγο να αποβεί μοιραίο, και τελικά, έπειτα από μια έκρηξη, είναι πλέον αναπόφευκτες οι περαιτέρω καταστροφές: στη Θουριγγία αρχίζει το κυνηγητό.
Ύστερα από τα μικρότερα σε έκταση έργα του Κρασναχορκάι των τελευταίων ετών, τα οποία θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με σονάτες, η επική μορφή και η δυναμική του Χερστ 07769 αποτελούν ένα πραγματικό κοντσέρτο. Όπως και στα Βρανδεμβούργια Κοντσέρτα, που αναφέρονται και στο βιβλίο, το όλον του έργου συντίθεται από φωνές διαφορετικών μουσικών οργάνων, παρουσιάζοντας με συγκλονιστικό τρόπο την πολιτική και οικολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πλανήτης μας.
Πηγή: Εκδόσεις Πόλις
